Уч мамлакат — Хитой, Қирғизистон ва Ўзбекистон тарихий воқеага ҳозирлик кўрмоқда: август ойида бу давлатларни боғловчи темир йўлни ишга тушириш маросими бўлиб ўтади. Қирғизистон ва Ўзбекистон президентлари Хитойга бориб, у ерда Си Цзиньпин билан биргаликда ушбу тадбирда иштирок этиши кутилмоқда.
Бу ҳақда Қирғизистон Республикаси Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси (МХХ) раҳбари Қамчибек Ташиев маълум қилди, деб хабар бермоқда “Независимая газета”.
Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли лойиҳаси узоқ вақтдан бери улкан режалар ва дипломатик саъй-ҳаракатлар мавзуси бўлиб келган. Уни амалга ошириш бўйича ҳамкорлик тўғрисидаги битим 6 июнь куни Пекинда уч давлат ҳукуматлари ўртасида имзоланган эди.
Ишнинг бошланиши бир неча бор кейинги санага қолдирилди. Ваҳоланки, Ўзбекистонда ҳужжатларни расмийлаштириш жараёни аллақачон якунланган. Шавкат Мирзиёев келишувни бир кун аввал тегишли қарорни имзолаб, тасдиқлаган эди. Бишкек ҳам ҳужжатларни имзолашнинг якуний босқичида: Қирғизистон парламенти қонун лойиҳасини июнь охирида маъқуллаган, қолгани президент томонидан имзоланади.
Қирғизистон Республикаси Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раҳбари Қамчибек Ташиев барча расмиятчиликлар яқин орада якунланишини тасдиқлади. Шунингдек, у лойиҳанинг Қирғизистон иқтисодиётини ривожлантириш учун, айниқса, яна бир йирик лойиҳа – Қамбарoта ГЭС-1 қурилиши контекстида муҳимлигини таъкидлади.
“Темир йўл лойиҳасини молиялаштириш ҳажми қарийб 5 миллиард долларни ташкил этади, Қамбарoта ГЭС-1 учун эса 4 миллиард долларга яқин маблағ ажратилган”, деди Ташиев Сузоқ тумани аҳолиси билан учрашувда.
Унинг сўзларига кўра, бугунги кунда мамлакатда янги иш ўринлари яратилган, бироқ ишчилар йўқ. “Давлат иқтисодиётни ривожлантиришни молиялаштиради ва пенсияларни оширади”, дея таъкидлади хавфсизлик хизмати ходими.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, темир йўл қурилиши минтақа учун янги истиқболларни очади. Бу савдо ва сармоя ҳажмини оширади, янги иш ўринлари яратади ва уч давлат ўртасидаги иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлайди. Бундан ташқари, лойиҳа транспорт коридорларини ривожлантириш ва минтақавий барқарорликни мустаҳкамлашнинг асосий омилига айланиши мумкин.
Темир йўл қурилишини бошлаш бўйича бўлажак маросим олдидан қатор муҳим тадбирлар, жумладан, Қирғизистон Вазирлар Маҳкамаси раҳбари Оқилбек Жапаровнинг Хитойнинг Шинжон-Уйғур автоном вилоятига амалий ташрифи бўлиб ўтди. У ерда у Шинжон бизнесининг қирғиз бизнеси билан ўзаро муносабатларига бағишланган қатор учрашувлар ўтказди.
“Пекин учун Хитой—Қирғизистон—Ўзбекистон темир йўли Европа, Яқин Шарқ ва Жанубий Осиё бозорларига янги йўналишларни очиб берадиган стратегик аҳамиятга эга. Магистрал Қирғизистон ва Ўзбекистоннинг транзит салоҳиятини ривожлантиришга, уларни транспорт изоляциясидан олиб чиқишга хизмат қилади", дея таъкидлади эксперт.
“Темир йўл ‘Бир камар, бир йўл’ концепциясининг ажралмас қисми бўлиб, у бошиданоқ Шинжонни ривожлантириш ва унинг Марказий Осиё давлатлари билан ўзаро ҳамкорлигини таъминлашга қаратилган”, деди Александра Перминова.
