6 ноябрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан Ироқ қўшинларининг Кувайтдаги нефть қудуқларини ёқиб кетиши, машинистлардан бирининг ухлаб қолиши оқибатида юз берган икки поезд тўқнашуви ҳамда Тожикистон президентига айланган Эмомали Раҳмонга оид фактлар ўрин олган.
Кувайтдаги нефть қудуқларининг ёқиб кетилиши
Бундан 31 йил олдин Кувайтда ироқлик босқинчилар томонидан ёқиб юборилган нефть қудуқларининг охиргиси ўчирилган эди. Бу куни мамлакатда миллий байрамга айланган.
1990 йилнинг июлида Ироқ Кувайтни ўзига қарши иқтисодий уруш бошлашда ва чегара олдида ноқонуний нефть қазишда айблаган эди. Кувайт раҳбарияти музокараларни бошлаб юборган, бироқ Саддам Ҳусайн жуда катта миқдорда компенсация талаб қилган ва узоқ кутишни истамаган.
Ўша йилнинг 2 август куни Ироқ армияси Кувайтга бостириб кириб, уни эгаллашга киришади. Араб мамлакатига қарши босқин жаҳон ҳамжамияти томонидан қораланади. Ироққа БМТ мандати бўйича санкциялар қўлланилади, АҚШ ва НАТО давлатлари иштирокида халқаро коалиция тузилади. 17 январдан 28 февралга қадар ўтказилган «Саҳродаги бўрон» операцияси давомида Ироқ қўшинлари тор-мор келтирилиб, Кувайт озод этилган.
1991 йилда Кувайтдан чекинаётган Ироқ қўшинлари Саддам Ҳусайннинг буйруғига кўра 700 дан ортиқ нефть қудуғига ўт қўйган. Бундан ташқари Ироқ қўшинлари «Си-Айлент» терминали ва еттита йирик нефть танкеридаги хом ашёни — жами 816 минг тонна нефтни денгизга оқизади. Ёнғинни ўчиришга кетган харажатлар 2 миллиард доллардан ошган, олов билан 16 та давлат, жумладан, СССР мутахассислари ҳам курашган. Бу ХХ асрнинг энг йирик экологик ҳалокатларидан бири эди.
«Гринпис» экспедицияси таркибида ўша вақтда Кувайтда бўлган немис биологи Томас Хеннингсен ҳодисани қуйидагича эслайди: «Биринчи бўлиб кўрганимиз — бу осмон эди. Даҳшатли манзара. Кувайт узра учиб ўтаётганимизда ҳамма жой қора ҳалқаларга тўлганди. Куппа-кундуз куни қора осмон. Уруш ярим йил олдин тугаган, нефть қудуқлари эса ҳамон ёнишни давом этарди. Бу мазкур ҳудудга келганимиздаги биринчи таассуротимиз эди».
Ҳаводаги қурум миқдори рухсат этилган нормадан 30 баробарга ошиб кетган. Ёнғин оқибатида ҳар куни уч миллион баррелга яқин нефть ёнган — яъни бутун дунёдаги кунлик истеъмолнинг 5 фоизи. Қора тутунлар 3 километргача баландликка кўтарилган ва Кувайтдан узоқларга ҳам тарқалган. Таркибида азот оксиди, азот кислотасида ва углеводородлар бўлган заҳарли ёмғир бутун йил давомида нафақат Кувайт ва Ироққа, балки Саудия Арабистони ҳамда Эронга ҳам ёққан. Ҳатто Кувайтдан 2 минг километр узоқликдаги Кашмирда ҳам қора қор ёғгани кузатилган.
«Гринпис» ташкилотининг бошқа бир ходими Андреас Бернсторффга кўра, биринчи ҳафтани ўзида ҳавога чиқарилган карбонат ангидрид миқдори Британия ороллардан бир йил давомида чиқадиган газлар миқдорига тенг бўлган.
