Жаҳон банкининг Инспекция кенгаши Тожикистонда қурилаётган Роғун ГЭС билан боғлиқ лойиҳаларни текшириш бўйича расмий сўровни эълон қилди. У Ўзбекистон ва Туркманистоннинг Амударё қуйи оқимида яшовчи аҳолиси номидан берилган шикоятга асосланган. Бу ҳақда “Чегара билмас дарёлар” коалицияси (Rivers without Boundaries) хабар берди.
Шикоятда Роғун ГЭС лойиҳасининг экологик ва ижтимоий-иқтисодий хавфлари “катта” ҳамда “қайтарилмас” бўлиши мумкинлиги таъкидланган. Даъвогарлар манфаатларини “Чегара билмас дарёлар” коалицияси ҳимоя қилмоқда. Бу текширув ГЭС лойиҳаси Жаҳон банкининг ижтимоий ва экологик стандартларига қанчалик мос келишини аниқлаб беради.
Аҳоли шикоятига кўра, Жаҳон банки Роғун ГЭСни қуришга пул ажратиш қарорини нотўғри баҳолаш асосида қабул қилган. Бу эски ва тўлиқ бўлмаган маълумотларга таянган бўлиб, лойиҳа Амударё ҳавзасидаги табиат ва одамлар ҳаётига қандай хавф туғдиришини етарлича кўрсатмайди.
Сўровда Роғун ГЭС қурилиши оқибатида Амударёга сув оқими 25 фоизгача камайиши ва бу ҳолат минтақада экологик фалокатга олиб келиши мумкинлиги айтилган. Бундай ўзгаришлар чўлланиш ва шўрланишни кучайтириб, Ўзбекистон ва Туркманистондаги 8–10 миллион аҳолининг саломатлиги ва фаровонлигига салбий таъсир кўрсатади.
Айниқса, ЮНЕСКО мероси рўйхатига киритилган “Тигровая балка” қўриқхонаси каби ноёб тўқайзорлар ва йўқолиб бораётган балиқ турлари, масалан, амударё сохта куракбуруни (амударё лжелопатонс) хавф остида қолиши хавотир уйғотмоқда.
Роғун ГЭС лойиҳаси ўзининг ҳозирги тугалланмаган кўринишида Марказий Осиёдаги миллионлаб одамларнинг экологик барқарорлиги ва фаровонлиги учун улкан таҳдид ҳисобланади. Сўровнинг Инспекция кенгаши томонидан рўйхатга олиниши бизнинг хавотирларимиз жиддийлигини тасдиқловчи муҳим қадамдир.
Жаҳон банки етакчи халқаро молия институти сифатида ўзининг ижтимоий-экологик стандартларини эътиборсиз қолдира олмайди ва лойиҳани молиялаштиришни давом эттиришдан олдин барча хавф-хатарларни ҳар томонлама ва холисона баҳолашни таъминлаши шарт, дейди “Чегара билмас дарёлар” экологик коалициясининг халқаро мувофиқлаштирувчиси Евгений Симонов.
Экологлар ҳам қуйидаги масалалардан хавотир билдирмоқда: Роғун ГЭС лойиҳаси бўйича Ўзбекистон ва Туркманистондаги аҳолининг фикри инобатга олинмаган, лойиҳа ҳақида тўлиқ маълумот, жумладан фавқулодда вазиятларда амалга ошириладиган режалар эълон қилинмаган. Бундан ташқари, ҳужжатлар маҳаллий тилларда — ўзбек, қорақалпоқ ва туркман тилларида тақдим этилмаган.
Шикоят қилганлар таъқибдан чўчиб ўз шахсини яширишни сўраган. Бу минтақада аҳоли фикрини эшитиш механизмлари суст ишлаётганини кўрсатади, дейилади хабарда.
Амударё қуйи оқимидаги аҳоли ўнлаб йиллар давомида сувдан нотўғри фойдаланиш ва Орол денгизи қуриб боришидан азият чекмоқда. Роғун ГЭС бу ҳолатни яна ҳам ёмонлаштириб, муҳим экотизимларнинг бутунлай емирилишига ва одамлар турмуш шароитининг ёмонлашувига олиб келиши мумкин.
Ҳаёти дарёнинг ҳолатига бевосита боғлиқ бўлган Ўзбекистон ва Туркманистон аҳолиси билан тўлақонли мулоқотнинг йўқлиги иштирок ва шаффофлик тамойилларининг жиддий бузилишидир. Биз баҳолаш ёндашувларини зудлик билан қайта кўриб чиқишни ва барча манфаатдор томонларнинг ҳақиқий иштирокини таъминлашни талаб қиламиз, дейди CEE Bankwatch ноҳукумат ташкилоти вакили Манана Кочладзе.
2024 йили экологлар Роғун ГЭС лойиҳасини Жаҳон банкининг ижтимоий ва экологик стандартларига мос тарзда қайта ишлаб чиқишни, шунингдек дунёдаги энг баланд тўғон қурилишига хавфсизроқ ва тежамлироқ альтернативларни кўриб чиқишни таклиф қилган эди. Бироқ Жаҳон банки бу таклифларни кўриб чиқмаган.
“Чегара билмас дарёлар” коалицияси Жаҳон банки ва Роғун ГЭС қурилишида иштирок этаётган бошқа молиявий институтларни, сўровда кўтарилган барча масалаларни мустақил, шаффоф ва кенг қамровли тергов ўтказилгунга қадар, лойиҳани молиялаштиришни тўхтатишга чақирмоқда. Шунингдек, лойиҳа келтириши мумкин бўлган салбий таъсирларни олдини олиш ва юмшатиш бўйича аниқ чоралар ишлаб чиқилиши лозимлиги таъкидланган.
Изоҳ (0)