Авваллари ҳам одамлар кечаси ишлаб келган. Мисол учун, фабрикаларда одамлар тунги бўлимда ишлаган. Бугунги кунда ҳам тунда ишлайдиган бир неча соҳалар мавжуд. Афсуски, тунда мунтазам равишда ишлашнинг организм учун зарари ҳам бор. Elle нашри қуйида бу ҳақда сўз юритди.
Биологик соат қандай ишлайди?
Ухлаш-уйғониш цикли одамларга кундузи фаол бўлиш ва кечаси дам олиш имконини бериш учун ривожланган. Илм-фанда ҳатто сиркад ритм тушунчаси мавжуд бўлиб, у ҳаётнинг ҳар бир дақиқасида кўринадиган ёруғлик миқдорини кузатиб борадиган мия функциясини англатади. Яъни кеч туша бошлаганда, ички соат буни сезади ва мияда мелатониннинг тезлашишини келтириб чиқаради. Айнан шу модда организмга ухлаб қолиш учун сигнал беради. Кечаси мелатонин даражаси юқори бўлиб, тонгда тушади ва кун давомида пастлигича қолади.
Кун давомида организмдаги норепинефрин ва ацетилхолин каби бошқа кимёвий моддалар (нейротрансмиттерлар) даражаси кўтарилади, бу эса одамларни уйғотади. Ушбу тизим тун-кун айланиши давомида организмнинг синхронлашувини таъминлайди. Ҳарорат, овқат ҳазм қилиш, юрак уриш тезлиги ва қон босимини ўз ичига олган бошқа кўплаб организм функциялари кун давомида сиркад ритмларнинг фаоллигига қараб ўзгариб туради.
Сиркад ритмлари билан боғлиқ муҳим организм функцияси асосий тана ҳароратидир. У кун давомида кўтарилади, кейин эрта тонгда пасаяди, кейин эса тушдан кейин яна максимал даражага кўтарилади.
Ухлаш жараёни ярим кечадан эрталаб соат 4:00 гача бўлган ҳарорат сиркад ритмининг пасайиш босқичида содир бўлади. Яъни тана ҳарорати кўтарилганда, ухлаб қолиш тобора қийинлашади. Бу эрталаб соат 8:00 да ухламоқчи бўлган тунги ишчиларга жуда қийин бўлишининг сабабларидан биридир, шунингдек, ётоқда ётиш ва кун давомида ухлаш қийинлашади.
Кечаси ишлайдиган ёки иш кунини эрталаб соат 6:00 дан олдин бошлаган одам сиркад ритмга зид келади. Бу унинг соғлиқ билан боғлиқ муаммоларга олиб келиши мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, тунда ишлаш саломатлик учун хавфли бўлиши мумкин.
Тунда ишлашнинг зарарли томонлари
Кечки бўлимда ишлайдиган одам сиркад ритмларини бузади ва соғлиқ муаммоларига дучор бўлади:
- семириб кетиш эҳтимоли ортади;
- юрак-қон томир касалликлари хавфи ортади;
- кайфият тез-тез ўзгариб туради;
- ошқозон-ичак трактида муаммолар: ошқозонда ноқулайлик ва метеоризм.
- можаролар ва жанжалларга, ажралишларга олиб келадиган психологик муаммолар пайдо бўлади;
- саратон ва аёллар учун кўкрак саратони хавфини ошади;
- тунги иш туфайли одамларда эпилепсия хавфини ошиши мумкин;
- қандли диабет билан касалланган тунги ишчилар қондаги қанд миқдорини назорат қилишда қийинчиликларга дуч келади.
Тунда ишловчилар бошқаларга қараганда ўртача икки-уч соат камроқ ухлайди. Улар кўпинча кун давомида икки сменада ухлайди: эрталаб бир неча соат, кейин эса кечаси ишга кетишдан бир соат ёки ундан кўпроқ. Тунги ишчиларга кун давомида ухлаш қийин бўлиши мумкин. Умуман олганда, куннинг ўртасида ухлаш учун қоронғи, жим ва нисбатан салқин муҳитни топиш қийин.
Организмнинг тунги бўлимда ишлашга мослашиши учун тахминан 10 кун керак бўлади. Бироқ бу сменада ишлайдиган ишчилар кўпинча дам олиш кунларида бир ёки икки кун кундузги режимга қайтади, бу эса сиркад ритмини беқарорлаштиради.
Изоҳ (0)