Ўзбекистон ипотека бозоридаги вазият қандай?

2021 йилнинг дастлабки олти ойида Ўзбекистон ипотека бозорида кредит кўрсаткичлари ипотека кредитларига бўлган юқори талаб ҳамда бирламчи бозордаги уй-жойлар таклифи ўртасидаги номутаносиблик таъсирида шаклланди. Бу ҳақда Марказий банкнинг ипотека кредитлари шарҳига таяниб, «Gazeta.uz» хабар берди.

1 июль ҳолатига, ипотека кредитлари қолдиғи 30,8 триллион сўмни ташкил этиб, 2020 йилнинг мос даврига нисбатан 25,2 фоизга (6,2 триллион сўмга) ўсган бўлса, мазкур даврда ажратилган ипотека кредитлари эса 28,1 фоизга камайиб, 3,5 триллион сўмни ташкил этган.

Мазкур камайиш тенденциясига асосий омиллар сифатида ипотека бозорида рақобат муҳитини янада ривожлантириш учун жорий этилган қуйидаги:

• 2020 йилги мақсадли давлат дастурларидан бошлаб «Қишлоқ қурилиш инвест» ИК иштирокида бир қаватли арзон уй-жойлар қурилишининг тўхталиши;
• «Ўзшаҳар қурилиш инвест» ИК иштирокида шаҳарларда кўп квартирали арзон уй-жойларнинг қурилишини молиялаштириш потенциал қарз олувчилар маблағлари ҳамда қонунчиликда та’қиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан амалга оширилишига қаратилган тартибларни келтириб ўтишимиз мумкин.

Мазкур тартибларнинг жорий этилиши марказлашган маблағлар ҳисобидан уй-жой қурилиши учун ресурс маблағларини ажратишдан воз кечиб, келгусида аҳолига ипотека кредитлари бериш учун тижорат банкларини узоқ муддатли ресурс маблағлари билан таъминлашга қаратилган.

Олти ойда «Қишлоқ қурилиш инвест» ИК ҳамда «Ўзшаҳар қурилиш инвест» ИК томонидан қурилган уйларни сотиб олиш учун ажратилган ипотека кредитларининг жами ажратилган ипотека кредитларидаги улуши 19,8 фоизни (698,2 миллиард сўм) ташкил этиб, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 48,8 фоизга (2,66 триллион сўмга) камайган.

Шу билан бирга, мазкур даврда аҳолини уй-жой билан таъминлашнинг бозор тамойилларига асосланган янги тартиби доирасида ажратилган ипотека кредитларининг улуши 6,7 фоиздан (328 миллиард сўмдан) 47,9 фоизга (1,68 триллион сўмга) ошган.

Бундан ташқари, иккиламчи уй-жой бозорида ипотека кредитларини ажратиш ҳажми 10 баробардан кўпроққа ошган. 2020 йил I ярим йиллигида иккиламчи бозордан уй-жой сотиб олиш учун ажратилган ипотека кредитларининг жами ажратилган ипотека кредитларидаги улуши 1,3 фоизни (63 миллиард сўм) ташкил этган бўлса, 2021 йил I ярим йиллигида ушбу кўрсаткич 18,6 фоизгача (656 миллиард сўмга) ўсиб, муҳим таркибий ўзгаришлар кузатилган.

2017—2021 йиллар давомида ипотека кредитлари қолдиғи 3,6 баробарга (22,3 триллион сўмга), ипотека шартномалари сони эса қарийб 2,2 баробарга (134,5 минг донага) ошган.

I ярим йиллик якуни бўйича жисмоний шахсларга ажратилган жами кредитлар қолдиғи (61,8 триллион сўм) таркибида ипотека кредитларининг улуши 49,8 фоизни, 2020 йилнинг тенг даврида мазкур кўрсаткич мос равишда 47,4 триллион сўм ва 51,9 фоизни (24,6 триллион сўм) ташкил этган.

