Uch mamlakat — Xitoy, Qirg‘iziston va O‘zbekiston tarixiy voqeaga hozirlik ko‘rmoqda: avgust oyida bu davlatlarni bog‘lovchi temir yo‘lni ishga tushirish marosimi bo‘lib o‘tadi. Qirg‘iziston va O‘zbekiston prezidentlari Xitoyga borib, u yerda Si Szinpin bilan birgalikda ushbu tadbirda ishtirok etishi kutilmoqda.
Bu haqda Qirg‘iziston Respublikasi Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi (MXX) rahbari Qamchibek Tashiyev ma’lum qildi, deb xabar bermoqda “Nezavisimaya gazeta”.
Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li loyihasi uzoq vaqtdan beri ulkan rejalar va diplomatik sa’y-harakatlar mavzusi bo‘lib kelgan. Uni amalga oshirish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risidagi bitim 6 iyun kuni Pekinda uch davlat hukumatlari o‘rtasida imzolangan edi.
Ishning boshlanishi bir necha bor keyingi sanaga qoldirildi. Vaholanki, O‘zbekistonda hujjatlarni rasmiylashtirish jarayoni allaqachon yakunlangan. Shavkat Mirziyoyev kelishuvni bir kun avval tegishli qarorni imzolab, tasdiqlagan edi. Bishkek ham hujjatlarni imzolashning yakuniy bosqichida: Qirg‘iziston parlamenti qonun loyihasini iyun oxirida maʼqullagan, qolgani prezident tomonidan imzolanadi.
Qirg‘iziston Respublikasi Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi rahbari Qamchibek Tashiyev barcha rasmiyatchiliklar yaqin orada yakunlanishini tasdiqladi. Shuningdek, u loyihaning Qirg‘iziston iqtisodiyotini rivojlantirish uchun, ayniqsa, yana bir yirik loyiha – Qambarota GES-1 qurilishi kontekstida muhimligini ta’kidladi.
“Temir yo‘l loyihasini moliyalashtirish hajmi qariyb 5 milliard dollarni tashkil etadi, Qambarota GES-1 uchun esa 4 milliard dollarga yaqin mablag‘ ajratilgan”, dedi Tashiyev Suzoq tumani aholisi bilan uchrashuvda.
Uning so‘zlariga ko‘ra, bugungi kunda mamlakatda yangi ish o‘rinlari yaratilgan, biroq ishchilar yo‘q. “Davlat iqtisodiyotni rivojlantirishni moliyalashtiradi va pensiyalarni oshiradi”, deya taʼkidladi xavfsizlik xizmati xodimi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, temir yo‘l qurilishi mintaqa uchun yangi istiqbollarni ochadi. Bu savdo va sarmoya hajmini oshiradi, yangi ish o‘rinlari yaratadi va uch davlat o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlaydi. Bundan tashqari, loyiha transport koridorlarini rivojlantirish va mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlashning asosiy omiliga aylanishi mumkin.
Temiryo‘l qurilishini boshlash bo‘yicha bo‘lajak marosim oldidan qator muhim tadbirlar, jumladan, Qirg‘iziston Vazirlar Mahkamasi rahbari Oqilbek Japarovning Xitoyning Shinjon-Uyg‘ur avtonom viloyatiga amaliy tashrifi bo‘lib o‘tdi. U yerda u Shinjon biznesining qirg‘iz biznesi bilan o‘zaro munosabatlariga bag‘ishlangan qator uchrashuvlar o‘tkazdi.
“Pekin uchun Xitoy—Qirg‘iziston—O‘zbekiston temir yo‘li Yevropa, Yaqin Sharq va Janubiy Osiyo bozorlariga yangi yo‘nalishlarni ochib beradigan strategik ahamiyatga ega. Magistral Qirg‘iziston va O‘zbekistonning tranzit salohiyatini rivojlantirishga, ularni transport izolyatsiyasidan olib chiqishga xizmat qiladi", deya ta’kidladi ekspert.
“Temir yo‘l ‘Bir kamar, bir yo‘l’ konsepsiyasining ajralmas qismi bo‘lib, u boshidanoq Shinjonni rivojlantirish va uning Markaziy Osiyo davlatlari bilan o‘zaro hamkorligini taʼminlashga qaratilgan”, dedi Aleksandra Perminova.
