O‘zbekistonga turistlar oqimini yanada oshirish uchun moddiy madaniy obyektlarning bugungi holati ham katta rol o‘ynaydi, albatta. Shundan kelib chiqib mamlakatdagi arxeologik obyektlarga alohida e’tibor qaratilmoqda. Hududlardagi moddiy madaniy meros obyektlarni to‘liq inventarizatsiya, muhofaza qilish va foydalanish holatini o‘rganish hamda bu borada aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha bir qator ishlar amalga oshirilmoqda, deb yozadi O‘zA.
Davlat rahbarining 2018-yil 16-yanvardagi “Moddiy madaniy va arxeologiya merosi obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishni takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmoyishiga asosan o‘tgan yilning mart—aprel oylarida Madaniyat vazirligi hokimliklar bilan birgalikda obyektlarni xatlovdan o‘tkazdi. Ushbu xatlovda 259 obyektga jiddiy zarar yetgani, ochiq aytsak, ular yo‘qotilgani aniqlandi.
“Ayrim obyektlar 30—40 yil oldin buzilib, ularning o‘rniga yangi binolar qurilgan bo‘lsa ham ushbu obyektlar ro‘yxatdan ro‘yxatga o‘tib kelgan. Shuningdek, “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi jamoatchilik nazorati shaklida obyektlarni o‘tgan yilning sentyabr—noyabr oylarida to‘liq qayta xatlovdan o‘tkazdi. Bunda partiya tomonidan 5 ming 287 obyekt bo‘yicha dalolatnoma tuzilgan va 45 ming foto material to‘plandi. Natijada 827 obyekt topilmagani va 381 obyekt avariya holatida ekani haqida axborot taqdim qilindi”, — deydi O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirining o‘rinbosari Kamola Akilova.
Mutaxassisning ta’kidlashicha, 2001-yil 30-avgustdagi “Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining beshinchi bobida belgilangan obyektlarga egalik qilish, ulardan foydalanish va tasarruf etish qoidalari joylarda qo‘pol ravishda buzilgan. Masalan, respublika bo‘yicha 78 madaniy meros obyekti noqonuniy egallab olingani yoki mahalliy hokimliklar tomonidan turli maqsadlar uchun berib yuborilishiga yo‘l qo‘yilgani aniqlandi. Jumladan, Qamashi tumani hokimining qarori bilan “Qamaytepa” arxeologiya yodgorligining 11 gektar hududi baliqchilik uchun berib yuborilgan. Koson tumanidagi “Yerqo‘rg‘on” arxeologiya obyekti fermer xo‘jaligi tomonidan noqonuniy ravishda o‘zlashtirib olingan. Buxoro shahridagi Abdulazizxon madrasasi yaqinida yer qazish ishlari oqibatida, tarixiy yodgorlik devorining bir qismi qulab tushgan. Andijon viloyati Marhamat tumanidagi “Mingtepa” arxeologiya yodgorligi hududida noqonuniy ravishda shaxsiy uy-joy qurilgan. Shu bilan birga, 310 obyektda birinchi navbatda ta’mirlash-tiklash ishlari olib borish zarurligi ma’lum bo‘ldi. Tarixiy-madaniy qimmatiga ko‘ra, davlat muhofazasiga olinishi lozim bo‘lgan 407 obyekt topildi. Bu ham vaziyat favqulodda holat darajasida o‘tkir ekanini ko‘rsatadi.
Albatta, bu kabi tizimli kamchilik va muammolarni hal etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Jumladan, joriy yilda Madaniyat vazirligi huzurida ixtisoslashgan maxsus restavratsiya-tiklash ilmiy-tadqiqot tuzilmasi tashkil etiladi. 2019-yildan restavrator-ustalarni malakasini oshirish va ularga malaka sertifikatini berish tizimi yo‘lga qo‘yiladi.
“Har bir madaniy meros obyektidan har kuni xabardor bo‘lishni hayotning o‘zi taqozo qilayapti. Shundan kelib chiqib, hurmatli hokimlar, mahalla faollari bilan birgalikda har bir obyektga ixtiyoriy va ko‘ngilli ravishda ko‘pni ko‘rgan, tarixga qiziqadigan tajribali odamlar jamoatchi inspektor sifatida biriktirilmoqda. Milliy madaniyatni yanada rivojlantirish konsepsiyasini hududlarda amalga oshirish dasturlariga asosan joriy yilda 8 ming nafarga yaqin jamoatchi inspektor faoliyati tashkil qilinadi. Jamoatchi inspektorlarni qo‘llab-quvvatlab, rag‘batlantirib borsak, o‘ylaymanki, bu fidoiy yurtdoshlarimizning katta bir jamoatchilik harakatiga aylanadi va o‘z samarasini beradi.
Mutaxassisning ma’lum qilishicha, shu yil amaldagi “Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi, “Arxeologiya merosi obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlari tanqidiy qayta ko‘rib chiqiladi hamda madaniy meros obyektlari bo‘yicha yagona to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiluvchi qonun loyihasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga kiritiladi.
2020-yil yakunigacha olimlar va mutaxassislar ishtirokida barcha moddiy madaniy meros ko‘chmas mulk obyektlarini qayta tarixiy-madaniy ekspertizadan o‘tkaziladi.
Buxoro, Samarqand, Xiva va Shahrisabz shaharlarining tarixiy markazlariga har qanday salbiy ta’sirning oldini olish nuqtai nazaridan ushbu hududlarda yerdan foydalanish va shaharsozlik rejimi belgilanadi. O‘zbekistonning ko‘hna va boy madaniy merosini xalqaro miqyosda e’tirof etilishiga erishish maqsadida Buyuk ipak yo‘lining mamlakatimizdan o‘tgan qismini “Ipak yo‘li: Zarafshon daryosi vohasi” va “Ipak yo‘li: Farg‘ona — Sirdaryo havzasi” nomi ostida, shu bilan birga, “Sahrodagi qasrlar”, “Xonbandi”, “Sarmishsoy qoyatosh rasmlari”, “Zarautsoy qoyatosh rasmlari”, “Qadimiy Termiz” ob’ektlarini YuNESKOning Umumjahon merosi ro‘yxatiga kiritish rejalashtirilgan.
2019-yil 1-mayga qadar 100 ta obyektga elektron qayd etish va videokuzatuv tizimi o‘rnatildi. Qolgan 50 ta obyektga yil davomida o‘rnatiladi. Chiptalarga narxlarni shakllantirish va kelib tushgan mablag‘lar sarflanishining shaffof tizim yaratiladi. 3 yilda Chilonzor Oqtepa, Mingtepa, Yerqo‘rg‘on, Quva shahristoni, Kanka arxeologiya yodgorliklari ochiq osmon ostidagi muzey tashkil qilinadi.
Dalvarzintepa va Fayoztepa, Afrosiyob, Nurota qal’asi va Poykent kabi 50 ta arxeologiya yodgorligining 3D modeli yaratiladi. “O‘zbekiston madaniy merosi” ensiklopediyasi nashr etiladi.
Izoh (0)