Вазирлар Маҳкамасининг Ўзбек тилини ривожлантириш департаменти «Ўзбекистон Республикасининг ‘Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида’ги қонунига ўзгартиришлар киритиш ҳақида»ги қонун лойиҳаси юзасидан муносабат билдирди, деб хабар беради «Халқ сўзи Оnline».
Қайд этилишича, Ўзбекистон Президентининг «Мамлакатимизда ўзбек тилини янада ривожлантириш ва тил сиёсатини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» 2020 йил 20 октябрдаги фармони ижросини таъминлаш мақсадида Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 10 февраль куни 61-сонли қарори билан тасдиқланган «йўл харитаси»нинг 1-бандига мувофиқ, тилшунос олимлардан иборат таркибда тузилган ишчи гуруҳ томонидан «Ўзбекистоннинг ‘Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида’ги қонунига ўзгартиришлар киритиш ҳақида»ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган.
Қонун лойиҳаси, авваламбор, тилимизнинг замонавий технологиялар билан интеграциялашуви учун қулайлик яратиш нуқтаи назардан шаклий ўзгаришларни назарда тутмоқда.Аввалроқ филология фанлари доктори, профессор Бахтиёр Менглиев лотин алифбосидаги ислоҳотларга қарши чиқиб, «хатони тузатиш хатодан қимматга тушмаслиги керак»лигини айтганди. Адлия вазирининг давлат тили масалалари бўйича маслаҳатчиси Шаҳноза Соатова Менглиевнинг бу борадаги фикрларига жавоб қайтариб, тўртта ҳарфнинг ўзгаришини миллат тинчлигини бузиш деб баҳоламасликни сўраган.Қонун лойиҳаси билан миллий алифбодаги айрим мураккаб ҳарфларнинг ифодасида ўзгариш таклиф этилмоқда.
Амалдаги O‘ ёки G‘ ҳарфларини ёзиш учун компьютер клавиатурасида 6 та (аввал О ёки G, кейин Аlt+0145) тугма босилади.
1995 йилги алифбо Таклиф этилаётган лойиҳа O‘ o‘ Ō ō G‘ g‘ Ḡ ḡ Sh sh Ş ş Ch ch Ç ç Туркий тилли оилага мансуб ўзбек тилида битта товушни англатувчи sh ва ch ҳарфлари учун иккита ҳарф белгиланган. Бу ҳеч бир туркий давлатлар амалиётида йўқ. Халқимиз тарихда фойдаланган араб, лотин, кирилл ёзувлари ҳам ‘бир товушга — бир ҳарф’ тамойилига асосланган.
Натижада, биринчидан, алифбодаги ушбу ҳарфлар сабабли каттароқ ҳажмдаги матнни ўқиш ва ёзиш қийинлигича қолмоқда. Бу, ўз навбатида, мамлакатимизда лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосининг оммалашишига салбий таъсир қилмоқда;
иккинчидан, лотин ёзувида ўқиган ёшлар орасида саводсизлик кучайиб, ёзма нутқда соддароқ белги (‘o‘’нинг ўрнига ‘6’, ‘ch’нинг ўрнига ‘4’, ‘sh’нинг ўрнига ‘w’) дан фойдаланиш авж олган;
учинчидан, миллий алифбодаги мураккабликлар туфайли кўпчилик битирувчи ёшлар меҳнат фаолиятларини кирилл алифбосида давом эттиришга мажбур бўлмоқда;
тўртинчидан, алифбодаги мураккаб ҳарфлар туфайли ўзбек тилини ‘рақамлаштириш’, интернет тилига айлантириш имкони бўлмаяпти ва ҳоказо.
Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиш вазифаси белгилангани, миллий алифбомизни қулайлаштириб, максимал даражада соддалаштириш эҳтиёжини яратди.
Буни давлат раҳбари ҳам бир неча бор ўз нутқида қайд этган:
‘... янги дарсликлар, қиёсий ва турли соҳаларга оид луғатлар, иш юритиш ва сўзлашув қўлланмалари нашр этиш, лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини такомиллаштириш, бу тизимга тўлиқ ўтиш бўйича ҳали кўп иш қилишимиз керак’ (Президент Шавкат Мирзиёевнинг ўзбек тилига давлат тили мақоми берилганининг 30 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги нутқидан (2019 йил 21 октябрь.).
Шунингдек, Ўзбекистон Президентининг ‘Ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқейини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида’ги ПФ-5850-сонли фармонининг 3-банди 5-хатбоши (‘Ўзбек тилининг ёзма нутқи меъёр ва қоидаларини ишлаб чиқиш бўйича ҳамда лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини тўлиқ жорий этиш борасидаги ишларни жадаллаштириш’) ҳамда ‘Мамлакатимизда ўзбек тилини янада ривожлантириш ва тил сиёсатини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида’ги ПФ-6084-сонли фармони 2-иловаси 4-банди (‘Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини, имло қоидаларини янада такомиллаштириш ва янги ёзувга тўлиқ ўтишни таъминлаш’)да бу вазифа аниқ белгилаб берилган.
