Buxoroning tarixiy markazi bo‘lgan eski shaharning aholi yashaydigan qismida ost qismi ko‘milib ketgan qadimiy masjidga tegishli eski maktab borligi ma’lum bo‘ldi. 80 yildan ortiq vaqt davomida aholi tomonidan omborxona sifatida foydalanib kelingan eski maktab achinarli ahvolga tushib qolgan, deya xabar berdi “Daryo” muxbiri.
Madaniy meros departamentining viloyat boshqarmasi bosh mutaxassisi Azizbek Oripovga ko‘ra, 2021-yilning aprel oyida “Obod mahalla” davlat dasturi ijrosini ta’minlash yuzasidan Buxoro tarixiy markazidagi xonadonlar birma-bir o‘rganilgan.
“Buxoro shahar prokuraturasi, ‘Imom al-Buxoriy’ mahalla fuqarolar yig‘ini hamda boshqa tashkilotlar hamkorligida xonadonlarni birma-bir o‘rganish jarayonida mahallaning ‘Mirza G‘afur’ ko‘chasidagi aholi uylari orasida qadimiy masjidga tegishli eski maktab binosi qoldiqlari borligi aniqlandi. Ayni paytda Qo‘chqor Ko‘rchi masjidi tarixiga oid to‘liq ma’lumotlarga ega bo‘lish maqsadida tarixchi olimlarni jalb etganmiz”, — deydi Azizbek Oripov.
Mazkur obyekt soha mutaxassislari tomonidan o‘rganilganda, uning 18-asr boshlarida qurilgan Qo‘chqor Ko‘rchi masjidiga tegishli eski maktab binosi ekani ma’lum bo‘lgan. Ikki qavatdan iborat bo‘lgan mazkur obyektning faqat bir qismigina saqlab qolingan. Pastki qismidagi hujralar taxminan 2-3 metr chuqurlikka ko‘milib ketgan. Odamlarning eski-tuski anjomlari qo‘yiladigan omborxonaga aylantirilgan tarixiy obidaning devorlari nam va zax ta’sirida nuragan. Yetmagandek ayrim kimsalar undan hojatxona sifatida ham foydalangan.
“Bu Rus imperiyasi davrida, Mixail Frunze davrida zabt etilib, so‘ngra xaroba ahvolga keltirilgan tarixiy obyektlardan biri, desak adashmagan bo‘lamiz. O‘sha davrda masjid buzilib, ular vaqtincha yashash uchun uy sifatida foydalanilgan. Ma’lumki, Buxoroning qadimiy shahar qismidagi aholi yashash uylari ichma-ich joylashgan bo‘lib, bir-biriga bog‘lanib ketgan. Bir qarashda obyektning 2-3 metr chuqurlikda ko‘milib ketgani uchun uni aholi xonadonlaridan ajratish mushkul. O‘ndan ortiq xonadon egalari shundan foydalangan holda obyektni turli tomonlardan g‘isht devorlar bilan o‘rab olgan. G‘oyatda achinarli ahvolda. Insofni unutib, hatto, tovuqxona va qo‘yxona sifatida ham foydalanib kelingan”, — deydi “Imom al-Buxoriy” mahalla fuqarolar yig‘ini raisi Bahodir Hojiyev.
Bahodir Hojiyevning aytishicha, u holatdan xabar topgach, bu haqda zudlik bilan Madaniy meros deportamenti Buxoro viloyat boshqarmasiga bildirgan. Ayni “Obod mahalla” davlat dasturi ijrosini ta’minlash yuzasidan Buxoro tarixiy markazidagi xonadonlarda xatlov o‘tkazilayotgan jarayonda aniqlangan bu qadimiy bino qat’iy nazoratga olingan. Bino atrofida noqonuniy uy-joylar qurilgani, 4 ta xo‘jalik tomonidan esa eski masjidga tegishli qadimiy maktab binosidan garaj sifatida foydalanilgani, boshqalari esa uning hujralarida tovuq va qo‘y boqib kelishgani oydinlashgan.
O‘rganuv jarayonida qadimiy obyektning o‘ng, so‘l va orqa taraflari aholi tomonidan qulatilgani, yashash xonadonlariga qo‘shib, o‘zlashtirib olingani aniqlangan. Ravoq va naqshinkor ustunlari achinarli ahvolga keltirilgan.
