2022 йил Қозоғистонда оммавий норозилик намойишлари билан бошланишини ҳеч ким кутмаган эди. Россия Украинага кенг миқёсли ҳужум бошлашига ҳам кўпчилик ишонмасди. Навбатдаги уруш ва намойишлар қаерда бошланишини олдиндан айтиш деярли имконсиз. Аммо «Бельсат» нашри ҳозир қаерларда нотинчлик бўлаётгани санаб ўтилган мақола эълон қилди.
Россия ва қўшнилари
Украина яқин орада тинч ҳаётга қайтиши даргумон. Агар мўъжиза рўй бермаса, Украинадаги уруш 2023 йилда ҳам давом этади: фронт чизиғи деярли ўзгармаган бўлса-да, ҳар икки томон ҳам курашни давом эттиришга бел боғлаган. Украина энергетика инфратузилмасининг кенг миқёсда ўққа тутилишидан кейин ҳам таслим бўлишни истамаяпти, Кремль эса вақти-вақти билан музокараларга ишора қилса-да, қўшинларни Украинадан олиб чиқиш ниятида эмас.
Россиянинг ўзи 2023 йилда оммавий норозиликларга дуч келиши мумкин: бунга янги сафарбарлик тўлқини, янги ҳарбий мағлубиятлар ёки бошқа иқтисодий инқироз ва турмуш даражасининг янада ёмонлашиши сабаб бўлиши мумкин. Россияда давлат тўнтариши ёки фуқаролар уруши прогноз қилинмаган, бироқ таҳлилчилар кўпинча Чеченистон раҳбари Рамзан Қодиров ва «Вагнер» хусусий ҳарбий компанияси раҳбари Евгений Пригожиннинг жамоат фаолиятига эътибор қаратади. Уларнинг хатти-ҳаракатлари Россия куч тизимининг заифлигини, қонунсизлик ҳам Россия куч тизими эканини кўрсатиши мумкин, деб таъкидлади «Бельсат».
Россиянинг Украинага янги ҳужумларига Беларусь ҳам жалб қилиниши мумкин. Қарийб икки ойдан бери Беларусь минтақавий Беларусь—Россия қўшинлари гуруҳини жойлаштирмоқда ва кенг кўламли сафарбарлик текширувини ўтказмоқда. Аммо ҳозирча Беларусда зарба бериш кучларини шакллантириш белгилари кўринмаяпти.
Днестрбўйи, Абхазия ва Жанубий Осетия Украинадаги уруш ва Россиянинг ҳарбий мағлубиятлари фонида қўл қовуштириб туролмайди. 2022 йил давомида Украинадаги урушда тан олинмаган Днестрбўйи республикасининг иштироки ҳақида миш-мишлар тарқалди. Қисман тан олинган Жанубий Осетия Россияга қўшилиш бўйича референдум ўтказишни режалаштирганди, бироқ фикридан қайтди.
Тоғли Қорабоғ ҳамиша тўқнашув зонаси бўлиб келган. 2022 йилда Озарбайжон ҳатто Арманистоннинг халқаро тан олинган ҳудудидаги шаҳарларни ҳам ўққа тутди. Илгари тинчликпарвар сифатида хизмат қилган Россия ҳозир Украинадаги уруш билан банд: Арманистон аста-секин бундай «иттифоқчи»дан воз кечмоқда. Афсуски, 2023 йилда минтақада яна қон тўкилиши эҳтимоли бор.
Дунёнинг қолган қисми
Урушлар, инқилоблар ва давлат тўнтаришлари умуман кутилмаган жойларда бошланиши мумкин. Германияда давлат тўнтариши тайёрланяпти, деб ҳеч ким ўйламаганди. Декабрь ойида бир гуруҳ «Германия империяси фуқаролари» Бундестагга бостириб киришни ва монархияни тиклашни режалаштиргани маълум бўлди: тўнтариш уюштирмоқчи бўлган гуруҳ мамлакат канцлери Олаф Шольцга суиқасд қилишни режалаштирган.
Перудаги сиёсий инқироз беш йилдан ортиқ давом этди. Декабрь бошида парламентни тарқатиб юбормоқчи бўлган президент ҳозир ҳибсда.
Кўпчилик уруш ва инқилобларни олдиндан башорат қилишга уринади. Масалан, Американинг Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази яқинда биргина 2022—23 йилларнинг қиши учун ўз прогнозлари билан эллик саҳифали ҳисобот эълон қилди.
