Avvalroq xalqaro Cotton Campaign koalitsiyasi O‘zbekiston paxtasiga qo‘yilgan boykotni olib tashlagani haqida xabar berilgan edi.
Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi buni tarixiy hodisa deb baholadi.
Ushbu boykot qanday paydo bo‘lgan va O‘zbekistonda endi nimalar o‘zgaradi — “Daryo” sharhida.
Cotton Campaign o‘zi nima?
Bu mehnat va inson huquqlarni himoya qiluvchi tashkilotlar, sarmoyadorlar va biznes tashkilotlarning xalqaro koalitsiyasi. Asosiy maqsad – paxta yetishtirishda majburiy va bolalar mehnatiga barham berish. U o‘z faoliyatini 2007-yildan boshlagan. Cotton Campaign deyarli barcha rivojlangan mamlakatlarda yuqori nufuzga ega mustaqil koalitsiya hisoblanadi.
O‘zbekiston paxtasiga qo‘yilgan taqiq qachon va qanday paydo bo‘lgan?
O‘zbekistonda ko‘p yillar mobaynida paxta yetishtirishda majburiy va bolalar mehnatidan foydalanib kelingan. Faollar mutasaddilarga qayta-qayta murojaat qilishgan, ammo vaziyat o‘zgarmagan.
Shunda ular boshqacha yo‘l tutishdi va 2009-yili o‘zbek paxtasiga boykotni talab qiluvchi petitsiyani e’lon qilishdi.
Faollar shu yo‘l bilan xalqaro hamjamiyat e’tiborini jalb qilish va O‘zbekiston rasmiylariga ta’sir o‘tkazishga umid qilishgan edi va buning uddasidan chiqishdi – kompaniyalar o‘zbek paxtasidan har qanday shaklda bosh torta boshladi.
Bir yil o‘tgach, boykotga 60 dan ortiq kompaniyalar, jumladan, Walmart Inc., Burberry Group PLC, The Gap Inc. va The Walt Disney Co. qo‘shildi. 2022-yilga kelib o‘zbek paxtasini 331 ta brend boykot qildi.
Boykot O‘zbekistonga qanday ta’sir qildi?
Salbiy. Kiyim-kechak ishlab chiqarish bo‘yicha jahonning eng yirik kompaniyalari o‘zbek paxtasini sotib olishdan bosh tortdi va O‘zbekiston bilan aloqalarni butunlay uzdi.
Birgina oddiy misol – 2010-yili boykot ishtirokchilari 60 tani tashkil qilganda O‘zbekiston 2,5 mln toy paxta eksport qilgan edi. 2019-yilga kelib esa ishtirokchilar soni 300 dan oshdi, paxta eksporti 700 ming toygacha qisqardi.
AQSh, Yevropa va Kanada kabi yirik bozorlar O‘zbekiston paxta eksporti uchun yopildi va boykot o‘z samarasini berdi, — deya izoh beradi mingdan ortiq brendlarni o‘z ichiga olgan Amerika kiyim va poyabzal assotsiatsiyasi yetkazib berish zanjirining katta vitse-prezidenti Neyt Xerman.
Quyidagi grafikda O‘zbekistonga qilingan bosim qanchalik kuchaygani va bu paxta eksportiga qanday ta’sir qilganini ko‘rish mumkin:
Bularning barchasi eksport hajmiga, mamlakatga kiritiladigan sarmoyalar va valyuta tushumiga, yangi korxonalar va ish o‘rinlarini yaratishga hamda aholi turmush darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.
Boykot nima uchun olib tashlandi?
2017-yili O‘zbekiston boykotni bekor qilish bo‘yicha faol harakat boshladi. Bu keng ko‘lamli ishga aylandi – majburiy mehnatdan foydalanganlik uchun jinoiy javobgarlik joriy qilindi, paxta yetishtirish uchun kvotalar bekor qilinib, terimchilarning ish haqi sezilarli darajada oshirildi.