Марказий банк мазкур тенденцияни биринчи навбатда мамлакатда ишбилармонлик муҳитининг янада яхшиланиши ҳамда пандемия таъсирида жорий этилган карантин чораларининг юмшатилиши натижасида ишлаб чиқариш мақсадлари учун кредитларга бўлган талабнинг ипотека кредитларига нисбатан кўпроқ ўсиши билан боғлади.

Ҳар олтинчи квартира — ипотека асосида

Ҳудудлар кесимида кўчмас мулк олди-сотдиси таҳлил қилинганда уларнинг энг юқори улуши Тошкент шаҳри (29 фоиз), Тошкент (12 фоиз), Фарғона (9 фоиз), Самарқанд (7 фоиз) вилоятларида шаклланган бўлса, нисбатан паст кўрсаткичлар Сирдарё (2 фоиз), Жиззах (2 фоиз), Хоразм (4 фоиз) ҳамда Навоий (4 фоиз) вилоятларида кузатилган.

2021 йил I ярим йиллигида ажратилган ипотека кредитларининг 61 фоизи 5 та ҳудуд ҳиссасига тўғри келиб, бунда 28,2 фоизи (994,3 миллиард сўм) Тошкент шаҳри, 9,3 фоизи (328,2 миллиард сўм) Фарғона вилояти, 8,4 фоизи (294,3 миллиард сўм) Андижон вилояти ҳамда 7,8 фоизи (276,5 миллиард сўм) Самарқанд вилояти ҳамда 7,1 фоизи (248,7 миллиард сўм) Тошкент вилоятида истиқомат қилувчи фуқароларга ажратилган.

Ипотека кредитларининг 24 фоизи (847,9 миллиард сўм) 18-30 ёшгача, 70 фоизи (2,468 триллион сўм) 31-50 ёшгача, 6 фоизи (206,4 миллиард сўм) эса 50 ёшдан юқори фуқароларга ажратилган.

Ипотека кредитлари портфели сифатининг ёмонлашуви

6 ой натижаларига кўра, жами ажратилган ипотека кредитлари бўйича 90 кундан ортиқ вақт давомида қайтарилмаётган кредит қарздорлиги миқдори (муаммоли кредитлар) 480,0 миллиард сўмни ташкил этиб, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 364,2 миллиард сўмга, 2021 йил бошига нисбатан эса 186,8 миллиард сўмга кўпайган.

2021 йил 1 июль ҳолатига ипотека кредитлари қолдиғи ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 25 фоизга ўсган бўлса, муаммоли кредитлари миқдори эса 8 фоизга ошган.

Марказий банк мазкур ҳолатни пандемия туфайли аҳоли тўлов қобилиятининг пасайиши ҳамда кредитларни қайтариш бўйича берилган енгилликлар билан изоҳлаган.

Муаммоли кредитлар миқдорининг жами кредит қолдиғига нисбати 2020 йилнинг мос даврига нисбатан 2,9 фоиздан 5,6 фоизга ошган бўлса, ушбу кўрсаткич ипотека кредитлари бўйича 0,5 фоиздан 1,6 фоизгача ошган.

Таҳлиллар муаммоли кредитлар миқдорининг (NPL) нисбатан юқори кўрсаткичлари Қорақалпоғистон Республикасида 3,3 фоизни (66,1 миллиард сўм), Жиззахда 3,3 фоизни (50,6 миллиард), Сурхондарёда 3,1 фоизни (66,9 миллиард сўм), Андижонда 2,6 фоизни (50,4 миллиард сўм) ва Сирдарёда 2,4 фоизни (26,4 миллиард сўм) ташкил этаётганини кўрсатди.

Тижорат банклари кесимида, муаммоли кредит қолдиғининг жами ипотека кредити қолдиғидаги улуши «Миллий банк»да 3,8 фоизга (135,5 миллиард сўм), «Асакабанк»да 2,0 фоизга (79,9 миллиард сўм), «Микрокредитбанк»да 1,6 фоизга (4,2 миллиард сўм) ҳамда «Халқ банки»да 1,5 фоизга (25,6 миллиард сўм) тенглиги кузатилган.