Отувга ҳукм қилинган новвойлар, Паркентга май ойида ёғган қор, америкаликлар ёрдамисиз жиловланган Мингбулоқ. Ўзбек матбуоти 5 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.

Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.

90 йил аввал. 5 май, пайшанба

5 май — «Правда»дан бошқа совет газеталари Советлар мамлакатининг бош газетаси — «Правда» шарафига мадҳиялар эълон қиладиган кун. Мамлакатда «Правда»нинг «туғилган куни» Совет матбуоти куни деб ҳам эълон қилинган. 1932 йилда аҳвол ҳали унчалик ёмон эмас — тўрт саҳифалик «Қизил Ўзбекистон»нинг атиги ярми 20 ёшга тўлган «Правда» ва умуман совет матбуоти мадҳига бағишланган, холос.

Қолган саҳифаларда, ҳар доимгидек, пахта экиш ва пилла етиштиришнинг бориши, бу борадаги «ўпирилишлар ва кўзбўямачиликлар», қайсидир бир колхозларни ёт унсурлар босгани ҳақидаги шикоятномалар ва яна бошқа совхозлар шундай ёт унсурлардан тозалангани ҳақида тантанавор ҳисоботлардан иборат. Айни вақтда, мана бундай қисқа ахборотлар ҳам учрайди (Бадриддинов иши бўйича суд бошланиш арафасида экани ҳақида аввал ёзилган эди):

Газетанинг кейинги саҳифаларида «Осиёхлеб»нинг «иқтисодий аксилинқилобда айбланган» собиқ ходимларига нисбатан суд томонидан чиқарилган ҳукмлар ҳақида қисқа ахборот берилган. Маълум бўлишича, бу иш бўйича айбланган 10 киши (уларнинг фамилияси хабарда бирма-бир санаб ўтилган) «социал ҳимоянинг энг олий чораси — отилишга ҳукм қилинган».

60 йил аввал. 5 май, шанба

Юқоридаги «1932 йилда аҳвол ҳали унчалик ёмон эмас» деган гап — бу 1962 йилги совет газеталарига таққослаб айтилган гап. «Қизил Ўзбекистон»нинг 1962 йил 5 май сонини 95 фоизга «Правданома» деб атаса бўлади. Газета муқовасида Ўзбекистон халқ рассоми Кайдалов 50 ёшга тўлган «Правда»га атаб чизган чизган плакат:

Сурат остида эса «қадрдон газетамиз — ‘Правда’ни, ҳаётимизнинг шонли йўлдошини унинг шонли юбилейи билан қувона-қувона табриклаган» Ўзбекистон ёзувчиларининг табрикномаси (ёзувчилар рўйхатида Ойбек, Ғофур Ғулом, Абдулла Қаҳҳор, Зулфия, Мақсуд Шайхзода, Асқад Мухтор, Иззат Султон, Рамз Бобожон кабилар бор):

«Правда»га алоқадор бўлмаган икки хабардан бири — АҚШ президенти Жон Кеннеди Оқ уйда совет космонавти Герман Титовни қабул қилгани ҳақида. «Майор Титов, — деди Жон Кеннеди. — Америка халқи каби мен ҳам Сизни Қўшма Штатларда табриклашим билан жуда хурсандман. Мен Сизнинг жасоратингизга қойил қолдим».

30 йил аввал. 5 май, сешанба

Агар Мустақиллик бўлмаганида, шубҳа йўқки, 1992 йилги Ўзбекистон газеталари «Правда»нинг 80 йиллигига бағишланган қасидалар билан тўлган бўларди. Бахтимизга, «Халқ сўзи» ва «Ўзбекистон овози» каби марказий газеталарнинг 1992 йил 5 май сонидаги бош материал — Мингбулоқдаги нефть фаввораси бўйсундирилгани ва президент Каримов нефтчиларни бу муваффақият билан табриклагани ҳақидаги ахборот.

Аввал ёзилганидек, 1992 йил апрель ойининг охири — май ойининг бошлари Ўзбекистон учун оғир келган — тинимсиз ва кучли ёғингарчиликлар оқибатида мамлакатнинг кўплаб ҳудудларида тошқинлар юз берган. Президент Ислом Каримов табиий офатлардан энг кўп жабр кўрган ҳудудлар — Қашқадарё ва Бухорога ўзи бориб, вазиятни ўргангани ҳақида хабарлар берилган. Газеталар бу сафар давлат раҳбарининг Жиззахга қилган шундай сафари ҳақида ахборот берган.

Табиат инжиқликлари эса давом этмоқда — 2 май куни Бўстонлиқ ва Паркент туманларида қор ёққан, Хоразм вилоятида эса ҳаво ҳарорати 0 даражадан ҳам пасайиб кетган.

«Тошкент оқшоми»нинг хабар беришича, апрель ойининг охири — май ойининг бошида Тошкент шаҳрида камида 16 киши қўзиқориндан заҳарланган, улардан камида бир нафари вафот этган:

Журналист Жалолиддин Сафонинг «Халқ сўзи» газетасида эълон қилинган «Афғон иродаси» мақоласидаги баъзи тафсилотлар, хусусан, 1979 йили совет қўшинларининг Афғонистонга бостириб кириши учун эълон қилинган расмий асослар 2022 йил февралида бошланган қуролли можаронинг бошланиши учун илгари сурилган расмий асосларни эслатиб юборади:

Шароф Рашидов ҳаёт бўлганида, 1992 йили 75 ёшга тўлган бўларди. «Ўзбекистон овози» газетаси юбилейга бағишлаб, бир саҳифалик «Шарофнома» номли рукн ташкил қилган. Унда Шароф Рашидович билан бирга ишлаган кишиларнинг хотиралари, оддий ўзбекистонликларнинг Ўзбекистон марҳум раҳбари ҳақидаги фикрлари бериб борилади. Масалан, Тошкент шаҳридан Хайрулла Нуриддиновнинг фикрлари:

Газетанинг тожикистонлик муштарийларидан бири эса Қашқадарёдаги туманлардан бирига Шароф Рашидов номини беришни таклиф қилган (орадан салкам 30 йил ўтиб, Рашидовнинг номи у туғилган Жиззах вилоятидаги туманлардан бирига берилди):

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди