O‘smirlik davri taxminan 10-12 yoshda boshlanadi va balog‘at yoshiga qadar davom etadi. Bu vaqtda ular hayotida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y beradi: tana tuzilishi va fikrlashi o‘zgaradi, mas’uliyat, mustaqillik va stress darajasi oshadi. Ammo o‘smirlar ko‘p jihatdan kattalarga o‘xshasa-da, ularning miyasi hali to‘liq rivojlanmagan bo‘ladi.
Bu xususiyatlar tufayli o‘smirlar hamma narsani ancha keskin his qilishadi. Ular his-tuyg‘ularga ko‘proq moyil bo‘ladi, ular uchun his-tuyg‘ularini yengish va o‘z harakatlariga oqilona yechim topish qiyinlashadi.
Bundan tashqari, bu davrda o‘tgan yillardagi barcha hal etilmagan psixologik muammolar paydo bo‘lishi mumkin.
Nima uchun o‘smirlarda o‘ziga ishonchni rivojlantirishga yordam berish muhim?
Javobsiz sevgi yoki musobaqadagi muvaffaqiyatsizliklar uning o‘ziga bo‘lgan ishonchiga putur yetkazishi mumkin. Bunday hollarda ishonchni rivojlantirish qiyin davrni minimal yo‘qotishlar bilan yengishingizga yordam beradi.
O‘ziga ishongan o‘smirning qo‘lidan nimalar keladi:
- Maqsadlariga erishish uchun dadil harakat qiladi. Masalan, kastingga borish yoki munosabatlardagi birinchi qadamlarni qo‘yish.
- Muhim qarorlarni boshqalarning fikriga emas, balki o‘z tajribasi va istaklari asosida qabul qiladi.
- Yolg‘izlikdan aziyat chekmasdan, sog‘lom do‘stlik va ishqiy munosabatlar o‘rnatadi.
- Tengdoshlar bosimiga qaramay, yo‘q deyishni o‘rganadi. Masalan, noqonuniy moddalarni qabul qilishdan bosh tortish yoki xavfli ishlarga qo‘shilmaslik.
- Bezorilik qurboni bo‘lmaydi, o‘zini hurmat qiladi.
- Stress bilan kurasha oladi.
O‘smirga o‘ziga ishonchni rivojlantirishga qanday yordam berish kerak?
Bu bo‘yicha bir necha usullar mavjud — ularning barchasi ota-onalardan sezgirlik va izchillikni talab qiladi.
-I_mwe6A3.jpg)
Xatti-harakatlarini baholashni to‘xtating, unga qiziqish bildiring
Ota-onalar farzandi bilan qiziqsa, uning qanday ekanligini, nimani his qilishini, nimani sevishini, nimaga moyilligini tushunishga harakat qiladi. Bunday holda, o‘smirga uning sevimli mashg‘uloti bema’ni va “boshqa narsa bilan shug‘ullansa yaxshi bo‘lardi” deb aytilmaydi, uning kiyinish uslubi yoki sevimli musiqasi haqida bahslashilmaydi.
Agar ota-ona bolani baholashga odatlangan bo‘lsa, ular farzandining aslida qanday ekanligini sezmaydi va u bilan qiziqmaydi. Bunday hollarda ular doimo “Sen unday emassan, buni qila olmaysan, sen buni to‘g‘ri qilmayapsan”, degan dashnomlarni eshitadi. Farzandingizni bunday asabbuzarlikdan himoya qilish uchun uni o‘zingizga moslashtirishga urinmang. U qanday bo‘lishi kerakligi haqida o‘ylashni to‘xtating va uning aslini ko‘rishga harakat qiling.
Muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikka qanday munosabatda bo‘lishni o‘rgating
O‘smirlar o‘ziga bo‘lgan ishonchni oilasidan oladi. Shu sababli bolalarning xatti-harakatlariga to‘g‘ri munosabatda bo‘lish juda muhim.
O‘smir farzandingizda sodir bo‘layotgan voqealarga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishga va muvaffaqiyatsizliklarni osonroq yengishga yordam berish uchun quyidagilarni bajaring:
Tanqid qilmang. Muvaffaqiyatsizliklar uchun ayblash va ta’na qilishni to‘xtating. Bu motivatsiyani o‘ldiradi.
