Кўп йиллик иқтисодий турғунлик ва яккаланишдан сўнг Ўзбекистон 2017 йилда рақобатбардош ва инклюзив бозор иқтисодиётини барпо этиш бўйича муҳим ислоҳотлар жараёнини бошлади, дейилади Жаҳон банкининг шарҳида.
Асосий ислоҳотлар валюта курсини либераллаштириш, импорт таърифларини пасайтириш, танланган товар ва хизматлар нархларини эркинлаштириш, монополияга қарши қўмитани ташкил этишдан иборат эди.
Бозор тарафдори бўлган дастлабки саъй-ҳаракатлар хусусий секторни ривожлантириш, кўпроқ ва яхши иш ўринлари яратиш йўлидаги муҳим қадам бўлди. Бироқ қилинадиган ишлар кўплигича қолмоқда.
Жаҳон банкининг Ўзбекистон учун 2021 йилги мамлакат иқтисодий меморандумида доимий саъй-ҳаракатлар зарур бўлган бир қанча йўналишлар таъкидланган.
Рақобат ҳамон заифлигича қолмоқда
The Bertelsmann Transformation Index маълумотларига кўра, Ўзбекистонда бозор рақобати 2016 йилдан 2020 йилгача яхшиланган бўлса-да, бугунги кунда Европа ва Марказий Осиё минтақасининг Тожикистон, Украина, Польша ва Россия каби бир қанча бошқа давлатларидан ортда қолмоқда.
Янги фирмаларнинг расмий хусусий секторга кириш зичлиги сўнгги бир неча йил ичида яхшиланди, бироқ минтақавий ўртача кўрсаткичдан анча пастлигича қолмоқда. Ўзбекистоннинг аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромади прогноз қилганидан кўра пастроқ.
Расмий хусусий фирмалар йилдан йилга ўсиб бормаяпти
Жаҳон банкининг 2019 йилги корхоналар сўрови маълумотларига асосланган таҳлил шуни кўрсатадики, расмий хусусий фирмалар, айниқса ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳаларида, Вьетнам ва Россия каби ўтиш даври иқтисодиёти бошқа йирик давлатлардагиларга нисбатан тез ўсмаган. Бундан ташқари, бу фирмалар вақт ўтиши билан кичик тадбиркорлик субъектлари бўлиб қолади: Ўзбекистоннинг 10 ёшгача бўлган расмий хусусий фирмаларида ўртача 20 ишчи ишлайди, Вьетнамдаги шунга ўхшаш фирмаларда эса 33,6 ишчи. 20 ёшдан ошган фирмалар учун бу кўрсаткич 13,6 ходимдан иборат бўлса, Вьетнамда 78,6 ишчидан иборат.
Жаҳон банкининг микро-даражали таҳлили расмий хусусий секторда меҳнат унумдорлиги (бир ишчига тўғри келадиган савдо даромади сифатида белгиланган) сўнгги ўн йил ичида доимий равишда пасайиб борганини кўрсатади. Бу кўрсаткич 2010-2013 йилларда йиллик -1,2 фоиз ва 2016–2019 йилларда -6,7 фоизни ташкил этди. Сўнгги йиллардаги пасайишлар тадбиркорликнинг бошқа соҳаларида паст самарадорликни билдиради.
Буларнинг барчаси умумий талқинда хусусий секторнинг турғунлиги фирмаларни ўсиш потенциали билан мукофотламайдиган ва самаралироқ фирмалар учун ресурсларни тақсимлашга тўсқинлик қиладиган бузилган бизнес муҳитини акс эттиради.
Бунинг ортида бир қанча сабаблар бор. Муҳим омиллардан бири маҳсулот бозорларида чекланган рақобат, бу ўтиш даври иқтисодиёти учун одатий муаммо. Камситувчи аралашувлар ва қоидалар давлат корхоналари хусусий фирмалар билан рақобатлашадиган бозорларда ҳамон ўйин майдонини нотекис сақламоқда.
Шунингдек, 2019 йилги Жаҳон банки корхоналари сўрови маълумотлари хусусий сектор ривожланишига тўсқинлик қилаётган бошқа бизнес муҳити тўсиқларини, жумладан солиқ ставкалари, норасмий сектор амалиёти, электр энергияси ва молиядан фойдаланиш имкониятини ҳам очиб беради.
Бу далил Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳитини тартибга солиш ва хусусий сектор ривожланишини рағбатлантириш бўйича кенг қамровли сиёсат зарурлигини тасдиқлайди.
Эътибор қаратиш керак бўлган еттита долзарб ислоҳот ва сиёсат
Рақобатни рағбатлантиришни давом эттириш
Хусусий фирмаларнинг рақобатдошлиги учун қулай шарт-шароитларни яратиш — давлат корхоналарини хусусийлаштириш ва қайта қуришни ривожлантириш каби муҳим аҳамиятга эга. Рақобатда бетарафликни мустаҳкамлаш, шунингдек, имтиёзларга йўл қўймаслик ва рақобатдаги бузилишларни минималлаштириш учун давлат ёрдамини назорат қилиш шарт.
