O‘zbekistonda tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasi bilan bog‘liq qo‘lga olishlar to‘lqini davom etmoqda. O‘tgan haftaning o‘zida Bosh prokuratura huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti xodimlari Ichki ishlar vazirligi va bojxona organlari bilan hamkorlikda Namangan va Marg‘ilon shaharlarida ikkita keng ko‘lamli maxsus operatsiya o‘tkazildi.
Namangan viloyati To‘raqo‘rg‘on tumanida xorijda ishlab chiqarilgan 8 860 quti markalanmagan sigaretalar bo‘lgan “Nexia” rusumli avtomashina to‘xtatildi. Aksiz markasiz tashilayotgan mahsulotlar 109,2 million so‘mdan ortiq baholangan. Tergov versiyasiga ko‘ra, tovarlar keyinchalik sotish maqsadida Toshkentga olib ketilgan. Ikkinchi holat Farg‘ona viloyatining Marg‘ilon shahrida bo‘lib o‘tdi. U yerda muqaddam sudlangan fuqaro I.I. yashash noturar binosida 4 579 qutidan ortiq kontrabanda sigaretalarini saqlagan. Yana markirovkasiz, nazoratsiz, qonunni ochiq-oydin buzgan holda.
Mazkur holatlar yuzasidan Jinoyat kodeksining 186-1-moddasi (etil spirti, alkogol va tamaki mahsulotlarini qonunga xilof ravishda ishlab chiqarish yoki muomalaga kiritish) bilan jinoyat ishlari qo‘zg‘atilib, tergov harakatlari o‘tkazilmoqda.
Bularning barchasi aysbergning cho‘qqisi, xolos.
Kontrabanda avj olmoqda: xavfli raqamlar
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tomonidan eʼlon qilingan so‘nggi maʼlumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda tamaki mahsulotlarining noqonuniy savdosi xavotirli darajada yuqoriligicha qolmoqda. 2025-yil avgust holatiga ko‘ra, mamlakat bo‘yicha kontrabandaning o‘rtacha ulushi 11,6 foizni tashkil etmoqda. Ammo bir qator hududlarda vaziyat jiddiy: Farg‘ona vodiysida noqonuniy tamaki bozorning 22 foizdan ortig‘ini egallagan, ayrim shaharlarda esa ko‘rsatkichlar qo‘rqinchli:
- Marg‘ilon — 37,4 foiz,
- Qo‘qon — 33,1 foiz,
- Namangan — 29,6 foiz.
Byudjet uchun oqibatlar juda katta. 2025-yilning dastlabki 7 oyida mamlakat faqat tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasi tufayli 286 milliard so‘m zarar ko‘rdi. Shundan 115 milliardi Farg‘ona vodiysiga to‘g‘ri keladi — statistikaga ko‘ra, bu mintaqa kontrabandaning asosiy markaziga aylanib bormoqda.
Qadoqda kamroq — o‘pkada ko‘proq: isteʼmolchilarni aldash
“Tamakisoz” uyushmasi tez-tez qo‘lga olishlar va yashirin bozorning o‘sishiga javoban noqonuniy sigaretalarni laboratoriya tadqiqotlarini o‘tkazdi — bu hibsga olish paytida muntazam ravishda olib qo‘yiladigan brendlar: Milano, Oris, ESSE, Vertical, B&P. Natijalar hayratlanarli.
Masalan:
- Milano London: qutida 1 mg smola va 0,1 mg nikotin ko‘rsatilgan, aslida esa — 3,1 mg smola va 0,2 mg nikotin.
- Oris Fusion Mint: qutida 4 mg va 0,3 mg, amalda — 6,6 va 0,61.
- Vertikal Blue: qutida 5 va 0,5 ko‘rsatilgan, ammo tahlil bo‘yicha — 7,7 va 0,62.
- B&P Dark Blue: qutida 5 va 0,4, aslida esa 10,4 va 0,8.
Shunday qilib, noqonuniy sigaretalardagi zararli moddalarning haqiqiy tarkibi ko‘rsatilgan etilgan qiymatlardan 1,5-3 baravar oshadi. Bu isteʼmolchilarga noto‘g‘ri maʼlumot berishdir.
Qonuniy ishlab chiqaruvchilar o‘z mahsulotlarini sinovdan o‘tkazishlari, aniq tarkibini ko‘rsatishlari, muvofiqlik sertifikatlarini olishlari, saqlash meʼyorlariga rioya qilishlari shart. Noqonuniy tamaki aksiz markalari bilan markalanmaydi, soliq tizimlarini chetlab o‘tib tarqatiladi va ko‘pincha ochiqchasiga, bozorlarda, kioskalarda, ko‘chadagi savdo nuqtalari orqali, kassa cheki va soliq nazoratisiz sotiladi — ularga kirish hatto voyaga yetmaganlar uchun ham muammosizdir. Narxining pastligi tufayli ular aholining zaif qatlamlari uchun ayniqsa jozibador bo‘ladi.
Kontrabanda — bu shunchaki yashirin bozor emas. Bu meʼyorlarni buzish, isteʼmolchilarni aldash, fuqarolarning sog‘lig‘iga tahdid va mamlakat uchun milliardlab yo‘qotishlardir. Muntazam reydlar va huquqni muhofaza qilish organlarining saʼy-harakatlariga qaramay, muammoning ko‘lami tizimli yondashuvni talab qiladi: nazoratni kuchaytirish, nafaqat yirik bozorlar, balki kichik savdo nuqtalarida ham qo‘shma tekshiruvlar va reydlar o‘tkazish. Bundan tashqari, kontrabanda sigaretlarni nafaqat sotish, balki tashish va saqlash uchun ham jinoiy javobgarlikni joriy etish haqida o‘ylash kerak.
Jamiyat “qo‘rqinchli rasmlar” va aksiz markalari bo‘lmagan noqonuniy tamaki mahsulotlarining chiroyli qadoqlari ortida nima yashiringanini bilishi kerak. Bu shunchaki kelib chiqishi shubhali tovar emas. Bu — allaqachon jiddiy qabul qilish kerak bo‘lgan tahdid.
Laboratoriya tadqiqotlarining barcha natijalari “Tamakisoz” uyushmasi saytida mavjud.
Izoh (0)