Хитой ушбу ҳисоботда алоҳида бўлимга киритилган. Гап фақат Тайванга эҳтимолий ҳужум ҳақида эмас. Хитой асосан ҳарбий салоҳиятини ошириб, Россияга яқинлашмоқда. Масалан, Economist журнали Хитой ва Ҳиндистон ўртасида Ҳимолай тоғларидаги баҳсли чегаралар бўйича можаро бўлишини прогноз қилмоқда. Бундан ташқари, Хитой 2022 йилда муваффақиятсизликка учраган коронавирус сиёсати туфайли кенг кўламли норозилик намойишларини бошдан кечирди —намойишлар 2023 йилда яна авж олиши истисно қилинмаяпти. Демократик кайфиятдаги Гонконг ҳам яна коммунистларга қарши норозилик билдириши мумкин. Бундан ташқари, Хитой уйғур халқига нисбатан Буюк Британия, АҚШ, Франция ва бошқалар геноцид деб атайдиган сиёсатини ҳануз тўхтатмаган.
Эронда 2022 йилда бошланган ва «Диктаторга ўлим» шиори остида кечаётган оммавий норозилик намойишлари келаси йил ҳам давом этиши ёки зўравонлик билан бостирилиши мумкин. Намойишчиларга берилган имтиёзлар сиёсий эмас, кўпроқ рамзий маънога эга. Бундан ташқари, Эрон Саудия Арабистони билан очиқ уруш бошлаши мумкин: ноябрь ойида бу можаро муқаррар деб аталганди.
Косово яна қайноқ нуқтага айланиши мумкин. 2022 йилда Сербия Косово унга ҳужум уюштирмоқчилигини даъво қилди ва Россиянинг «денасификация» ҳақидаги риторикасини ишлатди, Сербия президентига эса «мини-Путин» сифатида қарашмоқда. У ердаги можаро музлатиб қўйилган, лекин бутунлай юмшатилмаган: Сербия ҳалигача Косово мустақиллигини тан олмайди (ва «Косово Косовони оккупация қилганидан» норози), Косово эса мустақил давлат сифатида ишлашга ҳаракат қилмоқда.
Яқин Шарқ ва Афғонистон, Шимолий ва Марказий Африка қонли тўқнашувлар майдони бўлиб қолмоқда. Яман, Сомали, Сурия ва Эфиопияда урушлар, Конго демократик республикаси, Нигерия ва бошқа жойларда нисбатан кичик можаролар давом этмоқда, «Толибон» Афғонистонни назорат қилмоқда. 2023 йилда минтақада янги кенг кўламли уруш бошланадими ёки йўқлиги номаълум, аммо тинчликка деярли умид йўқ.
Жануби-Шарқий Осиё ҳам беқарор: масалан, 2023 йилда Шри-Ланкадаги норозилик намойишлари янги куч билан авж олиши ёки Мьянмада яна норозилик бошланиши мумкин — у ерда ҳокимиятни ҳарбий хунта эгаллаб турибди.
Шимолий Корея одатда хавф сезса, уруш ва ҳатто ядровий зарба билан таҳдид қилади. The Economist томонидан «оилавий каллакесарлар» деб аталган Ким режими ўнлаб йиллар давомида кўплар таҳдид қилиб келади. Тўғри, бу таҳдидларни амалда қўлламайди, лекин режим улкан армия ва ядро қуролига эга, шунингдек, Хитой ва Россия томонидан қўллаб-қувватланади. 2023 йилда бунинг ўзгаришига ҳеч қандай белги йўқ, бироқ Шимолий Кореянинг ташқи агрессиясини ҳам инкор этиб бўлмайди.
Юқорида санаб ўтилган мамлакатлардан ташқари, Жаҳон банки Буркина-Фасо, Бурунди, Ироқ, Камерун, Ливия, Мозамбик, Мали, Нигер, Жанубий Судан ва Марказий Африка республикасидаги қуролли тўқнашувларни қайд этди; Бурунди, Венесуэла, Гаити, Гвинея-Бисау, Зимбабве, Комор ороллари, Ливан, Ливия, Marshall ороллари, Микронезия, Фаластин, Папуа-Янги Гвинея, Соломон ороллари, Судан, Конго, Тувалу, Шарқий Тимор, Чад, Эритреяда эса институционал ва ижтимоий беқарорлик ҳукм сурмоқда.
2022 йилда оммавий норозилик намойишлари осойишта Канадада ҳам, Европа Иттифоқига аъзо бўлса-да, Европарламент депутатлари ҳисоботига кўра, энди демократик ҳисобланмайдиган Венгрияда ҳам авж олди. Ҳатто Мўғулистонда ҳозир минус 21 даража ҳароратга қарамай аҳоли норозилик ўтказмоқда.
Исландия айни дамда Глобал тинчлик рейтингида биринчи ўринда туради. Аммо у ерда ҳам оммавий норозилик намойишлари бошланса, ҳайрон қолмаслик керак, деб якунланади «Бельсат» мақоласи.
Изоҳ (0)