Бугунги кунда ер юзасида кечаётган иқлим ўзгариши, чўлланиш жараёнлари, биологик хилма хилликнинг қисқариб бориши, атмосфера ҳавоси ва сув манбаларининг ифлосланиши, чиқиндилар билан боғлиқ муаммоларнинг ечимини топиш халқаро ҳамжамиятнинг ҳамда дунёдаги барча давлатларнинг олдида турган ўта муҳим долзарб масалалардан бирига айланди.
БМТ Бош котиби А. Гутерриш таъкидлаганидек, «иқлим ўзгариши ва унинг салбий оқибатлари дунёда бўлаётган урушлардан кейинги 2-ўринда турган асосий муаммо»га айланган бўлиб, охирги 20 йилда табиий офатлар натижасида 1,2 млн. киши ҳаётдан кўз юмган бўлса, иқтисодиётга етказилган зарар 3 трлн. долларни ташкил этган.
Жаҳон метрология ташкилоти маълумотларига асосан иқлим ўзгариши ва экстремал табиат ҳодисаларини кучайиши натижасида сўнгги 20 йилда юз берган табиий офатлар 5 бараварга ортган бўлса, 1971 йилдан буён дунёда 11 мингдан ортиқ йирик табиий офатларни юзага келтирган, яқин 30 йилда иқлим ўзгариши ва унинг оқибатларини бартараф этишга жаҳонда 8 трлн. доллар сарфланиши ва 2050 йилгача дунё Ялпи ички маҳсулоти 3 фоизга камайиши прогноз қилинмоқда.
Иқлим ўзгаришининг салбий оқибатлари бизнинг ҳудудимизда ҳам яққол намоён бўлмоқда. Масалан, Орол денгизи фалокати натижасида Марказий Осиёда иқлим ўзгариши жаҳондаги ўртача кўрсаткичлардан 2 баробар жадалроқ ривожланмоқда. Республикамиз ҳудудларида чанг бўронлари даврийлиги ва уларнинг ортиб бориши, ерларнинг деградацияга учраши, сув ресурсларининг қисқариши каби салбий кўринишларда намаён бўлмоқда.
Ўрганишлар ва таҳлиллар натижаси шуни кўрсатадики бугунги кунда дунёдаги кўплаб давлатларда (Европа Иттифоқи, Буюк Британия, АҚШ, Канада, Жанубий Корея, ХХР, Японияда ва бошқа) иқлим ўзгаришига оид 2500 га яқин қонун ва сиёсий мақомга эга ҳужжатлар қабул қилинган.
«Ҳаракатлар стратегиясидан Тараққиёт стратегияси сари» тамойилига асосан қабул қилинган 2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида белгиланган вазифалар доирасида экология, атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан самарали фойдаланиш ҳамда давлатимиз раҳбарининг ташаббуслари билан минтақада глобал тус олаётган экологик муаммоларни халқаро ҳамжамият ҳамкорлигида ҳал этиш бўйича амалга оширилаётган ишлар сўзсиз ўз самарасини бермоқда.Шу ўринда, Ўзбекистон Республикаси конституциясида давлат экологик сиёсатининг умумий конституциявий нормаларнинг мустаҳкамланганлиги, мамлакатимизда барқарор ривожланишни таъминлаш, атроф муҳит мусаффолигини таъминлаш ва муҳофаза қилиш ҳамда аҳоли саломатлигини ҳимоя қилишнинг кафолати эканлигини яна бир бор тасдиқлайди.
Асосий Қомусимизнинг бир нечта моддаларида табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш билан боғлиқ экологик-ҳуқуқий нормалар мустаҳкамланган. Жумладан, 50-моддасига мувофиқ, фуқаролар атроф табиий муҳитга эҳтиёткорона муносабатда бўлишга мажбурдирлар. Ушбу конституциявий норма фуқароларнинг нафақат табиатни муҳофаза қилиш, балки табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш соҳасидаги мажбуриятини ҳам англатади.
Конституциянинг 54-моддасида мулкдор ўз мулкига ўз хоҳишича эгалик қилиш, ундан фойдаланиши ва тасарруф этиши таъкидланиб, шу билан бирга, мулкдан фойдаланиш экологик муҳитга зарар етказмаслиги, фуқаролар, юридик шахслар ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шартлиги белгилаб қўйилган. Шундан келиб чиқиб, мулкдор ўз мулкига ўз хоҳишича эгалик қилиш, ундан фойдаланиши ва тасарруф этиши ҳуқуқи билан биргаликда, мулкдор ҳар қандай фаолиятни амалга ошириш атроф муҳитнинг ифлосланишига, ўзларига фойдаланишга берилган табиий ресурслардан нооқилона фойдаланилишига олиб келиши, фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғига таҳдид солмаслик мажбурияти ҳам юзага келади.
Давлат экологик сиёсатининг асосий тамойиллари конституциянинг 55-моддасида ўз аксини топган бўлиб, унга кўра, ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий захиралар умуммиллий бойлик, улардан оқилона фойдаланиш зарурлиги ва улар давлат муҳофазасида эканлиги белгиланган.
Ушбу конституциявий нормага асосан республика табиий ресурслари умуммиллий бойлик сифатида халқ мулки ҳисобланди ва халқ номидан давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари қонунчиликда белгиланган ваколатлари доирасида тасарруф этади. Табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш, экологик нормативларни ишлаб чиқиш ва уларга риоя этган ҳолда фойдаланишни назарда тутади.Конституциямизнинг 100-моддасида эса, маҳаллий ҳокимият органлари асосий ваколатлари доирасида ўз ҳудудида атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш вазифаларини ҳам амалга ошириши керак.
Конституцияга ўзгартиш ва қўшимчалар киритишда, юридик ва жисмоний шахслар томонидан атроф муҳитга етказилган зарарни қоплаш ва уни бартараф этиш, атроф муҳитни зарар етказилгунга қадарги дастлабки ҳолатигача қайта тиклаш, шунингдек фуқароларнинг ўз соғлиғига ёки мулкига экологик ҳуқуқбузарлик туфайли етказилган зарарни қопланиши тўғрисидаги нормаларини киритиш мақсадга мувофиқ бўлади.
Амалдаги, экологик қонунчиликка кўра, барча даражадаги маҳаллий давлат ҳокимияти органлари давлат экологик дастурлари ва бошқа экологик дастурларнинг амалга оширилишида иштирок этиши, ҳудудий экологик дастурларни тасдиқлаши ва уларнинг амалга оширилишини таъминлаши ҳамда тегишли ҳудудда давлат экологик назоратини амалга оширишлари белгиланган. Шундан келиб чиқиб, асосий Қомусимизнинг 100-моддаси нормаларини ихтиёрийлик тамойилидан мажбурийлик тамойилига ўтказиш зарур.Иқлим ўзгариши ва унинг оқибатларини бартараф этиш ҳамда унга мослашиш тамойили Конституциямизга киритилаётган ўзгартириш ва қўшимчаларнинг асосий мақсадларидан бири бўлиши керак.
Хулоса қилиб айтганда, конституция нормаларини такомиллаштириш мамлакатимизда демократик-ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш ва экологик ҳуқуқ-тартиботни мустаҳкамлашнинг, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг фаоллигини ва масъулиятини оширишнинг асосий принципларини белгилашда, фуқароларнинг манфаатларини, экологик ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлашда муҳим аҳамият касб этади.
Ибратжон Каримов, Ўзбекистон Республикаси Гидрометеорология хизмати марказибош директори ўринбосари
Изоҳ (0)