Ko‘p yillik iqtisodiy turg‘unlik va yakkalanishdan so‘ng O‘zbekiston 2017-yilda raqobatbardosh va inklyuziv bozor iqtisodiyotini barpo etish bo‘yicha muhim islohotlar jarayonini boshladi, deyiladi Jahon bankining sharhida.
Asosiy islohotlar valyuta kursini liberallashtirish, import ta’riflarini pasaytirish, tanlangan tovar va xizmatlar narxlarini erkinlashtirish, monopoliyaga qarshi qo‘mitani tashkil etishdan iborat edi.
Bozor tarafdori bo‘lgan dastlabki sa’y-harakatlar xususiy sektorni rivojlantirish, ko‘proq va yaxshi ish o‘rinlari yaratish yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi. Biroq qilinadigan ishlar ko‘pligicha qolmoqda.
Jahon bankining O‘zbekiston uchun 2021-yilgi mamlakat iqtisodiy memorandumida doimiy sa’y-harakatlar zarur bo‘lgan bir qancha yo‘nalishlar ta’kidlangan.
Raqobat hamon zaifligicha qolmoqda
The Bertelsmann Transformation Index ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda bozor raqobati 2016-yildan 2020-yilgacha yaxshilangan bo‘lsa-da, bugungi kunda Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasining Tojikiston, Ukraina, Polsha va Rossiya kabi bir qancha boshqa davlatlaridan ortda qolmoqda.
Yangi firmalarning rasmiy xususiy sektorga kirish zichligi so‘nggi bir necha yil ichida yaxshilandi, biroq mintaqaviy o‘rtacha ko‘rsatkichdan ancha pastligicha qolmoqda. O‘zbekistonning aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadi prognoz qilganidan ko‘ra pastroq.
Rasmiy xususiy firmalar yildan-yilga o‘sib bormayapti
Jahon bankining 2019-yilgi korxonalar so‘rovi ma’lumotlariga asoslangan tahlil shuni ko‘rsatadiki, rasmiy xususiy firmalar, ayniqsa ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarida, Vyetnam va Rossiya kabi o‘tish davri iqtisodiyoti boshqa yirik davlatlardagilarga nisbatan tez o‘smagan. Bundan tashqari, bu firmalar vaqt o‘tishi bilan kichik tadbirkorlik subyektlari bo‘lib qoladi: O‘zbekistonning 10 yoshgacha bo‘lgan rasmiy xususiy firmalarida o‘rtacha 20 ishchi ishlaydi, Vyetnamdagi shunga o‘xshash firmalarda esa 33,6 ishchi. 20 yoshdan oshgan firmalar uchun bu ko‘rsatkich 13,6 xodimdan iborat bo‘lsa, Vyetnamda 78,6 ishchidan iborat.
Jahon bankining mikro-darajali tahlili rasmiy xususiy sektorda mehnat unumdorligi (bir ishchiga to‘g‘ri keladigan savdo daromadi sifatida belgilangan) so‘nggi o‘n yil ichida doimiy ravishda pasayib borganini ko‘rsatadi. Bu ko‘rsatkich 2010-2013-yillarda yillik -1,2 foiz va 2016–2019-yillarda -6,7 foizni tashkil etdi. So‘nggi yillardagi pasayishlar tadbirkorlikning boshqa sohalarida past samaradorlikni bildiradi.
Bularning barchasi umumiy talqinda xususiy sektorning turg‘unligi firmalarni o‘sish potensiali bilan mukofotlamaydigan va samaraliroq firmalar uchun resurslarni taqsimlashga to‘sqinlik qiladigan buzilgan biznes muhitini aks ettiradi.
Buning ortida bir qancha sabablar bor. Muhim omillardan biri mahsulot bozorlarida cheklangan raqobat, bu o‘tish davri iqtisodiyoti uchun odatiy muammo. Kamsituvchi aralashuvlar va qoidalar davlat korxonalari xususiy firmalar bilan raqobatlashadigan bozorlarda hamon o‘yin maydonini notekis saqlamoqda.
Shuningdek, 2019-yilgi Jahon banki korxonalari so‘rovi ma’lumotlari xususiy sektor rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan boshqa biznes muhiti to‘siqlarini, jumladan soliq stavkalari, norasmiy sektor amaliyoti, elektr energiyasi va moliyadan foydalanish imkoniyatini ham ochib beradi.
E’tibor qaratish kerak bo‘lgan yettita dolzarb islohot va siyosat
Raqobatni rag‘batlantirishni davom ettirish
Xususiy firmalarning raqobatdoshligi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish — davlat korxonalarini xususiylashtirish va qayta qurishni rivojlantirish kabi muhim ahamiyatga ega. Raqobatda betaraflikni mustahkamlash, shuningdek, imtiyozlarga yo‘l qo‘ymaslik va raqobatdagi buzilishlarni minimallashtirish uchun davlat yordamini nazorat qilish shart.
