Ўсмирлик даври тахминан 10-12 ёшда бошланади ва балоғат ёшига қадар давом этади. Бу вақтда улар ҳаётида сезиларли ўзгаришлар рўй беради: тана тузилиши ва фикрлаши ўзгаради, масъулият, мустақиллик ва стресс даражаси ошади. Аммо ўсмирлар кўп жиҳатдан катталарга ўхшаса-да, уларнинг мияси ҳали тўлиқ ривожланмаган бўлади.
Бу хусусиятлар туфайли ўсмирлар ҳамма нарсани анча кескин ҳис қилишади. Улар ҳис-туйғуларга кўпроқ мойил бўлади, улар учун ҳис-туйғуларини енгиш ва ўз ҳаракатларига оқилона ечим топиш қийинлашади.
Бундан ташқари, бу даврда ўтган йиллардаги барча ҳал этилмаган психологик муаммолар пайдо бўлиши мумкин.
Нима учун ўсмирларда ўзига ишончни ривожлантиришга ёрдам бериш муҳим?
Жавобсиз севги ёки мусобақадаги муваффақиятсизликлар унинг ўзига бўлган ишончига путур етказиши мумкин. Бундай ҳолларда ишончни ривожлантириш қийин даврни минимал йўқотишлар билан енгишингизга ёрдам беради.
Ўзига ишонган ўсмирнинг қўлидан нималар келади:
- Мақсадларига эришиш учун дадил ҳаракат қилади. Масалан, кастингга бориш ёки муносабатлардаги биринчи қадамларни қўйиш.
- Муҳим қарорларни бошқаларнинг фикрига эмас, балки ўз тажрибаси ва истаклари асосида қабул қилади.
- Ёлғизликдан азият чекмасдан, соғлом дўстлик ва ишқий муносабатлар ўрнатади.
- Тенгдошлар босимига қарамай, йўқ дейишни ўрганади. Масалан, ноқонуний моддаларни қабул қилишдан бош тортиш ёки хавфли ишларга қўшилмаслик.
- Безорилик қурбони бўлмайди, ўзини ҳурмат қилади.
- Стресс билан кураша олади.
Ўсмирга ўзига ишончни ривожлантиришга қандай ёрдам бериш керак?
Бу бўйича бир неча усуллар мавжуд — уларнинг барчаси ота-оналардан сезгирлик ва изчилликни талаб қилади.
-I_mwe6A3.jpg)
Хатти-ҳаракатларини баҳолашни тўхтатинг, унга қизиқиш билдиринг
Ота-оналар фарзанди билан қизиқса, унинг қандай эканлигини, нимани ҳис қилишини, нимани севишини, нимага мойиллигини тушунишга ҳаракат қилади. Бундай ҳолда, ўсмирга унинг севимли машғулоти бемаъни ва “бошқа нарса билан шуғулланса яхши бўларди” деб айтилмайди, унинг кийиниш услуби ёки севимли мусиқаси ҳақида баҳслашилмайди.
Агар ота-она болани баҳолашга одатланган бўлса, улар фарзандининг аслида қандай эканлигини сезмайди ва у билан қизиқмайди. Бундай ҳолларда улар доимо “Сен ундай эмассан, буни қила олмайсан, сен буни тўғри қилмаяпсан”, деган дашномларни эшитади. Фарзандингизни бундай асаббузарликдан ҳимоя қилиш учун уни ўзингизга мослаштиришга уринманг. У қандай бўлиши кераклиги ҳақида ўйлашни тўхтатинг ва унинг аслини кўришга ҳаракат қилинг.
Муваффақият ва муваффақиятсизликка қандай муносабатда бўлишни ўргатинг
Ўсмирлар ўзига бўлган ишончни оиласидан олади. Шу сабабли болаларнинг хатти-ҳаракатларига тўғри муносабатда бўлиш жуда муҳим.
Ўсмир фарзандингизда содир бўлаётган воқеаларга тўғри муносабатда бўлишга ва муваффақиятсизликларни осонроқ енгишга ёрдам бериш учун қуйидагиларни бажаринг:
Танқид қилманг. Муваффақиятсизликлар учун айблаш ва таъна қилишни тўхтатинг. Бу мотивацияни ўлдиради.
