Бухоронинг тарихий маркази бўлган эски шаҳарнинг аҳоли яшайдиган қисмида ост қисми кўмилиб кетган қадимий масжидга тегишли эски мактаб борлиги маълум бўлди. 80 йилдан ортиқ вақт давомида аҳоли томонидан омборхона сифатида фойдаланиб келинган эски мактаб ачинарли аҳволга тушиб қолган, дея хабар берди «Дарё» мухбири.
Маданий мерос департаментининг вилоят бошқармаси бош мутахассиси Азизбек Ориповга кўра, 2021 йилнинг апрель ойида «Обод маҳалла» давлат дастури ижросини таъминлаш юзасидан Бухоро тарихий марказидаги хонадонлар бирма-бир ўрганилган.
«Бухоро шаҳар прокуратураси, ‘Имом ал-Бухорий’ маҳалла фуқаролар йиғини ҳамда бошқа ташкилотлар ҳамкорлигида хонадонларни бирма-бир ўрганиш жараёнида маҳалланинг ‘Мирза Ғафур’ кўчасидаги аҳоли уйлари орасида қадимий масжидга тегишли эски мактаб биноси қолдиқлари борлиги аниқланди. Айни пайтда Қўчқор Кўрчи масжиди тарихига оид тўлиқ маълумотларга эга бўлиш мақсадида тарихчи олимларни жалб этганмиз», — дейди Азизбек Орипов.
Мазкур объект соҳа мутахассислари томонидан ўрганилганда, унинг 18-аср бошларида қурилган Қўчқор Кўрчи масжидига тегишли эски мактаб биноси экани маълум бўлган. Икки қаватдан иборат бўлган мазкур объектнинг фақат бир қисмигина сақлаб қолинган. Пастки қисмидаги ҳужралар тахминан 2-3 метр чуқурликка кўмилиб кетган. Одамларнинг эски-туски анжомлари қўйиладиган омборхонага айлантирилган тарихий обиданинг деворлари нам ва зах таъсирида нураган. Етмагандек айрим кимсалар ундан ҳожатхона сифатида ҳам фойдаланган.
«Бу Рус империяси даврида, Михаил Фрунзе даврида забт этилиб, сўнгра хароба аҳволга келтирилган тарихий объектлардан бири, десак адашмаган бўламиз. Ўша даврда масжид бузилиб, улар вақтинча яшаш учун уй сифатида фойдаланилган. Маълумки, Бухоронинг қадимий шаҳар қисмидаги аҳоли яшаш уйлари ичма-ич жойлашган бўлиб, бир-бирига боғланиб кетган. Бир қарашда объектнинг 2-3 метр чуқурликда кўмилиб кетгани учун уни аҳоли хонадонларидан ажратиш мушкул. Ўндан ортиқ хонадон эгалари шундан фойдаланган ҳолда объектни турли томонлардан ғишт деворлар билан ўраб олган. Ғоятда ачинарли аҳволда. Инсофни унутиб, ҳатто, товуқхона ва қўйхона сифатида ҳам фойдаланиб келинган», — дейди «Имом ал-Бухорий» маҳалла фуқаролар йиғини раиси Баҳодир Ҳожиев.
Баҳодир Ҳожиевнинг айтишича, у ҳолатдан хабар топгач, бу ҳақда зудлик билан Маданий мерос депортаменти Бухоро вилоят бошқармасига билдирган. Айни «Обод маҳалла» давлат дастури ижросини таъминлаш юзасидан Бухоро тарихий марказидаги хонадонларда хатлов ўтказилаётган жараёнда аниқланган бу қадимий бино қатъий назоратга олинган. Бино атрофида ноқонуний уй-жойлар қурилгани, 4 та хўжалик томонидан эса эски масжидга тегишли қадимий мактаб биносидан гараж сифатида фойдаланилгани, бошқалари эса унинг ҳужраларида товуқ ва қўй боқиб келишгани ойдинлашган.
Ўрганув жараёнида қадимий объектнинг ўнг, сўл ва орқа тарафлари аҳоли томонидан қулатилгани, яшаш хонадонларига қўшиб, ўзлаштириб олингани аниқланган. Равоқ ва нақшинкор устунлари ачинарли аҳволга келтирилган.
