Qariyb 4 yil nazoratda ushlangan, eng yaxshi asari “tamaki qilib chekilgan”, uylarini o‘z qo‘li bilan qurgan Abdulla Qodiriy — adibning uy-muzeyidan reportaj (video)

10-aprel kuni o‘zbek romanchilik maktabi asoschisi Abdulla Qodiriy tavalludiga 129 yil to‘ldi. Sana munosabati bilan “Daryo” muxbiri adibning Toshkent shahri Shayxontohur tumanida joylashgan uy-muzeyiga uyushtirilgan press-turdan reportaj tayyorladi.

Tadbir avvalida Abdulla Qodiriyning nabirasi Xondamir Qodiriy press-tur ishtirokchilarini uy-muzeyning tashkil etilish tarixi va hozirgi faoliyatiga doir ma'lumotlar bilan tanishtirdi.

“Bobomning katta hovlisi bo‘lgan, u kishi shu yerda yashagan. Hozir bu joy faqat Abdulla Qodiriyning emas, balki uning o‘sha davrda yashab o‘tgan safdoshlarining ham muzeyi hisoblanadi”, — deydi Xondamir Qodiriy.

Ushbu uy-muzeyi davlat rahbari tashabbusi bilan Abdulla Qodiriy tavalludining 125 yilligiga atab 2019-yilda ochilgan. Bu hovlida adib yashagan ikki qavatli uy va shiypon bo‘lib, uni Qodiriyning o‘zi ustalar yordamida qurgan. U bu uyda 1937-yilgacha yashagan.

“Bu muzeyni tashkil qilishni butun xalqimiz xohlagandi. Prezident esa bu istakka labbay deb javob berdi. Hozir muzeyni o‘sha davrga oid buyumlar bilan to‘ldirish payidamiz”, — deydi Qodiriy nabirasi.

Uy-muzeyning umumiy maydoni 70 sotix bo‘lib, u yerda 4 ta xona, alohida yozgi shiypon va uning birinchi qavatidagi bitta xonadan iborat. Shuningdek, 2019-yili hovlida kutubxona, konferensiya va ko‘rgazma zallari ham qurilgan. Kutubxonada hozirgi kunda 20 ming dona kitob mavjud.

“Abdulla Qodiriy faqat badiiy asar yaratgan emas, u kishi o‘z qo‘li bilan shiyponlar, uylarni bunyod qilgan. Qodiriy hayotni yaxshi bilgan. Faqat kitob o‘qib, birorta film ko‘rib, keyin unga qarab asar yaratadigan musavvir emas, hayot musavviri edi”, — filologiya fanlari doktori Bahodir Karimov.

Abdulla Qodiriyning ilk asarlari nashr etilgan gazeta va jurnallar, dastlabki kitoblari, boshqa tillarga o‘girilgan asarlari ham shu yerda jamlangan. Muzey hovlisida adib haykali ham bunyod etilgan.

Shuningdek, uning asarlarini kitobxonlar oldida gavdalantirish uchun “O‘tkan kunlar” romani qahramoni Kumush Marg‘ilondan Toshkentga kelgan ramziy arava monumenti ham qo‘yilgan.

“Otamning aytishlaricha, 1935-yilning oxirlaridan boshlab bu mahallada buvamizni kuzatishga odam qo‘yilgan. U doim mahallaning u chetidan bu chetiga yurarkan. Buvam qattiq xafa bo‘larkan, ko‘chaga ham chiqolmas ekan. Albatta, bu odamning g‘ashiga, nafsoniyatiga tegadi. Shuning uchun u odam 1936-yilning boshidan keyin ko‘chaga ham chiqmay qo‘ygan ekanlar. Nomaqbul ishlardan norozi bo‘lib, uylarida qolib ketganlar”, — deya hikoya qildi Xondamir Qodiriy.

Tadbirda ishtirok etgan yoshi keksalardan biri Abdulla Qodiriyning saqlab qolinmagan asari haqida gapirib berdi. Unga ko‘ra, bir kuni Abdulla Qodiriy folknorshunos olima Muzayanaxonni ko‘rib qolib, “men bir kitob yozdim. Mana, ‘O‘tkan kunlar’ romanini qanaqa maza qilib o‘qiysizlar. Yaqinda ‘Amir Umarxonning kanizi’ degan kitob yozdim. Agar shu kitobim chiqadigan bo‘lsa, xavotirdamanki, ‘O‘tkan kunlar’ni hech kim o‘qimay qolishi mumkin. Dahshatli zo‘r asar bo‘lgan”, — degan ekan. Qodiriy hibsdaligida esa qamoqdagi askarlar ushbu asar qo‘lyozmalarini maxorka (tamaki) qilib chekib yuborgan. Shu tariqa asar kulga aylanib, hozirgacha yetib kelmagan.