Қарийб 4 йил назоратда ушланган, энг яхши асари “тамаки қилиб чекилган”, уйларини ўз қўли билан қурган Абдулла Қодирий — адибнинг уй-музейидан репортаж (видео)

10 апрель куни ўзбек романчилик мактаби асосчиси Абдулла Қодирий таваллудига 129 йил тўлди. Сана муносабати билан “Дарё” мухбири адибнинг Тошкент шаҳри Шайхонтоҳур туманида жойлашган уй-музейига уюштирилган пресс-турдан репортаж тайёрлади.

Тадбир аввалида Абдулла Қодирийнинг набираси Хондамир Қодирий пресс-тур иштирокчиларини уй-музейнинг ташкил этилиш тарихи ва ҳозирги фаолиятига доир маълумотлар билан таништирди.

“Бобомнинг катта ҳовлиси бўлган, у киши шу ерда яшаган. Ҳозир бу жой фақат Абдулла Қодирийнинг эмас, балки унинг ўша даврда яшаб ўтган сафдошларининг ҳам музейи ҳисобланади”, — дейди Хондамир Қодирий.

Ушбу уй-музейи давлат раҳбари ташаббуси билан Абдулла Қодирий таваллудининг 125 йиллигига атаб 2019 йилда очилган. Бу ҳовлида адиб яшаган икки қаватли уй ва шийпон бўлиб, уни Қодирийнинг ўзи усталар ёрдамида қурган. У бу уйда 1937 йилгача яшаган.

“Бу музейни ташкил қилишни бутун халқимиз хоҳлаганди. Президент эса бу истакка лаббай деб жавоб берди. Ҳозир музейни ўша даврга оид буюмлар билан тўлдириш пайидамиз”, — дейди Қодирий набираси.

Уй-музейнинг умумий майдони 70 сотих бўлиб, у ерда 4 та хона, алоҳида ёзги шийпон ва унинг биринчи қаватидаги битта хонадан иборат. Шунингдек, 2019 йили ҳовлида кутубхона, конференция ва кўргазма заллари ҳам қурилган. Кутубхонада ҳозирги кунда 20 минг дона китоб мавжуд.

“Абдулла Қодирий фақат бадиий асар яратган эмас, у киши ўз қўли билан шийпонлар, уйларни бунёд қилган. Қодирий ҳаётни яхши билган. Фақат китоб ўқиб, бирорта фильм кўриб, кейин унга қараб асар яратадиган мусаввир эмас, ҳаёт мусаввири эди”, — филология фанлари доктори Баҳодир Каримов.

Абдулла Қодирийнинг илк асарлари нашр этилган газета ва журналлар, дастлабки китоблари, бошқа тилларга ўгирилган асарлари ҳам шу ерда жамланган. Музей ҳовлисида адиб ҳайкали ҳам бунёд этилган.

Шунингдек, унинг асарларини китобхонлар олдида гавдалантириш учун “Ўткан кунлар” романи қаҳрамони Кумуш Марғилондан Тошкентга келган рамзий арава монументи ҳам қўйилган.

“Отамнинг айтишларича, 1935 йилнинг охирларидан бошлаб бу маҳаллада бувамизни кузатишга одам қўйилган. У доим маҳалланинг у четидан бу четига юраркан. Бувам қаттиқ хафа бўларкан, кўчага ҳам чиқолмас экан. Албатта, бу одамнинг ғашига, нафсониятига тегади. Шунинг учун у одам 1936 йилнинг бошидан кейин кўчага ҳам чиқмай қўйган эканлар. Номақбул ишлардан норози бўлиб, уйларида қолиб кетганлар”, — дея ҳикоя қилди Хондамир Қодирий.

Тадбирда иштирок этган ёши кексалардан бири Абдулла Қодирийнинг сақлаб қолинмаган асари ҳақида гапириб берди. Унга кўра, бир куни Абдулла Қодирий фолкноршунос олима Музаянахонни кўриб қолиб, “мен бир китоб ёздим. Мана, ‘Ўткан кунлар’ романини қанақа маза қилиб ўқийсизлар. Яқинда ‘Амир Умархоннинг канизи’ деган китоб ёздим. Агар шу китобим чиқадиган бўлса, хавотирдаманки, ‘Ўткан кунлар’ни ҳеч ким ўқимай қолиши мумкин. Даҳшатли зўр асар бўлган”, — деган экан. Қодирий ҳибсдалигида эса қамоқдаги аскарлар ушбу асар қўлёзмаларини махорка (тамаки) қилиб чекиб юборган. Шу тариқа асар кулга айланиб, ҳозиргача етиб келмаган.