Ўзбекистонда буғдойдан бўшаган майдонлар ёқиб юборилаётгани ҳақида маълум қилинди.
Айни кунда Ўзбекистон бўйлаб ғалла ўрим-йиғими давом этмоқда. Ўз навбатида ғалла ҳосилидан бўшаган майдонлар шудгорланиб, ўрнига такрорий экинларни экиш ишлари бошлаб юборилган.
Қолаверса, ғалладан бўшаган ерлар кам таъминланган оилаларга ҳам бўлиб берилмоқда. Бу Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш билан бир қаторда, қишлоқлар аҳолиси бандлигини ва моддий манфаатдорлигини оширишга кўмаклашади.
Бироқ айрим шахслар бу имкониятдан самарали фойдаланиш ўрнига шошма-шошарликка йўл қўймоқда.
Яъни пайкалларни ҳайдашдан олдин буғдой поялари, сомон ва ёввойи ўсимликлар қолдиқларидан тозалашга эриниб, осонгина ёқиб юбориш усулини қўлламоқда. Афсуски, бунинг жуда кўп салбий оқибатлари бор.
Буғдой ёқиб юборишнинг салбий оқибатлари
Қишлоқ хўжалиги соҳаси олимларининг таъкидлашича, 1 гектар ер майдонида бошоқли дон пояси ёқилганда, атмосфера ҳавосига 500 грамм азот оксиди, 379 грамм улгеводород, 3 кг кул, 20 кг ис гази ва углерод оксиди (СО) гази чиқиб кетади.
Оқибатда ёқилганида ундан ажралиб чиққан қурум инсон организмида сил ва саратон касалликларини келтириб чиқариши мумкин.
Шунингдек, сомоннинг ёқиб юборилиши нафақат атроф-муҳитни ифлослантириб, тупроқ унумдорлигини пасайтиради, балки чорва моллари озуқасига ҳам путур етказиб, иқтисодий зарар келтиради.
Энг асосийси, сомон поялари ва уларнинг қолдиқлари ёқилган ҳудудларда ер унумдорлигининг йўқолиши, тупроқ структурасининг бузилиши ҳамда ёнғин натижасидаги юқори ҳарорат туфайли макро ва микроэлементларнинг йўқ бўлиб кетиши оқибатида экин ерларининг балл бонитети кескин пасаяди.
Тупроқ структурасининг бузилиши қатор «занжирли реакциялар»ни содир этиб, биринчи навбатда қишлоқ хўжалиги экологик шароитларини ёмонлаштиради, эрозия жараёнларини тезлаштиради.
Яъни органик моддаларнинг ёниб кетиши тупроқ структурасининг янада тезроқ бузилишига олиб келиши билан бир қаторда унинг эрозияга турғунлик қобилиятини кескин пасайтиради, органик моддаларнинг кичик биологик айланишидан маҳрум этади.
Буғдойдан кейинги илдиз ва анғиз қолдиқлари қимматли озуқа
Дуккакли-дон экинларнинг илдиз ва анғиз қолдиқлари бошқа экинларнинг озиқланишига ижобий таъсир кўрсатади. Шу сабабли алмашлаб экишда ўғитлаш тизимини тузиш жараёнида бу, албатта, ҳисобга олиниши керак.
Донли ва дуккакли-дон экинларнинг илдиз ва анғиз қолдиқлари таркибидаги углерод ва азот ўртасидаги нисбат (С:Н) жуда кичик бўлиб, мазкур элементларнинг гўнгдаги нисбатига яқинлашиб боради.
Илдиз ва анғиз қолдиқларининг минераллашиш жараёни анча жадал кечади. Шунингдек, улар таркибидаги озуқа моддаларининг ўсимликлар томонидан ўзлаштирилиш коэффициенти ҳам гўнгдаги озуқа моддаларнинг ўзлаштирилиш коэффициентига яқин.
Бу биринчи навбатда азотга тегишли бўлиб, дуккакли экинлардан қоладиган илдиз ва анғиз қолдиқлари таркибидаги азот биринчи, иккинчи ва учинчи йилларда 20-25, 15-20 ва 5-10 фоиз ўзлаштирилади.
Маълумотларда келтирилишича, дуккакли ва дуккакли-дон экинларнинг ҳар бир тонна илдиз ва анғиз қолдиқлари ҳисобига 10-15 кг азот тупроққа келиб тушади. Азотдан ташқари, фосфор ва калий моддалари ҳам озуқа сифатида йиғилади.
Охирги 50 йилда Ўзбекистоннинг айрим ҳудудларида гумус миқдори 0,4-0,5 фоизгача камайиб кетган.
Тупроқ таркибидаги гумус миқдорини кўпайтириш учун маҳаллий ўғитлардан қорамол гўнги, шаҳар чиқиндиси, хас-хазон, сидерат экинлар билан тупроқ таркибидаги органик қолдиқни кўпайтириш керак.
Далаларда буғдой экинларидан кейин қоладиган 3-4 тонна ўсимлик қолдиқлари ёқиб юборилганда эса, бусиз ҳам талаб этиладиган меъёрлардан анча паст миқдорда бўлган микроорганизмларга жиддий қирон келтирилади. Шунинг учун сомоннинг ёқилишига кескин қаршилик кўрсатиш лозим.
Аввалроқ Ўзбекистонда энг кўп ғалла етиштираётган вилоятлар маълум бўлганди.
Изоҳ (0)