Asomiddin Atoyev: Taqiqlar muammoni hal qilmaydi, uni muzlatib qo‘yadi xolos

Oldin xabar qilinganidek, Qirg‘iziston poytaxti Bishkekda 13–15-sentabr kunlari “Ekstremizmga qarshi onlayn kurash” mavzuida II xalqaro simpozium bo‘lib o‘tdi.

Yevropa Ittifoqi hamda jurnalistlarni qo‘llab-quvvatlovchi Internews tashkiloti tomonidan Qirg‘iziston davlat idoralari ko‘magida o‘tkazilgan mazkur tadbirda butun dunyodan axborot xavfsizligi bo‘yicha ekspertlar, sohaga ixtisoslashgan jurnalistlar, Markaziy Osiyo davlatlari delegatsiyalari ishtirok etdi.

Simpozium tashkilotchilaridan biri — Internews eksperti, CyberSAR loyihasi koordinatori Asomiddin Atoyev “Daryo” bilan suhbatda tadbirdan ko‘zlangan maqsad, zo‘ravonlik ekstremizmi, mintaqadagi xavfsizlik masalalari hamda O‘zbekistonning rivojlanish istiqbollari xususida o‘z mulohazalarini bildirib o‘tdi.

- Assalomu alaykum, Asomiddin aka. Tanishganimdan xursandman. Ajoyib tadbir.

- Ishtirokingiz va yoritayotganingiz uchun rahmat sizga ham.

- O‘quvilarimizga sizning mintaqamizda yuritadigan faoliyatingiz bilan qisqacha tanishish juda qiziq bo‘ladi.

- Hozir bo‘lib o‘tayotgan simpozium, biz uning ishtirokchilarimiz, Markaziy Osiyoda zo‘ravonlik ekstremizmiga onlayn qarshilik ko‘rsatish masalalariga bag‘ishlangan shu turdagi ikkinchi tadbirdir. Simpoziumning maqsadi kuchlarni birlashtirish, tomonlarning harakatlarini muvofiqlashtirish, internet imkoniyatlaridan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan ekstremizm va terrorchilikka qarshi kurashishdan samarador foydalanishdan iborat. Bu bizning asosiy maqsadimiz.

- Bilasizmi, mintaqamizda doim, qariyb 30 yildan buyon ekstremizm tahdidi haqida gapirib kelinadi. Hozir endi onlayn ekstremizm tahdidi haqida gapirishyapti. Menga bir narsa qiziq. Ekspert sifatida bunga qanday baho berasiz? Bu gaplar qay darajada asosli yoki asosli emas? Ya’ni real va katta tahdid mavjudmi, yo‘qmi? Mubolag‘aga ham yo‘l qo‘yib turishadimi yoki yo‘q?

- Mamlakatlarimizda ro‘y bergan voqealarga asoslanadigan bo‘lsak, tahdid mavjud. Axir zo‘ravonlik ekstremizmiga va terrorchilikka olib keluvchi radikalizm ham ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy ildizlarga ega. Mamlakatlarimizda bunday ijtimoiy-iqtisodiy muammolar bor ekan, ular hal qilinmagan taqdirda mana shunday radikallashuv muammosiga olib keladi.

Bugungi kunda onlayn ekstremizm haqida ham gapirishimizga kelsak, umuman olganda, onlayn muhit, internet bizning borlig‘imizga, realligimizga aylanib qolgan. Real hayotimizda ro‘y beradigan hamma narsa kibermuhitda ham aks etadi. Kibermuhit mohiyatan hech qanday chegaraga ega bo‘lmagani, mamlakatlarning geografik chegaralari u yerda aks etmasligi bois tahdid miqyosi kengroq bo‘lib ko‘rinmoqda. Onlayn muhitda aks etadigan qandaydir voqea ro‘y bersa, internetdan foydalanadigan ko‘plab odamlar buni ko‘ra oladi. Ya’ni bunday voqeaning potensial kuzatuvchilari soni real hayotdagiga nisbatan bir necha barobarga oshib ketadi.

- Meni bir savol qiziqtiradi. Ekstremizmga qarshi kurash hamda so‘z erkinligi, vijdon erkinligiga rioya etish o‘rtasidagi korrelyatsiya. Axir mintaqa mamlakatlarida shunday holatlar bo‘lgan, radikalizmning oldini olish yo‘lida fuqarolarning, ayniqsa diniy qatlamning ba’zi huquqlari cheklangan. Buni qanday muvozanatga solish mumkin? Buning qandaydir yo‘llari, metodlari, mexanizmlari bormi?

- Xalqaro me’yorlarda bu prinsiplar ko‘rsatilgan — maqsadga muvofiqlik va proporsionallik prinsiplari. Mintaqaning barcha mamlakatlari shu kabi xalqaro aktlarga, jumladan, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktga a’zo. Demak, bu prinsiplar disproporsiyasi yoki disbalansi mavjud. Aslida tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, bu prinsiplarga rioya etilishi xavfsizlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ya’ni bugungi kunda bir tomon foydasiga tanlov qilish amalda ijobiy natija keltirmaydi.