Солиқ тизимини таъминлаш фирма ўсишига олиб келади
Солиқ тизими, солиқ ставкалари ва маъмурий юкларни мувозанатлаш орқали фирма ўсишини рағбатлантириши керак. Солиқ тизими ўсишни тўхтатмаслик учун ставкаларни фирмалар ҳажмига қараб аста-секин ошириб бориш зарур. Ўсиб бораётган ва йирик компанияларга инвестициялар ва бандликни рағбатлантириш учун маржинал ставкаларни камайтириши керак.
Норасмий сектор амалиётларини юмшатиш
Норасмий сектор ҳажмини чеклаш ва ресурсларни энг самарали фирмаларга йўналтириш учун ҳукумат сиёсатини такомиллаштириш зарур. Бундан ташқари, расмий иш ўринларини яратиш учун шароитлар мавжуд бўлиши керак. Шу сабабдан, вақт ўтиши билан норасмий сектор амалиёти чекланади.
Микро, кичик ва ўрта корхоналарнинг молиялаштириш имкониятларини яхшилаш
Бунга банк соҳасида рақобатни кучайтириш, тижорат банкларида давлат мулкини қисқартириш, давлат томонидан йўналтирилган кредитлашни янада пасайтириш, банк бошқарувини такомиллаштириш ва банк тизимида инсон капиталини ошириш орқали эришиш мумкин. Кредитларнинг тез ўсишини ва молиявий ресурсларнинг энг самарали лойиҳаларга ажратилишини таъминлаш учун институтларни мустаҳкамлашни давом эттириши керак.
Электр энергетикаси соҳасидаги ислоҳотларни илгари суриш
Бу эскирган инфратузилмани янгилаш, хизмат сифати ва ишончлилигини ошириш учун жуда муҳимдир. Ўзбекистон ҳукумати самарадорликни оширувчи ва эскирган инфратузилмани янгилайдиган бозор механизмларига ўтиш учун тегишли сектор ислоҳотларини амалга оширмоқда. Рақобат ва нархларни самарали тартибга солишни таъминлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бўйича фаол сиёсатни жорий этиш
Юқорида қайд этилган ислоҳотларни амалга оширишда тадбиркорлик ривожланишига тўсқинлик қилаётган мавжуд камчиликларни бартараф этишга қаратилган фаол сиёсатни жорий этиш муҳим аҳамиятга эга. Бизнесни қўллаб-қувватлаш чоралари иккита муҳим тамойилга амал қилиши керак. Биринчидан, фирманинг омон қолишини эмас, балки ўсиш салоҳияти ва самарадорлигини биринчи ўринга қўйиш. Иккинчидан, фирма имкониятларини мустаҳкамлаш учун молиявий ва молиявий бўлмаган воситаларни бирлаштириш. Бунинг натижасида фирмалар ишлаб чиқаришни бошқариш, бозорда янги имкониятларни, янги лойиҳаларни ишлаб чиқиш, таваккал қилиш, янги технологияларни ўзлаштириш ва ўз фаолиятини кенгайтириш имкониятига эга бўлади.
Кўплаб соҳаларда бўшлиқларни ёпиш
Тахминларга кўра, пандемия болаларнинг икки йиллик мактаб таълимига тенг бўлган таълим йўқотилишига олиб келди. Бу эса келажакдаги ишчи кучининг потенциал унумдорлигига таъсир қилади. Шу сабабдан, таълим соҳасида шошилинч чора-тадбирлар талаб қилинади.
Ўзбекистон марказлашган режалаштирилган иқтисодиёт меросидан узоқлашган ҳолда хусусий секторни ривожлантиришдек мураккаб муаммога дуч келмоқда. Хусусий фирмаларни мамлакат бизнеси ва иқтисодий келажагининг таянчига айлантириш ягона барқарор йўлдир. Бу барча манфаатдор томонлар ва давлат институтларини мувофиқлаштириш ва амалга оширишни назорат қилиш учун мустаҳкам асос яратишни талаб қилади.
Хусусий сектор ва тадбиркорлик салоҳиятини тўлиқ ишга солиш Ўзбекистоннинг 2030 йилгача ривожланиш мақсадларига эришиши ва бутун халқ ҳаётини яхшилаши учун муҳим аҳамиятга эга. Шу сабабдан, Ўзбекистон бўйича бўлажак Ҳамкорлик дастури хусусий секторни ривожлантиришни келгуси беш йил давомида асосий эътибор йўналишларидан бирига айлантиради.
Изоҳ (0)