Qanday qilib ipotekaga xonadon sotib olish mumkin?

Ipoteka — ko‘chmas mulk sotib olishga mo‘ljallangan kredit turidir. Bank sizga xonadon (kvartira) sotib olish uchun mablag‘ taqdim etadi, siz esa bu pulni belgilangan muddatda qo‘shilgan foizlari bilan to‘lash majburiyatini olasiz.

Ipoteka krediti, odatda, olinayotgan ko‘chmas mulkni garovga qo‘yilishi evaziga ajratiladi va faqat uy-joy sotib olish mo‘ljallangan. Masalan, kredit evaziga xonadon yoki hovli olish mumkin. So‘nggi vaqtlarda banklar yangi qurilgan ko‘p qavatli uylardagi xonadonlar (birlamchi ko‘chmas mulk) uchun faol kredit ajratmoqda.

Ipotekaning asosiy afzalligi shundaki, xonadon sotib olish uchun bir necha yillar davomida pul yig‘ish zaruratidan qutulasiz. Uy-joyni sotib olib, shu zahoti uning egasiga aylanasiz va yangi xonadonda istiqomat qilib, ipoteka kreditini to‘lab borasiz.

Ipoteka kreditlari faqat jismoniy shaxslarga — 18 yoshdan pensiya yoshigacha bo‘lgan O‘zbekiston fuqarolariga beriladi. Kredit olish uchun talabgor ishlayotgan bo‘lishi va rasmiy daromadi haqida ma’lumotnomani taqdim etishi, Toshkent shahridan xonadon sotib olishi uchun esa poytaxt propiskasiga ham ega bo‘lishi kerak.

Ipoteka kreditlari faqat banklar tomonidan taqdim etiladi. O‘zbekistondagi qator davlat va tijorat banklari tomonidan ipoteka dasturlari ishlab chiqilgan. Standart ipoteka dasturlaridan tashqari, banklar yosh oilalarni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan ipotekani ham taqdim etadi — u imtiyozli davr (unda kredit oluvchi asosiy qarz summasi o‘zgarishsiz qolgani holda faqat foizlarni to‘lashi mumkin bo‘ladi) va foiz stavkasining pastligi bilan ajralib turadi.

Ipoteka kreditini olish uchun quyidagi hujjatlarni tayyorlash kerak:

• Kredit olish uchun ariza;
• Ariza beruvchi (kredit oluvchi)ning pasporti;
• Turar joyidan oila a’zolari haqida ma’lumotnoma;
• Qarz oluvchining asosiy ish joyidan berilgan so‘nggi 12 oydagi daromadi haqida ma’lumotnoma;
• Sotuvchi (quruvchi)ning turar joyga egalik huquqini tasdiqlovchi hujjatlarning notarial tasdiqlangan nusxalari;
• Sotuvchidan xonadonni sotib olish bo‘yicha kelishuv;
• ShJBPH (INPS) kitobchasi va STIR (INN) nusxasi.

Ichki kredit siyosatidan kelib chiqib, bank qo‘shimcha hujjatlarni so‘rashi mumkin.

Uy-joy sotib olish uchun kredit olish jarayoni odatda bir necha bosqichdan iborat:

1. Bankda maslahatlashuv va dastlabki shartlarni belgilab olish.
2. Mijoz tomonidan hujjatlarning to‘planishi.
3. Hujjatlarni bankka topshirish.
4. Bank tomonidan kredit ajratish masalasinining ko‘rib chiqilishi.
5. Ijobiy qaror qabul qilinishi.
6. Bank va mijoz o‘rtasida kredit ajratish haqidagi shartnomaning imzolanishi.
7. Sotuvchi (quruvchi)ga kafolat xatini topshirish.
8. Xonadon oldi-sotdisini notarial tasdiqlatish.
9. Xonadon uchun egalik huquqini mijozga rasmiylashtirish.
10. Xonadonni bank uchun garov sifatida rasmiylashtirish.
11. Bank tomonidan sotuvchiga pulning to‘lab berilishi.

Ha, ipoteka dasturlarida qurilishi davom etayotgan uylardagi xonadonlarni sotib olish uchun kredit olish imkoniyati ham nazarda tutilgan. Yagona istisno — garov sifatida qarz oluvchining nomiga rasmiylashtirilgan boshqa bir ko‘chma mulkni ko‘rsatish kerak bo‘ladi.

O‘zbekistonning aksariyat banklari ipotekani 10 yil yoki undan ko‘proq muddatga taqdim etadi. Asosiy qarzning qoldig‘i hisoblangan dastlabki badal puli bankka to‘langanidan so‘ng bank foizlarini to‘lash boshlanadi va qarzning umumiy summasi oyma-oy to‘lab boriladigan qismlarga bo‘linadi.