“Binoning saqlanib qolingan qadimiy yog‘och eshik va obi g‘ishtlari o‘z tusini yo‘qotmaganidan ma’lumki, obyekt o‘z davrining tajribali ustozodalari tomonidan qurilgan. O‘rganuv jarayonida eski g‘ishtin devorlarning nuragan joylari aholi tomonidan o‘zboshimchalik bilan sifatsiz g‘ishtlardan qo‘shib-qorib suvalgani ham ma’lum bo‘ldi. Bundan tashqari, obyekt atrofini o‘rab olish va atrofini garajlar bilan to‘ldirish paytida eski masjidning ko‘chgan g‘ishtlaridan foydalanilgan. Hozir masjidga tegishli maktabning har bir qadimiy g‘ishti ham qat’iy nazoratda. Agar biz buni qayta tiklamasak, bizni kelajak avlod kechirmaydi. Shu bois, yordam qilinglar, deb siz jurnalistlarni ham chaqirdik”, — deydi mahalla raisi kuyinib.
Madaniy meros departamenti viloyat boshqarmasi bosh mutaxassisining aytishicha, ayni paytda odamlarning o‘zi noqonuniy qurilmalarni bartaraf qilmoqda. “Qadimiy obyektning 2-3 metr chuqurlikda ko‘milib qolgani inobatga olinadigan bo‘lsa, bu yerda kamida 40-50 mashina chiqindi va ortiqcha qum bor. Ularni tashib chiqarishda esa texnika vositalaridan foydalanish qat’iy mumkin emas. Faqat har bir tozalash va qayta tiklov jarayonlari qo‘l mehnati orqaligina amalga oshiriladi. Yo‘qsa, devorlari ag‘anaydi. Hujralariga talafot yetadi. Biz bu tarixiy topilmaning aslini boy berib qo‘yishimiz mumkin. Shu bois, ushbu masalada tarixchilar va tajribali ustalar jalb etiladi”, — deydi Azizbek Oripov.
“Daryo” muxbiri shu manzilda istiqomat qilayotgan yoshi keksa odamlar bilan suhbatda bo‘ldi.
“Urush davrlari edi. 6-7 yoshli qizaloqman. Bu masjid juda katta edi, shundoq yonida tegirmon ham bor edi. Bobom bizni har kuni shu tegirmon oldiga qoldirib, o‘zi masjidga kirib-chiqardi. Elas-elas eslayman, bir kuni bobom masjiddan ko‘zda yosh bilan chiqib, bizni yetaklagancha ‘Dinsizlar uya qurgan masjidda endi namoz o‘qiy olmaydigan bo‘ldikmi?’, deya nolib, norozi bo‘lib qaytgandi. Bolaman-da, gapining ma’nosini tushunmaganman. Oradan ko‘p o‘tmay, bobom vafot etdi. Hech kim masjidga kirmay qo‘ydi. Ota-onamdan eshitganim shuki, masjid o‘rislarning uyiga aylantirib yuborilgan ekan. Keyin ulg‘aydik, unib-o‘sdik. Biz bilgan o‘sha masjid va maktab odamlar tomonidan avvaliga kam-kam, keyinchalik butunlay o‘zlashtirib olindi. Na masjid, na maktab, na uning yonidagi tegirmon qoldi. Xaroba va vayronaga aylanib ketgan Allohning uyini nima ko‘ylarga solishmadi”, — dedi 84 yoshli onaxon Rahima Rizayeva chuqur xo‘rsingancha.
Buxoro shahri hokimi “Daryo” muxbiri bilan suhbatda qadimiy obyektni qayta tiklash avvalida ayni paytda atrofni sanitar tozalash va obodonlashtirish, shuningdek, obyektning kadastr hujjatlarini tayyorlash ishlari boshlab yuborilganini bildirdi.
“Qadimiy tarixiy ahamiyatga ega masjidga tegishli eski maktab tashqi tomondan qaraganda, 7 ta hujradan iborat ekani ko‘rinadi. Biroq ichki tomondan 15 dan ortiq katta-kichik o‘lchamdagi darsxonalari mavjud. Bu esa 18-asr me’moriy ishlarida, naqadar, sinchkovlik va yuqori darajadagi ijodkorlik bilan yondashilganidan darak berib turibdi. Ayni paytda hududda aholi uchun qulay infratuzilma yaratish bo‘yicha qator ishlar boshlandi. Tarixiy obyekt atrofidagi hovlilar, shuningdek, ikki qavatli aholi turar joylarida noqonuniy ravishda o‘zboshimchalik bilan tiklangan barcha qo‘shimcha qurilmalar buzib tashlanadi. Asrlarga yondosh yangi topilgan qadimiy maktab eski shaharning ko‘rkam manzili va qadamjosiga aylantiriladi”, — dedi Buxoro shahar hokimi.
Mutasaddilarga ko‘ra, hozirda holat bo‘yicha tegishli idoralar bilan birgalikda batafsil o‘rganish ishlari olib borilib, mazkur madaniy meros obyektini davlat muhofazasiga olish bo‘yicha choralar ko‘rilmoqda.
Izoh (0)