Soliq tizimini ta’minlash firma o‘sishiga olib keladi
Soliq tizimi, soliq stavkalari va ma’muriy yuklarni muvozanatlash orqali firma o‘sishini rag‘batlantirishi kerak. Soliq tizimi o‘sishni to‘xtatmaslik uchun stavkalarni firmalar hajmiga qarab asta-sekin oshirib borish zarur. O‘sib borayotgan va yirik kompaniyalarga investitsiyalar va bandlikni rag‘batlantirish uchun marjinal stavkalarni kamaytirishi kerak.
Norasmiy sektor amaliyotlarini yumshatish
Norasmiy sektor hajmini cheklash va resurslarni eng samarali firmalarga yo‘naltirish uchun hukumat siyosatini takomillashtirish zarur. Bundan tashqari, rasmiy ish o‘rinlarini yaratish uchun sharoitlar mavjud bo‘lishi kerak. Shu sababdan, vaqt o‘tishi bilan norasmiy sektor amaliyoti cheklanadi.
Mikro, kichik va o‘rta korxonalarning moliyalashtirish imkoniyatlarini yaxshilash
Bunga bank sohasida raqobatni kuchaytirish, tijorat banklarida davlat mulkini qisqartirish, davlat tomonidan yo‘naltirilgan kreditlashni yanada pasaytirish, bank boshqaruvini takomillashtirish va bank tizimida inson kapitalini oshirish orqali erishish mumkin. Kreditlarning tez o‘sishini va moliyaviy resurslarning eng samarali loyihalarga ajratilishini ta’minlash uchun institutlarni mustahkamlashni davom ettirishi kerak.
Elektr energetikasi sohasidagi islohotlarni ilgari surish
Bu eskirgan infratuzilmani yangilash, xizmat sifati va ishonchliligini oshirish uchun juda muhimdir. O‘zbekiston hukumati samaradorlikni oshiruvchi va eskirgan infratuzilmani yangilaydigan bozor mexanizmlariga o‘tish uchun tegishli sektor islohotlarini amalga oshirmoqda. Raqobat va narxlarni samarali tartibga solishni ta’minlash ham muhim ahamiyatga ega.
Tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha faol siyosatni joriy etish
Yuqorida qayd etilgan islohotlarni amalga oshirishda tadbirkorlik rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan mavjud kamchiliklarni bartaraf etishga qaratilgan faol siyosatni joriy etish muhim ahamiyatga ega. Biznesni qo‘llab-quvvatlash choralari ikkita muhim tamoyilga amal qilishi kerak. Birinchidan, firmaning omon qolishini emas, balki o‘sish salohiyati va samaradorligini birinchi o‘ringa qo‘yish. Ikkinchidan, firma imkoniyatlarini mustahkamlash uchun moliyaviy va moliyaviy bo‘lmagan vositalarni birlashtirish. Buning natijasida firmalar ishlab chiqarishni boshqarish, bozorda yangi imkoniyatlarni, yangi loyihalarni ishlab chiqish, tavakkal qilish, yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish va o‘z faoliyatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Ko‘plab sohalarda bo‘shliqlarni yopish
Taxminlarga ko‘ra, pandemiya bolalarning ikki yillik maktab ta’limiga teng bo‘lgan ta’lim yo‘qotilishiga olib keldi. Bu esa kelajakdagi ishchi kuchining potentsial unumdorligiga ta’sir qiladi. Shu sababdan, ta’lim sohasida shoshilinch chora-tadbirlar talab qilinadi.
O‘zbekiston markazlashgan rejalashtirilgan iqtisodiyot merosidan uzoqlashgan holda xususiy sektorni rivojlantirishdek murakkab muammoga duch kelmoqda. Xususiy firmalarni mamlakat biznesi va iqtisodiy kelajagining tayanchiga aylantirish yagona barqaror yo‘ldir. Bu barcha manfaatdor tomonlar va davlat institutlarini muvofiqlashtirish va amalga oshirishni nazorat qilish uchun mustahkam asos yaratishni talab qiladi.
Xususiy sektor va tadbirkorlik salohiyatini to‘liq ishga solish O‘zbekistonning 2030-yilgacha rivojlanish maqsadlariga erishishi va butun xalq hayotini yaxshilashi uchun muhim ahamiyatga ega. Shu sababdan, O‘zbekiston bo‘yicha bo‘lajak Hamkorlik dasturi xususiy sektorni rivojlantirishni kelgusi besh yil davomida asosiy e’tibor yo‘nalishlaridan biriga aylantiradi.
Izoh (0)