Хатолар фожиа эмаслигини тушунтиринг. Уларга муваффақиятсизлик ҳаётнинг одатий қисми эканлигини айтинг. Унга нима нотўғри бўлганини тушунтиринг ва кейинги сафар буни ҳисобга олиш кераклигини ўргатинг.
Уриниб кўрганини таъкидланг
Инсоннинг ўзига боғлиқ бўлмаган кўплаб омиллар ва ҳолатлар мавжудлигини ва уларнинг барчасини ҳисобга олишнинг иложи йўқлигини тушунтиринг. Шунинг учун ҳар доим мағлубиятлар бўлади, сиз ўзингизни улардан тўлиқ ҳимоя қила олмайсиз ва бу нормалдир.
Ўзига нисбатан меҳрли бўлишга ўргатинг
Вазиятдан қатъи назар, қаттиқ танқид ва ҳақоратлардан қочиш кераклигини тушунтиринг. Агар ўсмирингиз муваффақиятсизлиги учун ўзини айблаётган бўлса, ундан худди шу вазиятда яқин дўстига нима дейишини тасаввур қилишини сўранг. Уни аҳмоқ ва омадсиз деб атайдими?
Янги кўникма ва қобилиятларни ривожлантиришга ёрдам беринг
Ўз-ўзини ҳурмат қилиш бу барқарор нарса ёки ўзгармас рейтинг эмас. Агар ўсмир бирон бир соҳада яхши эканини билса, масалан, у кулгили ҳазиллар қилса ёки муаммоларни ажойиб тарзда ҳал қилса ёки яхши югурса, бу ўзига ишончни ривожлантириш учун асос бўлиши мумкин.
Яхши ҳаракатларига урғу беринг, гарчи булар аҳамиятсиз бўлиб туюлса ҳам. Мақтовингиз туфайли ўсмир нимани ёқтиришини ва нимани яхши бажаришини тушунишни ўрганади. Сизнинг вазифангиз унга буни сезиш ва истеъдодини ривожлантиришга ёрдам беришдир.
Уни турли спорт тўгаракларида синаб кўришга, санъат билан шуғулланишга, тилларни ўрганишга, дастурлаш ёки бошқа бирор нарсага — уни қизиқтирган нарсага ундаш сизнинг вазифангиз. Танланган фаолиятдаги муваффақият ўсмирнинг ўз қобилиятига ишончини қозонишига ва ўзига нисбатан ижобий нуқтаи назарни шакллантиришга ёрдам беради.
Яна бир яхши вариант — бошқаларга ёрдам бериш. Ўсмирингизни кўнгиллилар фаолиятида қатнашишга, ака-ука ва опа-сингилларга ғамхўрлик қилишга ёки ота-онаси учун фойдали иш қилишга таклиф қилинг. Инсон фойдаси тегиши мумкинлигини кўрганида, ўзини кўпроқ қадрлай бошлайди.
Ўзингиз намуна бўлинг
Ўсмирлар тенгдошлари билан кўп вақт ўтказишларига қарамай, ота-оналари уларга катта таъсир кўрсатади. Агар болангизга ўзига ишонишга ва ўзига меҳр билан муносабатда бўлишга ўргатсангиз-у, лекин ҳар қандай хато учун ўзингизни танқид қилсангиз, у кўрган нарсасини кўчириб олиши мумкин.
Ўсмирингиз учун ижобий хулқ-атвор намунасига айланинг. Хатоларингизни, муваффақиятсизликларингизни, тажрибаларингизни ва ташвишларингизни яширманг. Улар билан қандай муносабатда бўлишингизни кўрсатинг.
Агар хафа бўлсангиз ва тушкунликка тушсангиз, унга қандай муносабатда бўлишингизни тушунтиринг: кучли ва заиф томонларингизни қандай қабул қиласиз, ўзингизга эҳтиёткорлик ва меҳр билан муносабатда бўлишга ҳаракат қилинг.
Изоҳ (0)