Аввалроқ халқаро Cotton Campaign коалицияси Ўзбекистон пахтасига қўйилган бойкотни олиб ташлагани ҳақида хабар берилган эди.
Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги буни тарихий ҳодиса деб баҳолади.
Ушбу бойкот қандай пайдо бўлган ва Ўзбекистонда энди нималар ўзгаради — «Дарё» шарҳида.
Cotton Campaign ўзи нима?
Бу меҳнат ва инсон ҳуқуқларни ҳимоя қилувчи ташкилотлар, сармоядорлар ва бизнес ташкилотларнинг халқаро коалицияси. Асосий мақсад – пахта етиштиришда мажбурий ва болалар меҳнатига барҳам бериш. У ўз фаолиятини 2007 йилдан бошлаган. Cotton Campaign деярли барча ривожланган мамлакатларда юқори нуфузга эга мустақил коалиция ҳисобланади.
Ўзбекистон пахтасига қўйилган тақиқ қачон ва қандай пайдо бўлган?
Ўзбекистонда кўп йиллар мобайнида пахта етиштиришда мажбурий ва болалар меҳнатидан фойдаланиб келинган. Фаоллар мутасаддиларга қайта-қайта мурожаат қилишган, аммо вазият ўзгармаган.
Шунда улар бошқача йўл тутишди ва 2009 йили ўзбек пахтасига бойкотни талаб қилувчи петицияни эълон қилишди.
Фаоллар шу йўл билан халқаро ҳамжамият эътиборини жалб қилиш ва Ўзбекистон расмийларига таъсир ўтказишга умид қилишган эди ва бунинг уддасидан чиқишди – компаниялар ўзбек пахтасидан ҳар қандай шаклда бош торта бошлади.
Бир йил ўтгач, бойкотга 60 дан ортиқ компаниялар, жумладан, Walmart Inc., Burberry Group PLC, The Gap Inc. ва The Walt Disney Cо. қўшилди. 2022 йилга келиб ўзбек пахтасини 331 та бренд бойкот қилди.
Бойкот Ўзбекистонга қандай таъсир қилди?
Салбий. Кийим-кечак ишлаб чиқариш бўйича жаҳоннинг энг йирик компаниялари ўзбек пахтасини сотиб олишдан бош тортди ва Ўзбекистон билан алоқаларни бутунлай узди.
Биргина оддий мисол – 2010 йили бойкот иштирокчилари 60 тани ташкил қилганда Ўзбекистон 2,5 млн той пахта экспорт қилган эди. 2019 йилга келиб эса иштирокчилар сони 300 дан ошди, пахта экспорти 700 минг тойгача қисқарди.
АҚШ, Европа ва Канада каби йирик бозорлар Ўзбекистон пахта экспорти учун ёпилди ва бойкот ўз самарасини берди, — дея изоҳ беради мингдан ортиқ брендларни ўз ичига олган Америка кийим ва пойабзал ассоциацияси етказиб бериш занжирининг катта вице-президенти Нейт Херман.
Қуйидаги графикда Ўзбекистонга қилинган босим қанчалик кучайгани ва бу пахта экспортига қандай таъсир қилганини кўриш мумкин:
Буларнинг барчаси экспорт ҳажмига, мамлакатга киритиладиган сармоялар ва валюта тушумига, янги корхоналар ва иш ўринларини яратишга ҳамда аҳоли турмуш даражасига салбий таъсир кўрсатди.
Бойкот нима учун олиб ташланди?
2017 йили Ўзбекистон бойкотни бекор қилиш бўйича фаол ҳаракат бошлади. Бу кенг кўламли ишга айланди – мажбурий меҳнатдан фойдаланганлик учун жиноий жавобгарлик жорий қилинди, пахта етиштириш учун квоталар бекор қилиниб, теримчиларнинг иш ҳақи сезиларли даражада оширилди.
