Qur’onning beshta eng qadimiy nusxasi taqdiri qanday bo‘lgan?

Bizgacha yetib kelgan Qur’onning dastlabki asl qo‘lyozmalarining ko‘pchiligi (to‘liq yoki katta hajmli parchalardan iborat) hijriy ikkinchi asrdan keyin yozilgan. Bu haqda Islam Today ma’lum qildi.

1976-yilda Britaniya muzeyida Butunjahon islom festivali chog‘ida namoyish qilingan eng qadimiy nusxa ikkinchi asr oxiriga tegishli. Ammo papirusga bitilgan Qur’ondan parchalarning katta qismi birinchi asrga taalluqli. Misr milliy kutubxonasida Qur’onning ohu terisidan qilingan pergamentga yozilgan nusxasi mavjud, u hijriy 68-yil (milodiy 688-yil)ga tegishli.

Usmon nusxasi

Usmon davrida Qur’onning aynan nechta nusxasi yaratilgani noma’lum, ammo Jaloliddin as-Suyutiy: “Hamma biladigan nusxalar — beshta”, — deb yozadi. Bular orasiga Usmon o‘zida saqlagan nusxa kiritilmagan bo‘lsa kerak. Makka, Damashq, Kufa, Basra va Madina shaharlarining barchasi bittadan Qur’on nusxasiga ega bo‘ladi.

Damashqlik xattot Al-Kindiy uchinchi asr boshida Usmon uchun yaratilgan to‘rtta nusxaning uchtasi yong‘inlar va urushlarda yo‘q qilinganini, Damashqqa yuborilgan nusxa esa saqlanib qolgani va uning davrida Malatyada bo‘lgani haqida yozgan.

Ba’zilar Damashqqa keltirilgan nusxa keyinchalik Leningradga, u yerdan Angliyaga o‘tganini taxmin qiladi. Boshqalar esa u Damashqdagi masjidda milodiy 1892-yildagi yong‘ingacha saqlanganini ta’kidlaydi.

Misr qo‘lyozmasi

Qohiradagi al-Husayn masjidida saqlangan eski Qur’on nusxasi mavjud, u Usmon nusxasidan ko‘chirib olingan bo‘lishi mumkin. Uni 1184-yilda Madina masjidida ko‘rishgan. Ba’zilar uni turklar 1915-yilda olib ketgani, Istanbuldan esa Birinchi jahon urushi davrida Berlinga keltirilganini yozadi. Versal bitimiga ko‘ra, u Madinaga qaytarilishi kerak edi, ammo nusxa Istanbulga olib ketiladi.

Imom qo‘lyozmasi

Usmon o‘zida saqlagan nusxa shunday deb atalgan. Keyinroq ushbu nusxa Andalusiyaga keltirilgan, so‘ng esa u Marokashga borib qolgan. Marokashdan ushbu nusxa Samarqandga olib ketilgan.

Samarqand nusxasi

Ayni paytda Toshkentda saqlanadigan qo‘lyozma Samarqandga milodiy 1485-yilda borib qolgan va u yerda 1868-yilgacha saqlangan. 1869—1917-yillarda u Sankt-Peterburgda qolgan. Undan o‘zgarishsiz holda nusxa olinib, Eron shohiga, sulton Abdul Hamidga, Buxoro amiriga, Afg‘onistonga va boshqa muhim musulmon arboblarga yuborilgan.

Nusxalardan biri ayni paytda AQShning Kolumbiya universiteti kutubxonasida saqlanmoqda. Pirovardida qo‘lyozma 1924-yilda Toshkentga qaytarib keltirildi.

Ali qo‘lyozmasi

Ba’zi manbalarga ko‘ra, to‘rtinchi xalifa Ali tomonidan yozilgan Qur’on nusxasi Iroqning Najaf shahrida Dar al-kutub al-Alaviyada saqlanmoqda. U hijriy 40-yilda yozilgan.