Ekspert Xitoy va Qirg‘iziston va O‘zbekiston o‘rtasidagi hamkorlik sohasidagi ijobiy va salbiy tendensiyalarni hisobga olish zarur, deb hisoblaydi. Ijobiy dinamika: tovar ayirboshlash va investitsiyalar o‘sib bormoqda, bu Xitoyni mintaqadagi yetakchilardan biriga aylantirmoqda. Qirg‘iziston va O‘zbekistonning Xitoyga kredit qarzining o‘sishi salbiy tendensiya hisoblanadi.
“Ayniqsa, Qirg‘iziston misolida bu yaqqol ko‘zga tashlanadi. Qirg‘iziston qonunchiligida bitta xorijiy kreditorga qarz bo‘yicha ma’lum chegaralar belgilangan va Xitoy allaqachon ulardan oshib ketishga yaqin turibdi. Shu sababli, loyihaning amalga oshirilishi va qarz masalasi qanday hal qilinishini kuzatish qiziqarli bo‘ladi. Xavotirlisi shundaki, Xitoy qo‘shma korxonaning 51% ulushiga ega (Qirg‘iziston 24,5% va O‘zbekiston 24,5%) va shuning uchun mablag‘larning asosiy qismini investitsiya qilmoqda. Shu bilan birga, Xitoy loyihani amalga oshirish uchun kredit ajratishga va’da berdi, bu Qirg‘iziston davlat qarzi statistikasiga ta‘sir qilishi mumkin”, deydi mutaxassis.
O‘zbekistonning Xitoydan, xususan, XXR davlat banklaridan ham katta kredit qarzi bor. Biroq, chetdan kuzatuvchi uchun bu unchalik sezilmaydi, chunki O‘zbekiston yalpi ichki mahsuloti ancha yuqori va o‘sishda davom etmoqda. “Taʼkidlash joizki, Markaziy Osiyo davlatlarining Xitoyga kreditga bog‘liqligi oshib borayotgani jiddiy muammo bo‘lib, uni hal etish, shuningdek, moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiya qilish va yanada muvozanatli iqtisodiy aloqalarni yaratish bo‘yicha ishlarni davom ettirish zarur”, deyiladi Aleksandra Perminova xulosasida.
Siyosatshunos Nargiza Murataliyeva Qirg‘iziston uchun ijobiy samarani qayd etdi: “Xitoy—Qirg‘iziston—O‘zbekiston temir yo‘li qurilishi Qirg‘izistonga O‘zbekiston, Kaspiy dengizi va Turkiya orqali dengizga chiqish imkonini beradi, Yevropa, O‘rta davlatlarga yangi savdo yo‘llari ochadi. Sharq va Hind okeani loyihasi iqtisodiy foyda keltiradi: yangi ish o‘rinlari, tranzit daromadlari, yuklarni tashish narxining pasayishi, logistika masalalarida Qozog‘istondan ichki aloqaning oshishi va bu loyihaning imkoniyatlarini to‘liq amalga oshirish uchun zarurdir. Biroq loyiha salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish uchun Baliqchi—Qo‘chqor—Qora-Keche ichki temir yo‘li qurilishini yakunlash, mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish, xitoy tilini biladigan mutaxassislar tayyorlash zarur.
Xitoy—Qirg‘iziston—O‘zbekiston temir yo‘lini qurish loyihasi, deydi qozog‘istonlik siyosatshunos Eduard Poletayev, birinchi navbatda, siyosiy xususiyatga ega. O‘zbekiston Xitoy bilan umumiy chegaraga ega emas, Qirg‘izistonda esa tranzit uchun yetarli logistika infratuzilmasi mavjud emas. Xitoy loyihaga sarmoya kiritishdan yumshoq kuch vositasi sifatida foydalanib, mintaqa rivojiga katta mablag‘ sarflamoqda. Biroq Poletayevning so‘zlariga ko‘ra, loyiha ba‘zi muammolarga duch kelmoqda: qurilishning aniq qiymati noma‘lum.
Temir yo‘lni elektrlashtirish ehtimoli past. Shu bilan birga, avgust oyida temir yo‘lning tantanali ochilish marosimi mintaqaviy integratsiya va hamkorlikning yana bir yangi qadami bo‘ladi, deb hisoblaydi Poletayev.
Izoh (0)