1990 йилнинг 3 октябрь санасида Германия Демократик Республикаси халқаро ҳуқуқнинг субъекти сифатида ўз мавжудлигини йўқотди ва Германия Федератив Республикасининг конституциясига мувофиқ ушбу кундан бошлаб Германия Федератив Республикаси билан бирлашганини эълон қилди. «Дарё» сана муносабати билан Берлин деворининг қулаши тарихи ҳақида ҳикоя қилади.
Мавзуга доир:
1990 йил 3 октябрда ГФР ва ГДР расмий бирлашуви юз берди. ГДР мустақил давлат сифатида барҳам топди. ГДР ҳудудида ГФРнинг 1949 йилда қабул қилинган конституцияси амал қила бошлайди. Бирлашув натижасида собиқ ГДР таркибидаги Бранденбург, Мекленбург – олд Померания, Саксония, Саксония Анхадт, Тюрнгия ва Берлин шаҳри ҳудудлари ГФР таркибига кирди. 12 сентябрда имзоланган Москва шартномасида назарда тутилган бандларга мувофиқ бирлашган Германиянинг ички ва ташқи сиёсатдаги суверенитети кафолатланди. 3 октябрь санасидан эътиборан мазкур сана Германияда Бирлашув куни сифатида нишонланиб келинади.
Германия қандай бўлиниб кетган эди?
Гитлер Германияси Иккинчи жаҳон урушида тор-мор бўлгач, иттифоқчилар қўшинлари Германияни ўз таъсир доирасига олиш учун мураккаб дипломатик ўйин олиб борди. Таслим бўлган мамлакат ҳудуди совет, америка, инглиз ва француз ҳукуматларининг ихтиёрида қолаётганди. 1949 йилнинг 23 май санасида инглиз, америка ва французлар босиб олган Германия ҳудудида янги Германия Федератив Республикаси, советлар босиб олган қисмида социалистик Германия Демократик Республикаси ташкил топди.Шарқий Германия тасарруфида бўлган Берлин ҳам ана шу тамойилга асосан икки қисмга бўлиб олинди. Урушнинг дастлабки даврларида Совет давлати раҳбари Иосиф Сталин Германиянинг бирлашувини исташини маълум қилган бўлса-да, ғарбдаги иттифоқчилар Сталинга ишонқирамай қарар ва социализмдек паразит ғояни бутун ғарбга ёйилишидан чўчир ҳам эди.
ГФР ташкил этилганда Конрад Аденауэр янги Германиянинг биринчи канцлери бўлди. Биринчи канцлер ҳам ғарбнинг хавотирларига бефарқ бўлмайди. Сталин вафотидан сўнг сиёсий вазият ўзгарди. Янги совет раҳбарияти ГДРни сақлаб қолиш ва ундан Совет Иттифоқининг ғарбдаги форпости сифатида фойдаланишни мақсад қилди. ГДРда социалистик давлатчилик тартиби ўрнатилишидан хафсаласи пир бўлган немислар оммавий равишда ГФРга кўчиб ўтишга интиларди. Шунда ГДР ва Совет Иттифоқи келишилган ҳолда 1961 йилда Берлин деворини ўрнатди. Мазкур девор эса то қулатилгунига қадар миллати бир давлатчилиги икки бўлган немисларни бир-биридан айирувчи, социализмни иҳоталовчи рамзга айланди.
Горбачёвнинг «Перестройка» ислоҳоти ва Берлин деворининг қулаши
1985 йилда Михаил Горбачёв Ленинград шаҳри фаоллари билан ўтказган йиғилишда «ўртоқлар, назаримда, барчамизда қайта қуришни ўтказиш керак», деб мурожаат қилди. Совет Иттифоқи раҳбари мазкур чиқиши билан мамлакатда айрим ижтимоий ва иқтисодий тизим асосларини ислоҳ қилишни назарда тутди. Кейинчалик эса унинг бу нутқи рус тилидаги «перестройка» – қайта қуриш деб номланади. ГДРнинг ўша вақтдаги раҳбари Эрик Хонекер эса жамиятни демократлаштириш амалдаги ҳукуматни барбод қилишини яхши англар ва немис матбуотида совет Россиясидаги перестроика ҳақида ахборот берилмасди.Бундан ташқари, Горбачёв ҳукумати ГДРга эндиликда Совет Иттифоқининг ғарбдаги форпости сифатида қарамас, ГДР Совет Иттифоқи иқтисодиёти учун ортиқча юк эканини англаб етганди. Натижада, ГДР Совет Иттифоқидан иқтисодий ёрдам олиши ҳажми қисқариб кетади ва социалистик Германия оғир иқтисодий тангликда қолди. Шарқий немис давлатининг миллий хавфсизлик хизмати Штази мамлакатдаги диссидентларга қарши самарали кураш олиб бораётган бўлса-да, шарқий немис давлати аҳолисини ғарбга қочиб кетишга уринишларига барҳам бера олмайди.