«Нефтьнинг бир қисми ёнган, бир қисми эса йўқ. Миллионлаб тонна нефть ўшанда денгиз ва саҳрога оққан. Саҳрода нефть кўли пайдо бўлган, пляжлар ва денгиз ифлосланган. Юқори ҳарорат сабаб аксарият жойларда асфальтга ўхшаш қаттиқ қатлам юзага келган. Бу эса саҳрода яшовчи жонзотлар ва ўсимликларга зарар келтирган. Денгиздаги миллионлаб тонна нефть остида балиқлар, қисқичбақалар ва моллюскалар ҳалок бўлган», — деганди у.
АҚШ Ҳарбий-денгиз кучлари вакили Жош Фрейга кўра, Форс кўрфази қирғоқларида бу каби экологик ҳалокат қайта содир этилмаслиги учун ҳудудларга махсус қўшинлар юборилган, уларнинг вазифаси нефть қудуқлари ва нефтни қайта ишловчи заводларни «ироқлик табиат террорчиларидан» ҳимоялаш бўлган. АҚШ ва Британиянинг 90 та кемаси нефть танкерларини қўриқлашга жалб этилган. АҚШнинг ўша вақтда мудофаа вазири Дональд Рамсфелд нефть қудуқларининг ёқиб юборилиши ҳарбий жиноятга тенглаштирилишини айтган.
Машинист айби билан содир бўлган йирик темир йўл ҳалокати
1986 йил 6 ноябрь куни Одесса темир йўлининг Користовка станциясида иккита йўловчи поездининг ўзаро тўқнашуви оқибатида 40 дан ортиқ одам ҳалок бўлганди.
Ўша кун Буюк Октябрь Социалистик инқилобининг 69 йиллик байрами арафаси бўлгани боис Кривой Рог—Киев ҳамда Киев—Донецк поездлари йўловчиларга тўла эди. Кўпчилик чипталардан қўлдан анча қиммат нархда харид қилишга мажбур бўлган. Кривой Рог—Киев йўналишидаги 635-сонли йўловчи поезди 45 ёшли машинист Александр Галушенко ва унинг 26 ёшли ёрдамчиси Анатолий Шишка бошқарувида ҳаракатланган.
Депода локомотив бригадалари етишмагани боис Шишка навбатдаги рейсга уйқуга тўймаган ҳолда отланган.
«Тўлиқ ҳордиқ чиқариш имкониятим йўқ эди. Икки нафар болам билан бир хонали квартирада ижарада яшардим. Жадвал бўйича дам олганимиз сабаб оддий дам олиш кунларим йўқ эди. Ортиқча иш кўп эди, чунки Чернобил ҳалокати содир бўлган йили ва одамларни эвакуация қилиш билан шуғулланардик. 635-поездда йўлга чиқишдан олдин кетма-кет икки кундан бери ишда эдим», — дея эслайди Анатолий Шишка.
Поездни аввалида машинист Галушенко бошқарган, кейин у бошқарувни Шишка ишониб топширган. Шишка охирги бир нечта сафарларда ёрдамчи сифатида ҳаракатланган. Кейинчалик у машинист сифатида ўзи мустақил иш бошлаши керак эди. Вибрация ва бир хил шовқин товушини Галушенконинг кўзи илинишига олиб келган. Унинг ортидан ёрдамчиси Шишка ҳам эснай бошлайди…
Кировоград вилоятидаги Користовка станциясидаги темир йўл кесишмалари чигал. Қайсидир вақтда поездлар бир-бирининг қарама-қарши юриб, кейин ўз йўналишига бурилади. Тунги соат 03:00 да бошқарилмаётган поезд светофорнинг тақиқловчи сигналига ҳам тўхтамасдан, иккинчи йўналишга — Киев—Донецк («Уголок») бўйича ҳаракатланаётган 38-сонли поезд қаршисига чиқиб кетади.
Диспетчер биринчи поездга Донецкдан келаётган транспортни ўтказиб юбориш буйруғини беради. «Мен машинистни икки марта чақирдим. У бўлса жавоб қайтармади. Учинчи маротаба чақирганимда, тўсатдан диспетчер пультидаги барча чироқлар ёниб, рациядан бақирган овоз эшитилди», — дейди станция навбатчиси.
