Қизил армия ва Вермахт Берлин учун 1945 йилнинг 15 мартида жанг бошлади. Учинчи рейх тез орада қулашини англатадиган мазкур воқеа иттифоқчи армияларда умид уйғотди. Бироқ Германиянинг шарқдаги иттифоқчиси таслим бўлиш ҳақида ўйламасди. Японияликлар мағлубиятдан ўлимни афзал кўрарди.
Ўша йилнинг биринчи апрелида Қўшма Штатлар Окинавага десант туширди. Қарийб 200 минг ҳарбий жалб этилган амалиёт 22 июнга қадар давом этди. Ҳудуд билан яқиндан таниш бўлган, мураккаб релефни ўз фойдаси учун ишлата олган японлар кучли қаршилик кўрсатди. Қўшма Штатлар қарийб 50 минг талафот кўрди. Шундан 12 500 нафари ҳалок бўлганлар ва бедарак кетганлар эди. Бундан ташқари, америкаликларнинг 36 та кемаси чўктирилди, 763 та самолёти эса уриб туширилди.
Талафотлар кўлами АҚШ расмийларини жиддий ўйлантириб қўйди. Боиси Япония империясининг энг кичик префектураси ҳисоблаган Окинава учун шунча талафот берилган бир вақтда, Хонсю, Хоккайдо, Кюсю ва Сикоку каби асосий оролларни эгаллаш учун ўн, эҳтимол юз минглаб америкаликнинг қони тўкиларди. Шундай қилиб, мазкур омил юз минглаб инсонлар ҳаётига зомин бўлган қадамга туртки берди.
АҚШ оммавий қирғин қуролига қандай эга чиққанди?
1938 йили немис олимлари Отто Ган ва Фридрих Штрассман уран ядросининг бўлинишини кашф этди. Дунё илмий доираларида катта резонанс келтириб чиқарган мазкур воқеа ҳарбийлар диққатини ҳам тортди. Боиси мазкур янгиликдан оммавий қирғин қуролини ясашда фойдаланиш мумкин эди.
Бунинг оқибати нима билан тугашини яхши англаган физиклар Алберт Эйнштейн ва Лео Силард 1939 йили АҚШ президенти Франклин Рузвельтга хат йўллаб, ядро занжир реакцияси асосида қурол яратиш мумкинлигини билдиришди. Улар Германия аллақачон бу борада иш бошлаган бўлиши мумкинлигидан огоҳлантирди.
Натижада, ўз хавфсизлигидан жиддий хавотирга тушган Қўшма Штатлар ҳукумати атом устидаги тадқиқотлар учун маблағ ажратди. 1942 йили Манҳеттан лойиҳаси бошланди. Уни бошқариш вазифаси АҚШ армияси генерал майори Лесли Гровесга юклатилди. Илмий раҳбар сифатида эса машҳур физик, Калифорния университети профессори Роберт Оппенгеймер танлаб олинди.
Лойиҳа уч асосий босқичда амалга оширилди. Уран ва плутоний ишлаб чиқариш, экспериментал тадқиқотлар, амалий ишлаб чиқариш ҳамда синов жараёнларидан иборат мураккаб занжир юз мингдан зиёд олимлар, муҳандислар ва ишчиларни ягона мақсад устида бирлаштирди.
Дастлабки синов 1945 йилнинг 16 июлида ўтказилди. Тарихдаги илк атом бомбасини тестдан ўтказиш учун Нью-Мексикодаги кимсасиз чўл танлаб олинди. Натижа эса олимларни ҳайратга солди. Бомба 21 килотонна тротил эквивалентига тенг улкан портлаш ҳосил қилди.
Шундан сўнг АҚШ расмийлари иккита бомба тайёрлашга буйруқ берди. Улардан биринчиси Little Boy (кичик болакай) уран, яна бири Fat Man (бақалоқ эркак) эса плутоний асосида ишлаган.
Япон шаҳарларига зарба
АҚШ, Буюк Британия ва Хитой 1945 йилнинг 26 июль куни Поцдам декларациясини имзолаб, Япониядан таслим бўлишни талаб қилди. Токио эса буни рад этди. Можаро учун дипломатик ечим топилмагач, Қўшма Штатлар урушга ўзи учун минимал талафот билан нуқта қўйишга қарор қилди. Қолаверса, Ялта конференциясидан сўнг Японияга қарши уруш очишга ваъда берган Москвани қўрқитиб қўйиш ҳам лозим эди.
АҚШ расмийлари нишонларни танлаш учун махсус комиссия тузди. Улар жараёнда империя шаҳарларининг саноат имкониятлари, аҳоли сони, географик жойлашуви ва илгари бомбардимон қилинмаганига алоҳида диққат қаратди. Боиси бу америкаликларга бомбанинг таъсири ҳақида янада муфассал маълумот олиш имконини берар эди.
Дастлабки рўйхатда Хиросима, Кокура, Кёто, Ниигата шаҳарлари бор эди. Бироқ АҚШ ҳарбий вазири Генри Льюис Стимсон Кётони рўйхатдан ўчириб ташлади. Боиси унинг рафиқаси шаҳар маданиятини қадрлаган эди. Шундан сўнг, комиссия Хиросима ва Кокура шаҳарларини асосий, Нагасакини эса захира нишон сифатида танлади.
АҚШ президенти Гарри Труман сўнгги қарорни қабул қилгач, бомбаларни нишонга етказиш учун “509th Composite Group” махсус бомбардимончи эскадрони тузилди. Муҳандислар Boeing B‑29 Superfortress самолётларини ушбу мақсад учун танлаб олишди. Ҳар иккала бомба Тинч океанининг Мариана оролларида ҳаво кемаларига юкланди.