ГДРнинг катта шаҳарларида халқнинг норозилик намойишлари уюштирилди. ГФРда ҳам ГДРда ҳам кўп сонли аҳоли Берлин деворига оқиб кела бошлайди. Совет Иттифоқи эса бу пайтда октябрь инқилобининг навбатдаги юбилейини нишонлаш ишлари билан банд, ГДРда бўлаётган воқеаларга бефарқ эди. ГДРда тўнтариш юз берди ва Хонекер ҳокимиятдан четлаштирилди, Бирлашган Германия Социалистик партияси Москванинг рухсатисиз чегараларни очишга қарор қилди. Ва ниҳоят, Берлин девори қулаган эди.
Берлин деворининг қулаши - Миттераннинг қўрқуви ва Тетчернинг хавотири
Берлин деворининг қулашини АҚШ раҳбарияти хурсандчилик билан кутиб олган бўлса, Совет Иттифоқи бу воқеага бефарқлик билан ёндашди. Буюк Британия бош вазири Маргарет Тетчер воқеа ортидан қандай сиёсий воқеалар юзага келишидан хавотирга тушган бўлса, Франция президенти Француа Миттеран наҳотки бирлашган Германиянинг ҳудуди Францияникидан катта бўлади, деган қўрқувга борди.Тетчер ўз кундаликларида 80 йилларнинг ўрталарида немис халқининг бирлашувини қўллаб-қувватлагани, аммо бу воқеанинг ҳали юз беришига ишонмаслигини ёзиб қолдиради. Француа Миттеран билан мулоқоти чоғида Темир хоним стол устига Европанинг 1937 йилдаги харитасини қўяр экан, Германиянинг «миллий харакатер»и Европа марказида яна сиёсий барқарорликни издан чиқаради, дея ўз хавотирларини маълум қилди.
1989 йилда тор доирадаги Европа раҳбарлари учрашуви чоғида эса Тетчер хоним «Биз Германияни икки марта мағлуб қилдик. Бугун улар яна қаршимизда», дея таъкидлайди ва ҳаттоки бир қатор сиёсатшунослар ва жамияцҳуносларни ўз олдига чақириб, бугунги Германия қанчалик хавф туғдириши мумкин деган саволни ўртага ташлайди.
Француз раҳбари Француа Миттеран ҳам Маргарет Тетчернинг муносабатларига қўшилган ҳолда Германия бирлашувини сиёсий жиҳатдан қўллаб-қувватлаган бўлса-да, Германиянинг бирлашуви ҳақиқатга айлангач, келажакда бу Европа келажагига қандай таъсир қилиши борасида ўз қўрқувларини билдирди. Ҳаттоки Миттеран Буюк Британияга янги АНТАНТА тузиш ҳақидаги таклифни ҳам берди. Лекин ғишт қолипдан кўчган, икки немис халқини икки қутбга айлантириб қўйган Берлин девори қулайди. Немис халқи ғалаба қозонди.
Орадан 30 йил вақт ўтиб, Маргарет Тетчер ва Француа Миттеранларнинг хавотир ва қўрқувлари ўз исботини топмади. Германия эса шарқий Германияда туб ислоҳотларни ўтказди. Давлат томонидан бериладиган дотацияларни қисқартирди, давлат маблағини таълимни ривожлантиришга жалб қилди, иқтисодиётда хусусийлаштириш сиёсатини олиб борди ва энг асосийси, шарқий немис аҳолисининг оғир иқтисодий аҳволини ижобий тарафга ўзгартира олди. Бугун бирлашган Германия дунёнинг ҳар жабҳада рақобатбардош тўртинчи ўринда мустаҳкам ўрнашиб олган иқтисодий қудратли давлатларидан бири саналади.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)