Охирги йилларда халқимиз орасида «снос» деган муаммо пайдо бўлгани — ҳақиқат. Қанча-қанча одамларимиз уй-жойи ёки бошқа кўчмас мулкининг ноқонуний бузилиши, компенсация тўлаб берилмаслиги оқибатида ҳуқуқлари бузилди, суд ишлари сониям, келтирилган зарар миқдориям кўпайиб борди. Албатта, давлат ва жамият ўртасидаги ижтимоий-мулкий низолар нохуш нарса, аммо, оқибатларнинг бюджетга таъсири нуқтаи назаридан келиб чиқилса, масала янада жиддийлиги ойдинлашади.
2020 йилда «снос»га тушган мулклар учун 216 миллиард сўм, 2021 йил давомида 273 миллиард сўм компенсация пуллари тўланган. 2022 йилда эса ушбу йўналишдаги компенсациялар учун давлат бюджетидан 500 миллиард сўм маблағ ажратиш белгиланган.
Таҳлиллар жойларда давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун ер участкаларининг олиниши билан боғлиқ аксарият ҳолатларда шахсларнинг мулк ҳуқуқи бузилганини кўрсатади. Бунга асосий сабаб қонунчиликдаги бўшлиқлар экани сир эмас.
Ушбу жиҳатлар «снос» муаммоси жамият учун қанчалик долзарблигини англатди. Шу сабабли ер участкасига, уй-жойга, ҳар қандай кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни қонунчиликда қайта инвентаризация қилиш, ҳуқуқий бўшлиқларни тўлдириш эҳтиёжи туғилди. Натижада эса бош қомусда буни акс эттириш ғояси пайдо бўлди. Бунга бутунлай барҳам бериш учун кўчмас мулк, уй-жой ҳуқуқи бўйича конституциявий кафолатни белгилаб қўйиш лозим. Хусусан, конституцияга 27-модда сифатида «Ҳар ким уй-жой дахлсизлиги ҳуқуқига эга. Суднинг қарорисиз уй-жойдан маҳрум этилишга йўл қўйилмайди» деган норма таклиф этилмоқда.
«Турар-жой дахлсизлиги» дегани — бу эгасининг розилигисиз унинг турар жойига киришга, унга ҳар қандай зарар етказишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқлигини англатади. Фақатгина уй-жойни кўздан кечириш ва тинтув қилиш ҳақида суриштирувчи, терговчи ва суднинг қарори бўлсагина, мулкдорнинг розилигисиз уй-жойга кирилиши мумкин. Бунда холисларнинг иштирок этиши ҳам таъминланиши шарт.
Демак, уй-жойни бузиш ёки зарар етказиш тугул, ҳатто кўздан кечириш учун ҳам у ерга кириш, ўрганиш ёки тинтув ўтказиш учун бундан буён суд қарори бўлиши шарт. Буни конституция кафолатлайди.
Конституцияда уй-жой дахлсизлигининг мустаҳкамланиши, суд қарорисиз уй-жойдан маҳрум этилишга йўл қўйилмаслигининг белгиланиши яқин ўтмишда «снос»лар билан боғлиқ йўл қўйилган хатоларнинг қайтарилмаслигини таъминлайди.
Умид Жабборов, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати
Изоҳ (0)