Марказий Осиёдаги стратегик ва иқтисодий ўрнини мустаҳкамлаш учун муҳим қадам сифатида Ҳиндистон Эрон билан Чобаҳор портидан фойдаланиш бўйича 10 йиллик шартнома имзолади. Indian Ports Global Ltd. (IPGL) ва Эроннинг Порт ва денгиз ташкилоти (PМО) ўртасида имзоланган ушбу узоқ муддатли шартнома Ҳиндистонга Чобаҳор порт инфратузилмасининг асосий таркибий қисми бўлган Шаҳид Беҳешти терминали устидан оператив назоратни тақдим этади.
Бу келишув икки томонлама савдони кенгайтиришдан кўпроғини англатади, жумладан, Ҳиндистон учун Марказий Осиёнинг “юрагига кириш” эшиги бўлиб, минтақадаги савдо динамикаси ва геосиёсий муносабатларни қайта белгилаб беради. Ҳатто Буюк Ипак йўлига қадар милоддан аввалги III асрда ҳам Ҳиндистоннинг Ўрта Осиё ва Европа билан алоқалари ҳақидаги далиллар мавжуд.
Ҳиндистоннинг Европа билан қадимий савдо алоқалари ҳақида дунёдаги энг қадимги санскрит “Ригведа”да, савдо йўллар ва Ҳиндистон яриморолининг ғарбидаги қадимги Форснинг бир қисми бўлган минтақалар билан ўзаро алоқалар таъкидлаб ўтилган. Қадимий ҳинд рисоласи “Артҳaшастра”да ғарб юртлари билан савдо ҳақида сўз юритилади, у билвосита Тис деб номланувчи Чобаҳор минтақасини ўз ичига олади.
Нима сабабдан Чобаҳор порти Ҳиндистон учун катта аҳамиятга эга?
Эрон жануби-шарқида, Хитой назоратидаги Гвадар порти яқинида жойлашган Чобаҳор порти стратегик ва логистик афзалликлари билан ажралиб туради. У иккита асосий терминални, Шаҳид Калантари ва Шаҳид Беҳештини ўз ичига олади, уларнинг ҳар бири бешта тўхташ жойи билан жиҳозланган ва муҳим юк ташиш имкониятларини сезиларли даражада осонлаштиради.
Эроннинг энг гавжум порти бўлган Бандар Аббос ва Чобаҳор порти Ҳинд океанига тўғридан тўғри чиқиш имкониятига эга бўлиб, Ҳормуз бўғози ёқасидаги чуқур сув портидир. Бандар Аббос портининг порт операторлари ҳозирда АҚШ санкциялари остида. Бу географик афзаллик нисбатан катта юк кемаларини осонлик билан қабул қилиш, тезкор ва хавфсиз жойлаштириш имконини беради, айни вақтда уни Ҳиндистонга энг яқин бўлган Эрон портига айлантиради. Масалан, Чобаҳор Гужаратнинг Кандла портидан атиги 550 денгиз миля ва Мумбайдан 786 денгиз миля узоқликда жойлашган.
Стратегик жиҳатдан Жанубий Осиё, Марказий Осиё ва Яқин Шарқ билан боғланган жойда жойлашган Чобаҳор порти Ҳиндистон ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги савдо учун идеал транзит маркази бўлиб хизмат қилади.
Ушбу порт Ҳиндистонга минтақавий савдо ва логистика соҳасида, айниқса, Покистон йўналиши орқали кўп учрайдиган тирбандликларни четлаб ўтишда муҳим стратегик устунликни тақдим қилади.
Стратегик аҳамият, муқобил савдо йўли
Ҳиндистоннинг Афғонистон ва Марказий Осиёга олиб борадиган анъанавий савдо йўллари кўп жиҳатдан турли йўллар орқали транзитга боғлиқ эди. Бироқ Чобаҳор порти Покистонни четлаб ўтувчи бошқа бир муқобил йўл бўлиб, шу билан бирга, Ҳиндистоннинг бошқа мамлакатларга қарамлигини камайтиради. Бу мустақиллик узлуксиз савдо ва геосиёсий стратегияда ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Афғонистон ва Марказий Осиёга чиқиш имконияти
Чобаҳор Ҳиндистонга Покистонни четлаб ўтиб, Афғонистон ва Марказий Осиёга чиқиш учун муқобил савдо йўлини таклиф қилади. Бу айниқса Ҳиндистон-Покистон муносабатлари кескинлашган даврда Ҳиндистоннинг стратегик манфаатлари учун жуда муҳим.
Порт Ҳиндистон, Эрон, Россия ва Европани боғловчи мултимодал тармоқ ҳисобланган Халқаро Шимол-Жануб транспорт коридорининг (INSTC) бир қисми бўлиб, транзит вақтини ва ушбу минтақалар ўртасида ташиладиган юк нархини камайтиради. Ҳиндистон Чобаҳорни ривожлантириш орқали Эрон ва Марказий Осиёнинг бошқа давлатлари билан савдо алоқаларини мустаҳкамловчи савдо маркази ташкил этишни мақсад қилган. Порт Марказий Осиёнинг бой табиий ресурсларига, жумладан, нефть, табиий газ ва фойдали қазилмаларга киришни қулайлаштиради.
Чобаҳор аввало тижорат лойиҳаси сифатида тузилган бўлса-да, стратегик ҳарбий афзалликларни ҳам ўз ичига олади. Ҳиндистон Ҳинд океанидаги денгиз флоти таъсирини кучайтириш, денгиз фаолиятини кузатиш ва денгиз алоқа йўналишлари хавфсизлигини таъминлаш учун ушбу портдан фойдаланиши мумкин.