Xatolar fojia emasligini tushuntiring. Ularga muvaffaqiyatsizlik hayotning odatiy qismi ekanligini ayting. Unga nima noto‘g‘ri bo‘lganini tushuntiring va keyingi safar buni hisobga olish kerakligini o‘rgating.
Urinib ko‘rganini ta’kidlang
Insonning o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan ko‘plab omillar va holatlar mavjudligini va ularning barchasini hisobga olishning iloji yo‘qligini tushuntiring. Shuning uchun har doim mag‘lubiyatlar bo‘ladi, siz o‘zingizni ulardan to‘liq himoya qila olmaysiz va bu normaldir.
O‘ziga nisbatan mehrli bo‘lishga o‘rgating
Vaziyatdan qat’i nazar, qattiq tanqid va haqoratlardan qochish kerakligini tushuntiring. Agar o‘smiringiz muvaffaqiyatsizligi uchun o‘zini ayblayotgan bo‘lsa, undan xuddi shu vaziyatda yaqin do‘stiga nima deyishini tasavvur qilishini so‘rang. Uni ahmoq va omadsiz deb ataydimi?
Yangi ko‘nikma va qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam bering
O‘z-o‘zini hurmat qilish bu barqaror narsa yoki o‘zgarmas reyting emas. Agar o‘smir biron bir sohada yaxshi ekanini bilsa, masalan, u kulgili hazillar qilsa yoki muammolarni ajoyib tarzda hal qilsa yoki yaxshi yugursa, bu o‘ziga ishonchni rivojlantirish uchun asos bo‘lishi mumkin.
Yaxshi harakatlariga urg‘u bering, garchi bular ahamiyatsiz bo‘lib tuyulsa ham. Maqtovingiz tufayli o‘smir nimani yoqtirishini va nimani yaxshi bajarishini tushunishni o‘rganadi. Sizning vazifangiz unga buni sezish va iste’dodini rivojlantirishga yordam berishdir.
Uni turli sport to‘garaklarida sinab ko‘rishga, san’at bilan shug‘ullanishga, tillarni o‘rganishga, dasturlash yoki boshqa biror narsaga — uni qiziqtirgan narsaga undash sizning vazifangiz. Tanlangan faoliyatdagi muvaffaqiyat o‘smirning o‘z qobiliyatiga ishonchini qozonishiga va o‘ziga nisbatan ijobiy nuqtayi nazarni shakllantirishga yordam beradi.
Yana bir yaxshi variant — boshqalarga yordam berish. O‘smiringizni ko‘ngillilar faoliyatida qatnashishga, aka-uka va opa-singillarga g‘amxo‘rlik qilishga yoki ota-onasi uchun foydali ish qilishga taklif qiling. Inson foydasi tegishi mumkinligini ko‘rganida, o‘zini ko‘proq qadrlay boshlaydi.
O‘zingiz namuna bo‘ling
O‘smirlar tengdoshlari bilan ko‘p vaqt o‘tkazishlariga qaramay, ota-onalari ularga katta ta’sir ko‘rsatadi. Agar bolangizga o‘ziga ishonishga va o‘ziga mehr bilan munosabatda bo‘lishga o‘rgatsangiz-u, lekin har qanday xato uchun o‘zingizni tanqid qilsangiz, u ko‘rgan narsasini ko‘chirib olishi mumkin.
O‘smiringiz uchun ijobiy xulq-atvor namunasiga aylaning. Xatolaringizni, muvaffaqiyatsizliklaringizni, tajribalaringizni va tashvishlaringizni yashirmang. Ular bilan qanday munosabatda bo‘lishingizni ko‘rsating.
Agar xafa bo‘lsangiz va tushkunlikka tushsangiz, unga qanday munosabatda bo‘lishingizni tushuntiring: kuchli va zaif tomonlaringizni qanday qabul qilasiz, o‘zingizga ehtiyotkorlik va mehr bilan munosabatda bo‘lishga harakat qiling.
Izoh (0)