Алифбодаги 4 та ҳарф ўзгариши ўқувчи ёшларнинг саводи даражасига салбий таъсир қилмайди. Чунки:
биринчидан, айни пайтда Миллий ўқув дастурини ишлаб чиқиш ҳаракатлари бошланган. Жуда кўп дарслик ва қўлланмалар (шундоқ ҳам) янгидан тайёрланади ва чоп этилади;
иккинчидан, дарсликлар фойдаланиш муддати тугаб, янгилари чоп этилгунча амалда бўлади (дарсликларнинг фойдаланиш муддати ўртача 3 йил. Демак, 2023 йилдан ўқувчилар тўлиқ янгиланган алифбода савод чиқаради. Бу эса мамлакатда лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига тўлиқ ўтиш муддатига мос келади.).
Аксинча, алифбодаги шаклий ўзгаришлар ўқувчиларнинг саводига ижобий таъсир қилади. Чунки:
биринчидан, замонавий гаджетлар клавиатураларида ўзбек тилининг барча ҳарфлари бўлади;
иккинчидан, давлат тилининг рақамлашуви тезлашиб, интернет тармоғида таълим порталлари сони ортади;
учинчидан, транслитерация дастурлари туфайли кирилл алифбосидаги адабиётларни миллий алифбога тезкор ва хатосиз ўгириш ва ўқиш имкони пайдо бўлади;
тўртинчидан, катта авлодга мансуб фуқароларнинг лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбоси имлосини ўзлаштириши тезлашади, бу эса халқимизнинг ягона ёзув атрофида жипслашувига олиб келади;
бешинчидан, она тилимиз табиатига мос, юртимиздаги ва хориждаги миллатдошларимизни ягона ёзув атрофида бирлаштирадиган алифбога эга бўламиз ва ҳ.к.
ОАВ, фуқаролик ҳужжатлари, йўл кўрсаткичлар, пешлавҳалар, иш юритув ҳужжатлари кабилар ҳукуматнинг 2021 йил 10 февралдаги 61-сонли қарорига мувофиқ, соҳавий режа ва дастурлар асосида босқичма-босқич 2023 йил 1 январгача тўлиқ лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосига ўтказилади.
Энг муҳим жиҳати, Вазирлар Маҳкамасининг юқоридаги қарори 4-бандида лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш билан боғлиқ масалалар вазирлик, идора ва ташкилотлар томонидан Давлат бюджетидан ажратилган, шунингдек, бюджетдан ташқари маблағлари ҳисобидан молиялаштирилиши белгиланган.
Яъни алифбога шаклий ўзгаришлар кирган тақдирда дарслик ва қўлланмалар ижрочилар томонидан ҳар йили шакллантириладиган режа асосида навбати билан нашр этилади.
Ахборот кутубхона марказларида амалдаги адабиётлар алифбодаги шаклий ўзгариш туфайли фойдаланишдан чиқарилмайди (шу кунга қадар кутубхоналарда турган кирилл ёзувидаги адабиётлар сингари). Аксинча, янги чоп этилаётган адабиётлар билан босқичма-босқич бойитиб борилади.
Ўзгаришлар берадиган қулайлик туфайли бир ёзувдан бошқа ёзувга ўгирадиган транслитерация дастурлари кирилл алифбосида чоп этилган адабиётларни босқичма-босқич лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосидаги электрон кўринишларини яратиш имконини беради, кутубхоналарнинг электрон фонди кенгайишини таъминлайди.
Фуқароликни тасдиқловчи гувоҳномалар, ID-карталар, яшаш гувоҳномаларини такомиллаштирилган лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосида бўлиши ҳам худди ўқув адабиётлари сингари ўз навбати билан босқичма-босқич амалга оширилади.
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, алифбодаги ўзгаришлар айрим ҳарфларнинг шаклий ифодасини қулайлаштиришни кўзда тутиб, аввало, тилимизнинг ахборот коммуникация технологиялари билан уйғунлашувини таъминлайди, шу билан бирга, навбатма-навбат бажариладиган тадбирлар орқали ижрога қаратилади.
«‘Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида’ги қонунга ўзгартиришлар киритиш ҳақида»ги қонун лойиҳаси 2021 йил 31 мартга қадар норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси портали (‘Regulation.gov.uz’)да туради.
Лойиҳа юзасидан тилимиз ривожига бефарқ бўлмаган ҳар бир фуқаро ўз фикр ва мулоҳазаларини билдириши мумкин.
Лойиҳа юзасидан тўпланган жамоатчилик таклифлари мамлакатдаги етук тилшунос олимлар иштирокида жорий йилнинг апрель ойи бошида ўтказиладиган илмий анжуман кун тартибига қўйилади, асосли таклиф ва тавсиялар инобатга олинади ва якуний тўхтамга келинади.
Вазирлар Маҳкамасининг Ўзбек тилини ривожлантириш департаменти
Изоҳ (0)