Tunis fuqarosi Chemseddin Marzug oxirgi 12 yil davomida O‘rtayer dengizi orqali Yevropaga yetib olishga urinib, halok bo‘lgan muhojirlarni dafn qilib keladi. U Zarzis shahridan 15 kilometrda qabriston qurdi. Unda allaqachon 400 ga yaqin qabr bor; ularning aksariyati — nomsiz. Tunislik qabrlarga yodgorlik qo‘yish va haqiqiy katafalk xarid qilish uchun pul to‘plamoqda. U kelajakda o‘zi dafn qilgan odamlar DNK bankini to‘plab, qabr toshiga ismlar yozilgan taxtachalarni ilib qo‘yish niyatida. Chemseddin Marzugning qochoqlar uchun qabristoni haqida Los Angeles Times nashri hikoya qiladi, deb yozadi Meduza.
Chemseddin Marzug oilasi bilan Tunisning sohilbo‘yi Zarzis shahriga 27 yil avval ko‘chib kelgan. U baliq tutib kun kechirgan, bo‘sh vaqtida esa “Qizil Yarim oy”da volontyorlik qilgan. Dengiz to‘lqinlari Zarzis qirg‘oqlariga muntazam O‘rtayer dengizida cho‘kib ketganlar jasadlarini keltiradi. Ular odatda Yevropaga yetib olishga urinib halok bo‘lganlar jasadlaridir. Marzug “Qizil Yarim oy”ning volontyori sifatida 12 yildan buyon ularni dafn etadi.
Jasadlarning ba’zilarini uning o‘zi sohildan topadi, ba’zilari haqida mahalliy baliqchilar unga xabar qiladi. U har safar jasad topilganligi haqida mahalliy hukumatni xabardor etadi va murdani yorish uchun shifoxonaga olib borish uchun do‘stidan furgon olib turadi. Rasmiylar Marzugga bu maqsad uchun pikap olishni taklif qilgan, biroq u jasadlarni ochiq kuzovda tashish insoniylikka to‘g‘ri kelmaydi deb hisoblaydi.
Marzug halok bo‘lgan muhojirlar uchun qabristonni Zarzisdan 15 kilometr masofadagi sobiq axlatxona joyidan qurdi — 2 500 kvadrat metr maydonga ega bo‘lgan joyni mahalliy hukumat “Qizil Yarim oy”ga vaqtinchalik bergan. Qabriston past-baland tepaliklardan iborat qumli dala bo‘lib, unga kirish joyi g‘ishtlardan yasalgan ikki kolonna bilan belgilab qo‘yilgan.
Bu yerdagi qabrlarning aksariyati nomsiz — halok bo‘lganlarning ism, shariflarini aksariyat holatlarda aniqlash imkonsiz, chunki O‘rtayer dengizidan o‘tkazib qo‘yadigan kontrabandachilar odamlarning bor mol-mulkini olib qo‘yadi. Qandaydir hisob yuritish uchun Marzug 2017-yildan qabrlarni raqamlay boshladi.
Marzug 12 yil ichida 400 ga yaqin odamni dafn qilgan, ulardan 74 nafari 2017-yilning mayidan buyon dafn etilgan. BMTning Migratsiya bo‘yicha xalqaro tashkiloti ma’lumotiga ko‘ra, joriy yilda O‘rtayer dengizida jami 2 993 kishi halok bo‘lgan. 2016-yilda bitta halok bo‘lganga 75 nafar tirik qolgan to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 2017-yilda bu ko‘rsatkich 53 nafarni tashkil etdi. O‘rtayer dengizini kesib o‘tishning yanada xavfli bo‘lishiga kontrabandachilarning mustahkamroq yog‘och qayiqlar o‘rniga damlama rezina qayiqlardan foydalanayotgani sabab bo‘lmoqda.
Marzug dafn qiladigan qochoqlar orasida ba’zan Yaqin Sharqdan bo‘lganlar ham uchraydi, biroq ularning aksariyati Qora (Tropik) Afrika: Eritreya, Kot-d’Ivuar, Niger, Nigeriya, Somali va Sudan mamlakatlari fuqarolaridir. Ko‘pchilik arablar bunday muhojirlarni begona deb hisoblaydi — tarixiy jihatdan Tunisda qora tanlilar xizmatkor bo‘lgan. “O‘zimni muhojirlarning katta oilasi a’zosidek his qilaman”, — deydi u.
Marzug ikki o‘g‘li Yevropaga ketgandan so‘ng muhojirlar haqida yanada ko‘proq qayg‘ura boshladi. 22 yoshli Firas o‘tgan yili, 18 yoshli Elias to‘rt oy avval otasidan yashirincha O‘rtayer dengizini qayiqda suzib o‘tdi. Ular Marzug bunday qayiqlarni “o‘lim kemalari” deb atashini bilardi; har ikkalasi hozirda Parijda mexanik bo‘lib ishlamoqda.
Marzug Firas va Elias nima uchun Tunisni tark etganligini tushunadi — ishsizlik tufayli. Uning o‘zi hech qachon emigratsiya haqida o‘ylamagan. U yosh bo‘lganida iqtisodiyot hozirgiga qaraganda yaxshiroq edi, vaziyat yomonlashganda esa u bu yerdan ketish uchun juda keksaygan edi. Tunisda uning uch nafar qizi ham yashamoqda.
Marzug mobil telefonida farzandlarining suratlari bilan birga o‘zi dafn qilgan kishilarning suratlarini ham saqlaydi. Suratlardan birida boshi tanasidan judo qilingan ayol jasadi ham bor. Marzug uni o‘tgan yili topgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, u dengizda bir necha oy bo‘lib, qirg‘oqqa “haykaldek oppoq” bo‘lib chiqib qolgan. “Boshsiz holda ham ular men uchun chiroyli”, — deydi tunislik.
Hozir u qabriston joylashgan yerni sotib olish va u yerni obodonlashtirish: qabrlarga yodgorlik o‘rnatish, katafalk xarid qilish va “Qizil yarim oy” volontyorlari jasadlarni ko‘mishga tayyorlashi mumkin bo‘lgan bino qurish uchun mablag‘ qidirmoqda. Marzug bularning hammasi uchun 30 ming yevro yetadi deb hisoblaydi. Shundan to‘rt mingga yaqinini u CoFundy kampaniyasi yordamida to‘plashga ulgurdi. Tunislik qachonlardir DNK banki uchun ham pul topishiga ishonadi. Uning yordamida dafn etilgan kishilar qabrlari ustiga nomlari yozilgan taxtachalarni ham ilib qo‘yish mumkin.
Izoh (0)