Xavfsizlikni ta’minlashga urg‘u berilsa-yu, bunda inson huquqlariga rioya etilmasa, bu aks samara beradi. Inson huquqlarining buzilishi radikalizmga sabab bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, yana takrorlayman, mamlakatlarimiz tegishli xalqaro hujjatlarni imzolagan hamda ularning shartlariga rioya qilinishi barqarorlikni ta’minlovchi birlamchi omil menimcha. Zero shuning o‘zi ekstremizm va terrorchilikni kuchsizlantirish yo‘lidagi samarador preventiv choralar hisoblanadi.

- Lekin, shunga qaramay, mintaqa mamlakatlarida huquq buzilishi yoki muayyan cheklovlar o‘rnatilishi holatlari kuzatiladi. Bu choralar ekstremizmga qarshi kurash bilan tushuntiriladi. Vaziyatni o‘nglash uchun nima qilish lozim?

- Yo‘q, bu muammoning o‘zi, tub ildiziga qarshi emas, uning oqibatlariga qarshi kurashdir. Ayniqsa dindor qatlamning tashqi ko‘rinishiga oid taqiqlar, buni nazoratga olishga bo‘lgan harakatlar — buning bari mohiyatan jo‘shqin faoliyatga taqlid xolos. Bu ishlar muammoni hal qilishga emas, muzlatib qo‘yishga qaratilgan, negaki bunda muammoning ildizini qo‘porib tashlash emas, uning oqibatlarini xaspo‘shlashga kuch va resurslar sarflanadi.

- Siz, sizning tashkilotingiz, shu kabi yirik nohukumat tashkilotlar hukumatlarga bu boradagi sa’y-harakatlar samarasizligini tushuntirish bo‘yicha biror ish qilyaptimi?

- Faoliyatimiz doirasida asosiy maqsad sifatida qonunchilik, nazorat orqali axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan shu yo‘lda unumli foydalanishni belgilaganmiz. Bu holatda esa real ma’lumotlarga ega bo‘lish uchun tadqiqotlar o‘tkazish ham faoliyatimizning asosiy yo‘nalishlaridandir. Ular orqali tegishli tahlillar olib boriladi hamda real holatga muvofiq keluvchi qarorlar qabul qilinadi. Asosli qarorlar esa radikalizm va boshqa destruktiv harakatlar yuzaga kelishining ildizi bo‘lmish ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilishda real natijalar ham beradi. Asosiy maqadimiz asl sabablarni aniqlashdir.

- Mintaqa mamlakatlarining qaysilari bilan bu yo‘nalishda hamkorlik qilmoqdasiz?

- Ikkinchi marta o‘tkazilayotgan simpozium Qirg‘iziston xavfsizlik kengashi ko‘magida amalga oshirilmoqda. Joriy yilda tashabbusga Qirg‘iziston xavfsizlik masalalari bo‘yicha davlat qo‘mitasi, shuningdek, prezident huzuridagi din ishlari davlat komissiyasi qo‘shildi. Bundan tashqari, biz mintaqaviy kompetent organlar bilan yaqindan hamkorlik qilamiz. Bu — MDH mamlakatlari aksilterrorchilik markazi, ShHT mintaqaviy aksilterror strukturasi. Joriy simpozium doirasida muhokama qilinadigan hamma narsa, qabul qilinadigan barcha qarorlar — ular barcha mamlakatlarga yetkazilishi va u yerda ishlatilishini tushunamiz.

Bundan tashqari, ko‘rib turibsiz, O‘zbekiston va Qozog‘istonning kompetent organlari delegatsiyalari va ekspertlari qatnashmoqda. Bu tajriba almashinuviga, umumiy xulosalar qilinishiga yordam beradi.

- Rahmat. Oxirgi savolim. O‘zbekiston oxirgi ikki yil davomida jahonga ochilmoqda. Biz ochilmoqdamiz...

- Biz bundan juda xursandmiz.

- Rahmat, biz ham. Ammo bu jarayonda muammolar kelib chiqmoqda. Ya’ni axborot xurujlari, qandaydir destruktiv g‘oyalar kirib kelishi bilan bog‘liq tahdidlar yoki eng kamida xavotirlar kelib chiqmoqda, jamiyatda bahslar yuzaga kelmoqda. Ayrimlar davom ettirishni istasa, ayrimlar to‘xtash kerakligini uqtirmoqda, negaki, ularning fikricha, tahdid juda jiddiy. Nima deb o‘ylaysiz, O‘zbekistonning bu boradagi istiqbollari qanaqa?

- O‘zbekiston butun dunyoga namoyish qilayotgan ushbu kurs mustahkamlanishi va davom etishiga, O‘zbekiston bu faolligini qo‘shni davlatlarga ham o‘tkazishiga tilakdoshman. Birinchidan, ortga qaytish har qanaqasiga ziyon keltiradi. Jamiyatning o‘zi ham XX asrda bo‘lganidek statik, barqaror emas. O‘zbekiston misolini olsak. Aholining kattagina qismi, shu jumladan, mehnat muhojirlari doimiy ravishda yoki juda uzoq muddat mamlakat tashqarisida istiqomat qiladi. Aniq foizlarni bilmadim, balki 10, balki 15 foiz. Har qanaqasiga, ular ham teng huquqli fuqarolardir. Geografik jihatdan mamlakat chegaralari bilan kifoyalanadigan qarorlarning qabul qilinishi mamlakat tashqarisidagi fuqarolar foydasiga xizmat qilmaydi. Qarorlar barchaning manfaatlarini inobatga olinishi lozim.

Eldar Asanov suhbatlashdi.