Иқтисодий манфаатлар
Чобаҳорнинг иқтисодий самарадорлиги юқори. Чобаҳор тўғридан тўғри савдо йўлини очиш орқали Ҳиндистоннинг Марказий Осиё, Афғонистон, Россия ва Европанинг ресурсларга бой бозорларига кириш имкониятини кенгайтиради. Бу Ҳиндистонга савдо ҳамкорлари ва йўналишларини диверсификация қилиш имконини беради, айрим транзит йўлларига суяниб қолиш хавфларини камайтиради.
Ҳисоб-китоблар шуни кўрсатадики, INSTC йўналиши харажатларни 30 фоизга ва транспорт вақтини 40 фоизга тежаш имконини беради, бу эса рақобатбардош нархларда юк ташувини таъминлайди. Ушбу афзаллик, Қозоғистон, Ўзбекистон каби денгизга чиқиш имконияти бўлмаган ва бошқа Марказий Осиё давлатлари учун ҳам фойдалидир. Бу давлатлар Чобаҳор орқали Ҳинд океанига чиқиш ва бозор имкониятларини Ҳиндистонга томон кенгайтиришга катта қизиқиш билдирмоқда.
Ҳиндистоннинг лойиҳага қўл уриши 2015 йилнинг май ойида, Чобаҳор портини ривожлантириш бўйича ўзаро келишув меморандуми имзоланган пайтдан бошланди. 2016 йилнинг май ойида Ҳиндистон, Эрон ва Афғонистон “Чобаҳор битими” номидаги Халқаро транспорт ва транзит йўлагини ташкил этиш бўйича уч томонлама битимни имзолаганди. Ушбу келишув Чобаҳорни асосий транзит нуқтасига айлантириш, уч давлат ўртасида транспорт ва савдо алоқаларини кучайтиришга қаратилган.
Яқинда тузилган 10 йиллик шартнома Ҳиндистоннинг узоқ муддатли стратегик қарашларини мустаҳкамлайди. Ҳиндистоннинг Шаҳид Беҳешти терминали устидан оператив назорати портнинг савдо логистикаси ва самарадорлигига бевосита таъсир кўрсатиш имконини беради. Ушбу ривожланиш катта сармояларни жалб қилиш ва минтақавий савдо ҳамкорликларини ривожлантириш, Чобаҳорнинг муҳим логистика маркази сифатидаги ролини янада мустаҳкамлаши кутилмоқда.
“Олис қўшнилар” — Марказий Осиё республикалари билан алоқаларни мустаҳкамлаш
Ҳиндистонга Чобаҳор портини оператив назорат қилиш муҳим стратегик ва иқтисодий манфаатлар эгаси бўлган Марказий Осиё минтақасидаги фаолиятини кенгайтиради. Бу ҳамкорлик Хитой ва Покистон каби бошқа кучларнинг таъсирига қарши, Ҳиндистонга муқобил равишда минтақавий савдо тармоқларида асосий ролни ўйнаш имконини беради. Чобаҳор порти Ҳиндистоннинг Марказий Осиё бозорлари ва ресурсларига эришиш бўйича кенгайтирилган стратегиясида муҳим ўринга эга бўлиб, кўп қиррали ривожланиш платформаси заминидир.
Минтақавий барқарорлик ва иқтисодий ривожланиш
Чобаҳор портининг ишга туширилиши иқтисодий ўсиш ва ўзаро боғлиқликни рағбатлантириш орқали минтақавий барқарорликка ҳисса қўшиши кутилмоқда. Савдо йўллари ва иқтисодий фаолиятни кенгайтириш Афғонистон ва бошқа қўшни мамлакатларда иш ўринлари ва иқтисодий имкониятлар яратиш орқали барқарорликка эришишда ёрдам беради. Ушбу барқарор иқтисодий ривожланиш Ҳиндистон минтақасида тинчлик ва барқарорликни таъминлашга қаратилган муштарак мақсад сабабчисидир.
Чобаҳор порти келишуви Ҳиндистоннинг Марказий Осиёга нисбатан стратегик ва иқтисодий сиёсатида муҳим босқич ҳисобланади. Узоқ муддатли операцион келишувни таъминлаш орқали Ҳиндистон нафақат анъанавий тўсиқларни четлаб ўтадиган муҳим савдо йўлини ўрнатди, балки ўзини минтақавий савдо динамикасида асосий ўйинчи сифатида кўрсатди. Портнинг стратегик жойлашуви ва логистик афзалликлари уни Шимолий-Жануб халқаро транспорт йўлагининг асосий нуқтасига айлантириб, Ҳиндистон ва унинг ҳамкорлари учун катта иқтисодий манфаатлар ваъда қилмоқда.
Ҳиндистон Чобаҳор портини ривожлантириш ва ишга туширишда давом этар экан, савдони кенгайтириш, минтақавий барқарорлик ва иқтисодий ўсиш истиқболлари тобора ошиб бормоқда. Бу келишув яқин келажакда Ҳиндистон учун Марказий Осиёга янги эшикларни очиб, ўзаро ҳамкорлик ва умумий фаровонликни таъминлайди.
Чандан Кумар.
PhD (фалсафа фанлари доктори), Деҳли университети Сатявати институти тарих кафедраси ассистенти
Изоҳ (0)