Odatda banklar kreditni so‘ndirishning ikki variantini taklif qiladi:

1) Annuitet (bir-biriga teng) — oylik to‘lov miqdori kreditning butun davri uchun bir xil bo‘ladi. Bu to‘lov turi xarajatlarni rejalashtirish uchun qulay — har oy bir xil summani to‘lash kerak bo‘ladi, biroq yakunda bunday kredit qarz oluvchi uchun biroz qimmatroqqa tushadi.

2) Tabaqalashtirilgan (differensial) — oylik to‘lov summasi oydan oyga kamayib boradi. Mazkur sxema qarz oluvchining daromadiga nisbatan bir qadar katta talablar qo‘yadi, sababi kredit yuklamasi bir xil emas: kredit so‘ndirish muddatining birinchi yarmidagi oylik to‘lovlar miqdori ikkinchi yarmidagi summadan sezilarli katta. Biroq, mazkur variantning yutuqli tomoni — foizlar bo‘yicha to‘lovlar nisbatan pastroq bo‘ladi.

Qarz oluvchining rasmiy daromadi kredit bo‘yicha oylik to‘lov summasidan yuqori bo‘lishi — kredit ajratish uchun bankning asosiy shartlaridan biri. Oddiy qilib aytganda, sizning maoshingiz har oy bankka to‘lashingiz zarur bo‘lgan puldan ko‘proq bo‘lishi kerak.

Kredit oluvchining rasmiy daromadi ipoteka kreditini olish uchun yetarli bo‘lmagan holatlar uchrab turadi. Bunday vaziyatda daromadi moliyaviy yuklamani yengillashtirishi mumkin bo‘lgan birgalikdagi qarz oluvchini to‘lovga jalb qilish mumkin. Masalan, birgalikdagi qarz oluvchi sifatida turmush o‘rtoq yoki boshqa qarindoshlar qatnashishi mumkin, faqat bir sharti bor — ularning familiyasi va propiska manzili qarz oluvchi bilan bir xil bo‘lishi kerak.

So‘nggi vaqtlarda aynan birlamchi ko‘chmas mulk uchun ipoteka kreditlari ayniqsa ko‘p berilmoqda.

Misol uchun, Murad Buildings kompaniyasi nafaqat chiroyli, shinam va mustahkam uylar quradi, shu bilan birga, xonadonlar xaridor uchun hamyonbop bo‘lishi uchun ham barcha imkoniyatni ishga soladi. Shu sababli ham mazkur quruvchi kompaniyaning barcha turar joy majmualarida xonadonlarni ipotekaga sotib olish mumkin.

Bundan tashqari, foydalanuvchilarga qulaylik yaratish maqsadida, kompaniya saytidagi xonadonlarni tanlash jarayonida maxsus ipoteka kalkulyatoridan foydalanish imkoniyati taqdim etilgan. Siz xonadon va bankni tanlasangiz, shuningdek, dastlabki badal foizini ko‘rsatsangiz kifoya — dastur avtomatik ravishda taxminiy kredit shartlari bo‘yicha hisob-kitob qiladi. Onlayn tarzda turli banklarning kredit takliflari bilan tanishishingiz, eng maqbul foiz stavkalarini tanlashingiz hamda oylik to‘lovlarni taxminan hisoblashingiz mumkin bo‘ladi.

Quyida “Gulsaroy” turar joy majmuasidagi ikki xonali, umumiy maydoni 52 kvadrat metr, narxi 273 750 648 so‘m bo‘lgan xonadon uchun ipoteka krediti shartlarining taxminiy hisob-kitobi keltirilgan.

Ipoteka kalkulyatorida yillik 14 foizlik stavka bilan 12 yilga ipoteka krediti taqdim etuvchi banklardan biri tanlangan. Dastlabki badal to‘lovi 25 foizni tashkil etadi.

Kalkulyatori hisob-kitobiga ko‘ra, ushbu xonadon bo‘yicha dastlabki badal to‘lovi 68 437 662 so‘mga teng. Oylik to‘lov — 2 950 609 so‘m. Shunday qilib, kredit bo‘yicha ijobiy javob olish uchun qarz oluvchi va birgalikda qarz oluvchining umumiy rasmiy daromadi 2 950 609 so‘mdan ortiq bo‘lishi kerak.

Kalkulyatorda tabaqalashtirilgan jadval asosida 10 yilda so‘ndirish sharti bilan kredit taqdim etuvchi muqobil bank tanlangan. Yillik foiz stavkasi 14 foizni, dastlabki badal to‘lovi esa umumiy summaning 30 foizini tashkil etadi.

Bu holatda xonadon uchun dastlabki badal to‘lovi 82 125 194 so‘mga teng bo‘ladi. Birinchi oydagi to‘lov miqdori 3 832 509 so‘mni, kredit bo‘yicha so‘nggi oydagi to‘lov hajmi esa 1 615 509 so‘mni tashkil etadi. Shunday qilib, kredit olish uchun qarz oluvchi va birgalikda qarz oluvchining umumiy rasmiy daromadi 3 832 509 so‘mdan ortiq bo‘lishi kerak.