Беш йил ичида мамлакат оммавий мажбурий меҳнатдан уни таг томири билан йўқ қилишга ўтди. 2021 йилги ҳосил мавсумида «Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари форуми» 2009 йилдан бери биринчи маротаба тизимли мажбурий меҳнат йўқ қилинганини тасдиқлади.
Cotton Campaign тарихга айланган ушбу муваффақиятни ўзбек фуқаролик жамияти фаоллари, халқаро ҳуқуқ фаоллари ва трансмиллий брендларнинг кўп йиллик машаққатли меҳнати ҳамда Ўзбекистон ҳукуматининг бу ишга қаттиқ бел боғлагани натижаси эканини қайд этади.
Cotton Campaign аъзолари президент Шавкат Мирзиёевнинг тарихий ислоҳотларни бошлаб бериш ва амалга оширишдаги аҳамиятини юксак баҳолайди. Инвестициялар ва ташқи савдо вазири Сардор Умурзоқовнинг сўзларига кўра, президент шундай деган эди:
Мажбурий меҳнат ўрнига, мен умуман пахта етиштирмасликни маъқул кўрган бўлардим.
Ўзбекистон ҳукумати ҳам ҳосилни механизациялашган ҳолда йиғиштириб олишни кучайтиришга эътибор қаратмоқда. Пахтани экспорт қилиш ўрнига, толани ўзимизда ишлатиб, 2025 йилгача 20 млрд долларлик тайёр мато ва кийим-кечак ишлаб чиқариш режалаштирилмоқда. Масалан, ҳозирда ушбу кўрсаткич 2 млрд долларни ташкил этади.
Энди нималар ўзгаради?
Cotton Campaign Ўзбекистон янги замонавий жиҳозлар ҳамда етказиб бериш занжирининг тўлиқ кўринишини ва кузатилишини таклиф этувчи пахта тўқимачилиги учун жозибадор манба мамлакатга айланиш салоҳиятига эга эканлигини таъкидлади.
АҚШ Мода саноати ассоциациясида брендлар ва ритейлерлардан Ўзбекистондаги таъминотчиларни танлаш имкониятларига янгидан назар солиш сўралди. Бошқа ташкилотлар ҳам худди шундай йўл тутишди.
Ўзбекистоннинг тўқимачилик саноати аҳоли бандлигининг етакчи секторларидан бири ҳисобланади. Ишлаб чиқариш соҳасининг ўзида деярли 7 000 та корхонага 200 мингдан зиёд ишчи ходимлар тўғри келади.
Сўнгги беш йилда қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ислоҳотларимиз самарасини бериб, Cotton Campaign куни кеча Ўзбекистонни қора рўйхатидан чиқарди. Бу ҳам биз учун жуда катта имконият, янги бозорлар дегани. Бунинг ҳисобига истеъмол маҳсулотларининг хом ашёсини олиб келиб, уларни қайта ишлаш орқали қўшимча 1,5 млрд долларлик маҳсулотни бемалол экспорт қилса бўлади, — деди Шавкат Мирзиёев.
Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, ўзбек пахтасига бойкотнинг бекор қилиниши ишлаб чиқарилган тўқимачилик маҳсулотлари экспортининг умумий ҳажмини икки баравар ошириши мумкин. Келажакда бу ерда жаҳоннинг етакчи брендларидан кийим-кечак ишлаб чиқарадиган фабрикалар пайдо бўлиши ҳам мумкин.
Cotton Campaign’нинг қайд этишича, эришилган катта ютуқларга қарамай, Ўзбекистонда маҳаллий ҳокимият органлари томонидан мажбурлаш ва аралашиш ҳолатлари, шунингдек, маълум мажбурий меҳнат ҳолатлари ҳанузгача учраб туради. Бойкот бекор қилингандан кейин ҳам мажбурий ва болалар меҳнатини йўқ қилиш ишлари давом этмоқда.
Изоҳ (0)