Besh yil ichida mamlakat ommaviy majburiy mehnatdan uni tag tomiri bilan yo‘q qilishga o‘tdi. 2021-yilgi hosil mavsumida “O‘zbekiston inson huquqlari forumi” 2009-yildan beri birinchi marotaba tizimli majburiy mehnat yo‘q qilinganini tasdiqladi.
Cotton Campaign tarixga aylangan ushbu muvaffaqiyatni o‘zbek fuqarolik jamiyati faollari, xalqaro huquq faollari va transmilliy brendlarning ko‘p yillik mashaqqatli mehnati hamda O‘zbekiston hukumatining bu ishga qattiq bel bog‘lagani natijasi ekanini qayd etadi.
Cotton Campaign a’zolari prezident Shavkat Mirziyoyevning tarixiy islohotlarni boshlab berish va amalga oshirishdagi ahamiyatini yuksak baholaydi. Investitsiyalar va tashqi savdo vaziri Sardor Umurzoqovning so‘zlariga ko‘ra, prezident shunday degan edi:
Majburiy mehnat o‘rniga, men umuman paxta yetishtirmaslikni ma’qul ko‘rgan bo‘lardim.
O‘zbekiston hukumati ham hosilni mexanizatsiyalashgan holda yig‘ishtirib olishni kuchaytirishga e’tibor qaratmoqda. Paxtani eksport qilish o‘rniga, tolani o‘zimizda ishlatib, 2025-yilgacha 20 mlrd dollarlik tayyor mato va kiyim-kechak ishlab chiqarish rejalashtirilmoqda. Masalan, hozirda ushbu ko‘rsatkich 2 mlrd dollarni tashkil etadi.
Endi nimalar o‘zgaradi?
Cotton Campaign O‘zbekiston yangi zamonaviy jihozlar hamda yetkazib berish zanjirining to‘liq ko‘rinishini va kuzatilishini taklif etuvchi paxta to‘qimachiligi uchun jozibador manba mamlakatga aylanish salohiyatiga ega ekanligini ta’kidladi.
AQSh Moda sanoati assotsiatsiyasida brendlar va riteylerlardan O‘zbekistondagi ta’minotchilarni tanlash imkoniyatlariga yangidan nazar solish so‘raldi. Boshqa tashkilotlar ham xuddi shunday yo‘l tutishdi.
O‘zbekistonning to‘qimachilik sanoati aholi bandligining yetakchi sektorlaridan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarish sohasining o‘zida deyarli 7 000 ta korxonaga 200 mingdan ziyod ishchi xodimlar to‘g‘ri keladi.
So‘nggi besh yilda qishloq xo‘jaligi sohasidagi islohotlarimiz samarasini berib, Cotton Campaign kuni kecha O‘zbekistonni qora ro‘yxatidan chiqardi. Bu ham biz uchun juda katta imkoniyat, yangi bozorlar degani. Buning hisobiga iste’mol mahsulotlarining xomashyosini olib kelib, ularni qayta ishlash orqali qo‘shimcha 1,5 mlrd dollarlik mahsulotni bemalol eksport qilsa bo‘ladi, — dedi Shavkat Mirziyoyev.
Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, o‘zbek paxtasiga boykotning bekor qilinishi ishlab chiqarilgan to‘qimachilik mahsulotlari eksportining umumiy hajmini ikki baravar oshirishi mumkin. Kelajakda bu yerda jahonning yetakchi brendlaridan kiyim-kechak ishlab chiqaradigan fabrikalar paydo bo‘lishi ham mumkin.
Cotton Campaign’ning qayd etishicha, erishilgan katta yutuqlarga qaramay, O‘zbekistonda mahalliy hokimiyat organlari tomonidan majburlash va aralashish holatlari, shuningdek, ma’lum majburiy mehnat holatlari hanuzgacha uchrab turadi. Boykot bekor qilingandan keyin ham majburiy va bolalar mehnatini yo‘q qilish ishlari davom etmoqda.
Izoh (0)