1945 йил, 6 август. Япон халқи учун мудҳиш кун бошланди. Энола Гай самолёти қуёш бош кўтаришидан олдинроқ Хиросима томон йўл олди. Япония радарлари мамлакат ҳаво ҳудуди бузиб кирилганини кўрсаца-да, ҳаво ҳужумидан огоҳлантириш сиреналари чалинмади. Боиси бомбардимон амалиётларига одатда юзлаб самолётлар жалб этилар, онда-сонда учраб турадиган учоқлар эса разведка учун хизмат қиларди.
Шу боис фожиа инсонлар ўз кундалик турмуши билан банд бир вақтда юз берди. Соат тонгги 08:15 да самолёт бўлмаси очилиб, 15 килотонна қувватга эга Little Boy бомбаси ташланди. У ердан 600 метр баландликда портлаб, тахминан 80 минг кишини, бошқача айтганда, шаҳар аҳолисининг чорак қисмини ҳаётдан олиб кетди. Портлаш марказидан 2 км радиусдаги барча бинолар бутунлай вайрон бўлди. Фожиадан омон қолганлар ҳам радиация сабаб узоқ яшамади. Баъзи маълумотларга кўра, қурбонлар жами сони 140 мингдан ортади.
Хиросимага зарба амалиётида Энола Гай бомбардимончисига The Great Artiste ва Necessary Evil самолётлари ҳам ҳамроҳлик қилди. Улардан биринчиси портлаш кучи, зарба тўлқини ва бошқа кўрсаткичларни қайд этиб борди. Иккинчиси эса ушбу фожиани кино тасмаларига муҳрлади.
Хиросима култепага айлантирилгач, Япония ҳукумати янгича қуролнинг оқибатларини баҳолашга қийналди. Вайроналар интенсив бомбардимон натижаси деб ишонган ҳарбийлар Қўшма Штатларда бундай қуролдан бошқа йўқ деб ҳисобларди. Шу боис улар жангларни давом эттиришга қарор қилди. Аммо бу яна бир шаҳар нишонга олинишига сабаб бўлди.
9 август куни ҳавога кўтарилган Bockscar самолёти Кокура шаҳри томон йўл олди. Аммо ёмон об-ҳаво сабаб белгиланган вазифани бажара олмади. Натижада экипаж захира нишон – Нагасаки томонга учди. Соат 11:02 да шаҳарликлар устига Fat Man бомбаси ташланди. Детонатор ер сатҳидан 503 метр баландликда ишга тушиб, 21 килотонна қувватдаги портлашни ҳосил қилди.
Натижада тахминан 40 минг киши портлашнинг илк дақиқаларидаёқ қурбон бўлди. Йил охирига қадар радиация ва жароҳатлар сабаб қурбонларнинг жами сони 70 мингга етди. Афсуски, уларнинг катта қисми тинч аҳоли, жумладан аёллар ва болалар эди. Бундан ташқари, йирик саноат маркази ҳисобланган шаҳар ҳам вайрон бўлди.
Бу ҳам етмагандек, Нагасакининг кули кўкка совурилишидан бир кун олдин Совет Иттифоқи Японияга қарши уруш эълон қилган эди. Буларнинг бари император Ҳироҳитони таслим бўлишга мажбур қилди.15 август куни Токио шартсиз капитуляция эълон қилди, 2 сентябрда эса расмий ҳужжат имзоланди.
“Энг омадли омадсиз” ва қоғоз лайлаклар
Ямагучи Цутому маълум ва машҳур Mitsubishi компанияси муҳандисларидан бири эди. У Хиросимага атом бомбаси ташланган куни хизмат сафари билан шаҳарда бўлиб турган. Портлаш у турган ҳудуддан атиги 3 км узоқликда юз берди. Натижада Ямагучи куйиш жароҳатини олди, бироқ тирик қолди.
Шундан сўнг муҳандис ўз шаҳри Нагасакига қайтиб, бошдан кечирганларини ҳикоя қилиб берди. Аммо 9 август куни бу шаҳар ҳам оммавий қирғин қуроли билан нишонга олинди. Таассуфки, у иккинчи гал ҳам тирик қолиш бахтига муяссар бўлди.
Муҳандис оиласи билан осойишта, 2010 йили саратондан вафот этди. Бу вақтда у 93 ёшда эди. Хиросима билан боғлиқ яна бир ҳикоя эса, афсуски қайғулидир. У Садако Сасаки ҳақида.
Портлаш вақти атиги икки ёш бўлган қизалоқда орадан 9 йил ўтиб қон саратони аниқланди. Боиси у радиация нурларидан зарарланган эди. Сасаки шифохонада ётган вақти маҳаллий афсонага ихлос қўйиб, 1000 та қоғоз лайлакча ясашга киришди. Япон халқи эътиқодига кўра ким буни бажарса, тилаклари амалга ошар эди. У 1955 йили 12 ёшида дунёдан кўз юмди. Рамзий лайлакчаларни эса оила аъзолари ва дўстлари ясаб, мингтага етказиб қўйди.
Бомбалар ташланган 1945 йили ҳар иккала шаҳарда радиация даражаси юқори эди. Бироқ шамол, ёмғир ва рельеф сабаб нурланиш узоқ сақланмади. Олимлар 1950 йилларда тадқиқот ўтказиб, Хиросима ва Нагасаки яшаш учун хавфсиз деган хулосага келишди. Ҳозир уларнинг биринчисида миллиондан ортиқ, иккинчисида эса қарийб 400 минг аҳоли истиқомат қилади.
Изоҳ (0)