Киев—Донестк поезди машинистига кўра, у светофорда сариқ чироқ ёнганини кўргач, бу ҳақда бошлиғига билдирги берган. У эса тезликни соатига 50 километрга туширган, маршрут светофорини соатига 40 километр тезликда босиб ўтишган. Шу вақтда улар станцияга учинчи йўлдан поезд келаётганини кўрган ва тўқнашмаслик учун прожектор ёқилган. Користовка станциясида агарда қарама-қарши йўналишдаги поезд учинчи йўлдан келса, прожектор бироз оғиши керак эди. Аммо ёруғлик ўзгармаган. Бу эса фақат бир нарсани англатган: иккинчи поезд билан тўқнашув тайин.
«Уголок» поезди машинисти фавқулодда тормозланишни босган, бироқ кеч эди… Станцияга етиб келган қутқарувчилар ва тез ёрдам ходимлари даҳшатли воқеага гувоҳ бўлган. Локомотивлардан бири иккинчисининг том қисмига чиқиб кетган. Пачоқланган вагонлар ичидан чинқириқ ва йиғилар тинмаган.
Поездда Чернобил АESдаги ҳалокат оқибатларини бартараф этишга йўл олган ёшлар отряди бўлган. Зудлик билан етиб келган станция ходимлари ва йигитлар вагонларнинг ойналарини синдириб, жабрланганларга ёрдам кўрсатишга киришган. Улар пачоқланган вагон ичидан «Мени ўлдиринглар», дея бақираётган йўловчига етиб бора олмасди. Аммо охир-оқибат шу эркак омон қолган.
Одамлар оилалари билан ҳалок бўлган. Жабрланганлардан бири рафиқаси, 17 ёшли ўғли ҳамда 11 ёшли қизидан айрилган. Вагонлардан жасадлар ўнталаб олиб чиқилган. Фожиа оқибатида жами 44 киши ҳалок бўлган, 100 киши жароҳат олган.
Тожикистон президентига айланган Эмомали Раҳмон
1994 йил 6 ноябрь куни Эмомали Раҳмон Тожикистон президенти лавозимига сайланган. Шундан буён у яна бир нечта сайловларда ғалаба қозониб, мамлакатни бошқариб келмоқда. 2007 йилнинг баҳорида Тожикистон етакчиси ўзининг Раҳмонов фамилиясини Раҳмонга ўзгартирган.
Эмомали Раҳмон 1952 йил 5 октябрда Кулоб вилоятидаги «Данғара» қишлоғида дунёга келган. Ўрта мактабни тамомлагач, Қўрғонтепа шаҳридаги мой заводида электрик бўлиб ишга кирган. 1971 йилдан 1974 йилга қадар Тинч океани флотида хизмат қилган, кейин эса яна заводда ишлашга қайтган. 1976 йилдан 1988 йилга қадар Раҳмон Данғара вилояти колхоз касаба уюшмалари раиси ва бошқарув котиби лавозимларида ишлаган, 1977 йилдан 1982 йилгача Тожик давлат университетининг иқтисодиёт факультетида таълим олган. 1988—1992 йилларда Рамон Ленин номидаги «совхоз» директори бўлган. 1990 йилда эса Тожик ССР Олий кенгаши халқ депутатлигига сайланган.
1992 йилнинг ноябрида Раҳмон мустақил Тожикистон Олий кенгаши раислигига сайланган. 1994 йил ноябрида эса Тожикистон президентига айланган. Эмомали Раҳмоннинг ҳокимиятга келиши фуқаролик уруши даврига тўғри келган: 1997 йилнинг июнида Москвада расмий Душанбе ва тожик мухолифати ўртасида тинчлик битими имзоланган. 1998 йилда Раҳмон Тожикистон Халқ-демократлар партияси раҳбари этиб сайланган.
Раҳмон оғир иқтисодий вазиятда асосий эътиборни Тожикистоннинг гидроэнергетика ресурсларига қаратиб, Марказий Осиёдаги энг йирик «Роғун» ГЭСини қурган. Раҳмон уйланган, унинг етти нафар қизи ва икки ўғли бор.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)