Эксперт Хитой ва Қирғизистон ва Ўзбекистон ўртасидаги ҳамкорлик соҳасидаги ижобий ва салбий тенденцияларни ҳисобга олиш зарур, деб ҳисоблайди. Ижобий динамика: товар айирбошлаш ва инвестициялар ўсиб бормоқда, бу Хитойни минтақадаги етакчилардан бирига айлантирмоқда. Қирғизистон ва Ўзбекистоннинг Хитойга кредит қарзининг ўсиши салбий тенденция ҳисобланади.
“Айниқса, Қирғизистон мисолида бу яққол кўзга ташланади. Қирғизистон қонунчилигида битта хорижий кредиторга қарз бўйича маълум чегаралар белгиланган ва Хитой аллақачон улардан ошиб кетишга яқин турибди. Шу сабабли, лойиҳанинг амалга оширилиши ва қарз масаласи қандай ҳал қилинишини кузатиш қизиқарли бўлади. Хавотирлиси шундаки, Хитой қўшма корхонанинг 51% улушига эга (Қирғизистон 24,5% ва Ўзбекистон 24,5%) ва шунинг учун маблағларнинг асосий қисмини инвестиция қилмоқда. Шу билан бирга, Хитой лойиҳани амалга ошириш учун кредит ажратишга ваъда берди, бу Қирғизистон давлат қарзи статистикасига таъсир қилиши мумкин”, дейди мутахассис.
Ўзбекистоннинг Хитойдан, хусусан, ХХР давлат банкларидан ҳам катта кредит қарзи бор. Бироқ, четдан кузатувчи учун бу унчалик сезилмайди, чунки Ўзбекистон ялпи ички маҳсулоти анча юқори ва ўсишда давом этмоқда. “Таъкидлаш жоизки, Марказий Осиё давлатларининг Хитойга кредитга боғлиқлиги ошиб бораётгани жиддий муаммо бўлиб, уни ҳал этиш, шунингдек, молиялаштириш манбаларини диверсификация қилиш ва янада мувозанатли иқтисодий алоқаларни яратиш бўйича ишларни давом эттириш зарур”, дейилади Александра Перминова хулосасида.
Сиёсатшунос Наргиза Мураталиева Қирғизистон учун ижобий самарани қайд этди: “Хитой—Қирғизистон—Ўзбекистон темир йўли қурилиши Қирғизистонга Ўзбекистон, Каспий денгизи ва Туркия орқали денгизга чиқиш имконини беради, Европа, Ўрта давлатларга янги савдо йўллари очади. Шарқ ва Ҳинд океани лойиҳаси иқтисодий фойда келтиради: янги иш ўринлари, транзит даромадлари, юкларни ташиш нархининг пасайиши, логистика масалаларида Қозоғистондан ички алоқанинг ошиши ва бу лойиҳанинг имкониятларини тўлиқ амалга ошириш учун зарурдир. Бироқ лойиҳа салоҳиятини тўлиқ рўёбга чиқариш учун Балиқчи—Қўчқор—Қора-Кече ички темир йўли қурилишини якунлаш, маҳаллий ишлаб чиқаришни ривожлантириш, хитой тилини биладиган мутахассислар тайёрлаш зарур.
Хитой—Қирғизистон—Ўзбекистон темир йўлини қуриш лойиҳаси, дейди қозоғистонлик сиёсатшунос Эдуард Полетаев, биринчи навбатда, сиёсий хусусиятга эга. Ўзбекистон Хитой билан умумий чегарага эга эмас, Қирғизистонда эса транзит учун етарли логистика инфратузилмаси мавжуд эмас. Хитой лойиҳага сармоя киритишдан юмшоқ куч воситаси сифатида фойдаланиб, минтақа ривожига катта маблағ сарфламоқда. Бироқ Полетаевнинг сўзларига кўра, лойиҳа баъзи муаммоларга дуч келмоқда: қурилишнинг аниқ қиймати номаълум.
Темир йўлни электрлаштириш эҳтимоли паст. Шу билан бирга, август ойида темир йўлнинг тантанали очилиш маросими минтақавий интеграция ва ҳамкорликнинг яна бир янги қадами бўлади, деб ҳисоблайди Полетаев.
Изоҳ (0)