«Бинонинг сақланиб қолинган қадимий ёғоч эшик ва оби ғиштлари ўз тусини йўқотмаганидан маълумки, объект ўз даврининг тажрибали устозодалари томонидан қурилган. Ўрганув жараёнида эски ғиштин деворларнинг нураган жойлари аҳоли томонидан ўзбошимчалик билан сифатсиз ғиштлардан қўшиб-қориб сувалгани ҳам маълум бўлди. Бундан ташқари, объект атрофини ўраб олиш ва атрофини гаражлар билан тўлдириш пайтида эски масжиднинг кўчган ғиштларидан фойдаланилган. Ҳозир масжидга тегишли мактабнинг ҳар бир қадимий ғишти ҳам қатъий назоратда. Агар биз буни қайта тикламасак, бизни келажак авлод кечирмайди. Шу боис, ёрдам қилинглар, деб сиз журналистларни ҳам чақирдик», — дейди маҳалла раиси куйиниб.
Маданий мерос департаменти вилоят бошқармаси бош мутахассисининг айтишича, айни пайтда одамларнинг ўзи ноқонуний қурилмаларни бартараф қилмоқда. «Қадимий объектнинг 2-3 метр чуқурликда кўмилиб қолгани инобатга олинадиган бўлса, бу ерда камида 40-50 машина чиқинди ва ортиқча қум бор. Уларни ташиб чиқаришда эса техника воситаларидан фойдаланиш қатъий мумкин эмас. Фақат ҳар бир тозалаш ва қайта тиклов жараёнлари қўл меҳнати орқалигина амалга оширилади. Йўқса, деворлари ағанайди. Ҳужраларига талафот етади. Биз бу тарихий топилманинг аслини бой бериб қўйишимиз мумкин. Шу боис, ушбу масалада тарихчилар ва тажрибали усталар жалб этилади», — дейди Азизбек Орипов.
«Дарё» мухбири шу манзилда истиқомат қилаётган ёши кекса одамлар билан суҳбатда бўлди.
«Уруш даврлари эди. 6-7 ёшли қизалоқман. Бу масжид жуда катта эди, шундоқ ёнида тегирмон ҳам бор эди. Бобом бизни ҳар куни шу тегирмон олдига қолдириб, ўзи масжидга кириб-чиқарди. Элас-элас эслайман, бир куни бобом масжиддан кўзда ёш билан чиқиб, бизни етаклаганча ‘Динсизлар уя қурган масжидда энди намоз ўқий олмайдиган бўлдикми?’, дея нолиб, норози бўлиб қайтганди. Боламан-да, гапининг маъносини тушунмаганман. Орадан кўп ўтмай, бобом вафот этди. Ҳеч ким масжидга кирмай қўйди. Ота-онамдан эшитганим шуки, масжид ўрисларнинг уйига айлантириб юборилган экан. Кейин улғайдик, униб-ўсдик. Биз билган ўша масжид ва мактаб одамлар томонидан аввалига кам-кам, кейинчалик бутунлай ўзлаштириб олинди. На масжид, на мактаб, на унинг ёнидаги тегирмон қолди. Хароба ва вайронага айланиб кетган Аллоҳнинг уйини нима кўйларга солишмади», — деди 84 ёшли онахон Раҳима Ризаева чуқур хўрсинганча.
Бухоро шаҳри ҳокими «Дарё» мухбири билан суҳбатда қадимий объектни қайта тиклаш аввалида айни пайтда атрофни санитар тозалаш ва ободонлаштириш, шунингдек, объектнинг кадастр ҳужжатларини тайёрлаш ишлари бошлаб юборилганини билдирди.
«Қадимий тарихий аҳамиятга эга масжидга тегишли эски мактаб ташқи томондан қараганда, 7 та ҳужрадан иборат экани кўринади. Бироқ ички томондан 15 дан ортиқ катта-кичик ўлчамдаги дарсхоналари мавжуд. Бу эса 18-аср меъморий ишларида, нақадар, синчковлик ва юқори даражадаги ижодкорлик билан ёндашилганидан дарак бериб турибди. Айни пайтда ҳудудда аҳоли учун қулай инфратузилма яратиш бўйича қатор ишлар бошланди. Тарихий объект атрофидаги ҳовлилар, шунингдек, икки қаватли аҳоли турар жойларида ноқонуний равишда ўзбошимчалик билан тикланган барча қўшимча қурилмалар бузиб ташланади. Асрларга ёндош янги топилган қадимий мактаб эски шаҳарнинг кўркам манзили ва қадамжосига айлантирилади», — деди Бухоро шаҳар ҳокими.
Мутасаддиларга кўра, ҳозирда ҳолат бўйича тегишли идоралар билан биргаликда батафсил ўрганиш ишлари олиб борилиб, мазкур маданий мерос объектини давлат муҳофазасига олиш бўйича чоралар кўрилмоқда.
Изоҳ (0)