Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi Davlat pensiya ta’minoti tizimini isloh qilish konsepsiyasini ishlab chiqqan bo‘lib, ushbu loyiha 27-aprel kuni xalq muhokamasiga qo‘yilgandi. Hozirda joylarda uning muhokamasi o‘tkazilib, mutaxassislar tomonidan berilgan tavsiyalar va internet orqali bildirilgan fikrlar taxlil qilinmoqda. Bu haqda O‘zA xabar berdi.
Toshkent shahrida o‘tkazilgan navbatdagi davra suhbati “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti tizimini isloh etish zaruratini belgilovchi asosiy omillar: mavjud muammolar va ularning yechimi” deb nomlandi. Unda Oliy Majlis Senatining budjet va iqtisodiy islohatlar qo‘mitasi, Qonunchilik palatasi vakillari, vazirlik va idoralar, ilmiy-tadqiqot institutlari hamda BMT Taraqqiyot dasturi, Jahon banki va YuNISEF mutaxassislari ishtirok etdi.
Tadbirda berilgan ma’lumotga qaraganda, bugungi kunda O‘zbekistonda Pensiya jamg‘armasi tizimida 3,3 million nafardan ko‘proq pensioner va nafaqa oluvchi bo‘lib, ular mamlakat aholisining o‘rtacha 10 foizini tashkil etadi. O‘tgan 2017-yil davomida pensiya va nafaqa to‘lovlari uchun jami 16,6 trilion so‘mdan ortiq mablag‘ moliyalashtirilgan. Bu davlat byudjetining jami xarajatlarining o‘rtacha uchdan bir qismini tashkil etadi.
Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi ijro etuvchi apparati bo‘lim boshlig‘i o‘rinbosari Shuhrat O‘taganovning qayd etishicha, “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi qonun 1993-yilda qabul qilingan bo‘lib, o‘tgan davr mobaynida unga 20 dan ortiq o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilgan. Shu bilan birga, qonunda bir qator havolalarning borligi, ya’ni to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir etuvchi normalarning mavjud emasligi, turli farmon va qarorlar bilan tartibga solinishi qonunning turli xil talqin qilinishiga olib kelayotgandi. Yangi ishlab chiqilgan “Davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi konsepsiyada asosiy masalalardan biri sifatida yangi tahrirdagi “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston respublikasi qonunini ishlab chiqish nazarda tutilgan.
“Hozirgi vaqtda qonunda yuqori ish staji va yuqori maoshga ega bo‘lgan, ijtimoiy sug‘urta tizimida faol, ya’ni ko‘p miqdorda ulush ajratgan fuqarolarni rag‘batlantirish mehanizmlari mavjud emasligi bois, konsepsiya doirasida ijtimoiy sug‘urta badallarini ko‘proq o‘tkazgan fuqarolarni pensiya badallarini oshirish masalalarini ko‘zda tutganmiz.
Jumladan, 35 yildan ortiq ish stajining har bir to‘liq yili uchun pensiya miqdorini o‘rtacha oylik ish haqining 2 foiziga oshirish; pensiya tayinlanadigan sanada qonun hujjatlari bilan belgilangan eng kam ish haqining 8 baravaridan 12 baravarigacha miqdordagi pensiyani hisoblab chiqarish uchun qabul qilinadigan o‘rtacha oylik ish haqi miqdorini oshirish.
Amaldagi pensiya ta’minoti tizimi 7 yildan kam bo‘lmagan stajga ega bo‘lgan shaxslarga pensiya tayinlanishini nazarda tutadi. Endilikda yoshga doir pensiya tayinlash uchun talab etiladigan minimal staj davomiyligini oshirish taklif etilmoqda. Dunyoning ko‘plab davlatlari, jumladan, MDH davlatlarida talab etilgan eng kam ish staji 10–15 yilga yetkazilgan”, — deydi Shuhrat O‘taganov.
