Қуръоннинг бешта энг қадимий нусхаси тақдири қандай бўлган?

Бизгача етиб келган Қуръоннинг дастлабки асл қўлёзмаларининг кўпчилиги (тўлиқ ёки катта ҳажмли парчалардан иборат) ҳижрий иккинчи асрдан кейин ёзилган. Бу ҳақда Islam Today маълум қилди.

1976 йилда Британия музейида Бутунжаҳон ислом фестивали чоғида намойиш қилинган энг қадимий нусха иккинчи аср охирига тегишли. Аммо папирусга битилган Қуръондан парчаларнинг катта қисми биринчи асрга тааллуқли. Миср миллий кутубхонасида Қуръоннинг оҳу терисидан қилинган пергаментга ёзилган нусхаси мавжуд, у ҳижрий 68 йил (милодий 688 йил)га тегишли.

Усмон нусхаси

Усмон даврида Қуръоннинг айнан нечта нусхаси яратилгани номаълум, аммо Жалолиддин ас-Суютий: «Ҳамма биладиган нусхалар — бешта», — деб ёзади. Булар орасига Усмон ўзида сақлаган нусха киритилмаган бўлса керак. Макка, Дамашқ, Куфа, Басра ва Мадина шаҳарларининг барчаси биттадан Қуръон нусхасига эга бўлади.

Дамашқлик хаттот Ал-Киндий учинчи аср бошида Усмон учун яратилган тўртта нусханинг учтаси ёнғинлар ва урушларда йўқ қилинганини, Дамашққа юборилган нусха эса сақланиб қолгани ва унинг даврида Малатьяда бўлгани ҳақида ёзган.

Баъзилар Дамашққа келтирилган нусха кейинчалик Ленинградга, у ердан Англияга ўтганини тахмин қилади. Бошқалар эса у Дамашқдаги масжидда милодий 1892 йилдаги ёнғингача сақланганини таъкидлайди.

Миср қўлёзмаси

Қоҳирадаги ал-Ҳусайн масжидида сақланган эски Қуръон нусхаси мавжуд, у Усмон нусхасидан кўчириб олинган бўлиши мумкин. Уни 1184 йилда Мадина масжидида кўришган. Баъзилар уни турклар 1915 йилда олиб кетгани, Истанбулдан эса Биринчи жаҳон уруши даврида Берлинга келтирилганини ёзади. Версаль битимига кўра, у Мадинага қайтарилиши керак эди, аммо нусха Истанбулга олиб кетилади.

Имом қўлёзмаси

Усмон ўзида сақлаган нусха шундай деб аталган. Кейинроқ ушбу нусха Андалусияга келтирилган, сўнг эса у Марокашга бориб қолган. Марокашдан ушбу нусха Самарқандга олиб кетилган.

Самарқанд нусхаси

Айни пайтда Тошкентда сақланадиган қўлёзма Самарқандга милодий 1485 йилда бориб қолган ва у ерда 1868 йилгача сақланган. 1869—1917 йилларда у Санкт-Петербургда қолган. Ундан ўзгаришсиз ҳолда нусха олиниб, Эрон шоҳига, султон Абдул Ҳамидга, Бухоро амирига, Афғонистонга ва бошқа муҳим мусулмон арбобларга юборилган.

Нусхалардан бири айни пайтда АҚШнинг Колумбия университети кутубхонасида сақланмоқда. Пировардида қўлёзма 1924 йилда Тошкентга қайтариб келтирилди.

Али қўлёзмаси

Баъзи манбаларга кўра, тўртинчи халифа Али томонидан ёзилган Қуръон нусхаси Ироқнинг Нажаф шаҳрида Дар ал-кутуб ал-Алавияда сақланмоқда. У ҳижрий 40 йилда ёзилган.