Tadbirga iqtisodchi olimlar ham taklif etilgan bo‘lib, ular o‘z fikrlarini bildirib o‘tdi. O‘zbekiston Milliy universiteti professori, iqtisod fanlari doktori Abdurahmon Vahobov shunday mulohaza bildirdi:
— Aholi tabiiy o‘sishini pasayishi, kishilarning o‘rtacha umri davomiyligining oshishi, bizni iqtisodiyotda yashirin qismdagi ishlovchilarning mavjudligi kabilar pensiya tizimida bir qator muammolarni yuzaga keltirmoqda. Jumladan, pensiya tizimida olinayotgan pensiyaning miqdori odamlarning munosib turmush kechirishi uchun yetmaydi. Bu tizimning o‘z majburiyatlari bor va boshqa sohalarda joriy etilayotan islohotlar, pensiya tizimini ham isloh etishni talab etmoqda. Biz bu soha bo‘yicha qator mamlakatlardan ortdamiz.
Masalan, hozirda respublikada erkaklar 60 yoshdan, ayollar esa ulardan besh yil oldin pensiyaga chiqadi. Bunday yondoshuv dunyoning sanoqli mamlakatlarida qolgan. O‘tgan asrning 30-yillarida qabul qilingan bu norma o‘sha paytlar uchun to‘g‘ri edi. Chunki, u vaqtda odamlarning o‘rtacha umr ko‘rsatkichi 60 yosh edi, hozir esa 73 yosh bo‘ldi Konsepsiyaga binoan pensiyaga chiqish yoshi bosqichma-bosqich dunyodagi o‘rtacha ko‘rsatkich darajasiga yetkazildi.
Pensiya jamg‘armasi samarali ishlashi uchun bir pensionerga kamida 4 nafar ishlovchi to‘g‘ri kelishi kerak. Ana shundagina pensiya fondiga sug‘urta badallari barqaror kelib tushadi va pensioner to‘lovlarni keragicha va o‘z vaqtida oladi. Hozir O‘zbekiston misolida olib qarasak, 18 milliondan ortiqroq iqtisodiyotda mehnat qilish qobiliyatiga ega fuqaro bo‘lib, shundan 14, 2 million kishi rasman ishlayapti va ularning 10,5 millioni Xalq bankida o‘zining individual personallashgan hisobiga ega. Biroq shundan 4 yarim millionigina muttasil ravishda badalini to‘lab turadi. Demak, 3,3 million pensioner bo‘lsa, bir nafar pensionerga bir yarim nafar ishlovchi to‘g‘ri kelyapti.
Hozirgi tizimda davom etadigan bo‘lsak, yaqin kelajakda pensiya fondining harajatlar qismi va daromad qisminig muvozanatini buzilishi ro‘y beradi. Bizda yashirin sektorning ulushi ko‘p, ularni legallashtirishimiz kerak. Shuningdek, ayrim qo‘shimcha to‘lovlar ham bor bo‘lib, bular tizimga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, pensiya fondidan suyunchi puli berish to‘g‘ri emas. Shu kabi to‘lovlardan ham voz kechish kerak, — deydi professor.
Konsepsiya mualliflari hozirda ishlayotgan pensionerlarga ularning pensiyasini to‘liq miqdorda to‘lashni ham taklif etmoqda. Shuningdek, Qariyalar uylarida yashayotgan va nogiron pensionerlar pensiyani ko‘paytirish kabilar ham takliflar qatoridan o‘rin olgan.
Taklif etilayotgan islohotlarning ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligini inobatga olib, seminar ishtirokchilari, shu jumladan, xalqaro moliya institutlari ekspertlari, yangi taklif etilayotgan normalarni bosqichma-bosqich amalga oshirilishi zarurligi to‘g‘risida fikr bildirdi. Xususan, dastlabki bosqichda talab etiladigan minimal ish stajini bosqichma-bosqich har yili, 2019-yildan boshlab 10 yilgacha oshirish, pensiya yoshini esa 2022-yildan boshlab har yili 6 oyga, ayollar uchun 58 yoshgacha va erkaklar uchun 63 yoshgacha oshirib borish tavsiya etildi.
Ma’lumot uchun, konsepsiya bilan Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasin saytida tanishish va munosabat qoldirish mumkin.
Izoh (0)