1947 йилнинг 15 август куни Буюк Британия қироличасининг «тожи» бўлган Ҳиндистон икки қисмга бўлиб юборилди. «Дарё» сана муносабати билан ҳозиргача тинчимаётган ҳинд-мусулмон можаросини келтириб чиқарган тарих ҳақида ҳикоя қилади.
Буюк Британий парламентининг 1947 йилги Ҳиндистон мустақиллик актига мувофиқ Ҳиндистон 1947 йил 15 август куни икки мустақил давлат Ҳиндистон ва Покистонга ажралгани маълум қилинди. Асосан диний мансубликка қаратилган ушбу бўлиниш ортидан 12,5 миллион киши ўз ҳудудини ташлаб ўзи мансуб бўлган ҳудудга кўчиб кетишга мажбур бўлди. Ушбу кўчишлар ортидан бир неча юз минг кишидан бир миллионгача одам ўз ҳаётини йўқотди (Barbara Metcalf et Thomas R. Metcalf, A Concise History of Modern India (Cambridge Concise Histories), Cambridge et New York, Cambridge University Press., 2006, 372 p).
Покистон ғоясининг туғилиши
1906 йил Дакка шаҳрида Британия Ҳиндистонида истиқомат қилаётган мусулмон аҳолини ҳимоя қилиш мақсадида «Бутун Ҳиндистон мусулмонлар лигаси» ташкил этилди. Бу пайтда эса ҳинд халқи манфаатларини ҳимоя қилувчи «Ҳинд миллий конгресси» фаолият олиб борарди. 1930 йилларга келиб, мусулмонлар учун бир мустақил давлат тузиш ҳақида гапирила бошланди. Айниқса, 1930 йилда Мусулмонлар лигасининг конвенцияси тузилган пайтда унинг президенти Муҳаммад Иқбол мусулмонларнинг ҳиндлар тарафидан тазйиққа учрамаслиги учун бир давлатга эҳтиёжи борлиги ҳақида маълум қилди.Чунки асосан ҳиндлар манфаатларини ҳимоя қилувчи «Ҳинд миллий конгресси» дунёвийликни ёқлар эди ва бу нарса мусулмонлар яшаш тарзига зид эди. Жумладан, Лига президенти Муҳаммад Иқбол буни қуйидагича тушунтирган: «Исломнинг насронийлик билан ҳеч қандай алоқаси йўқ. Ислом шунчаки амал ва виждон иши бўлиб қолмасдан, у ўзига хос юридик тушунчалар билан ҳам ҳамоҳангдир. Ушбу тушунчалар фуқаролик ўлчовига эга ва маълум бир ижтимоий тартибни яратади. Диний идеални ижтимоий тартибдан ажратиб бўлмайди. Бинобарин, миллий асосларда республика қуриш (дунёвий ҳинд республикаси) исломий бирдамлик тамойилининг йўқ бўлиб кетишини англаца, бу мусулмонлар учун шунчаки қабул қилиб бўлмасдир».
Ушбу фикрларни машҳур ҳинд-инглиз адиби, Нобел мукофоти лауреати В.С Найпол ўзининг «Эътиқоддан ташқари: Динга ўтган халқлар орасида Исломий саёҳатлар» (Beyond Belief: Islamic Excursions among the Converted Peoples, 1998) китобида келтирган. 1933 йил шоир Чаудҳари Раҳмат Али ПАКСТАН номини ўйлаб топди. Бу ном атрофдаги Панжоб, Афғонистон, Кашмир ва Балужистан каби мусулмон ҳудудлар номларининг бош ҳарфлари ва охирги – стан қўшимчаси орқали ясалган эди. Ном кейинчалик форс ва урду тилларидан ўгирганда «поклар юрти» маъносини берувчи Пакистан номига айланди.
1934 йилда Муҳаммад Али Жинна Мусулмонлар лигасига қўшилди. Шу пайтгача Конгресс таркибида бўлган Али Жинна ҳиндлар ва мусулмонлар бирлигининг доимий ёқловчиси эди. Аммо Лига таркибига ўтгач, мусулмонлар ҳаракатининг етакчи фигураларидан бирига айланди. Бу эса унинг Неру ва Ганди сингари Конгресснинг кучли лидерлари билан қарама-қаршилигига олиб келди. 1937 йилги провонсал сайловларда Конгресс ғалаба қозонди ва Лига жуда кам овоз тўплади.
1946 йилга келибгина Жиннанинг мусулмонлар учун алоҳида давлат ҳақидаги талаблари алмаштириб бўлмас ҳолга келди. Мусулмонлар лигаси 1946 йилнинг август ойида Калкуттада тўғридан-тўғри ҳаракат кунини ўтказди ва оммавий тартибсизликларда 10 мингга яқин одам ҳалок бўлди.
Ҳиндистон ва Покистон мустақиллиги: бўлинишга илк қадам
1947 йилда Ҳиндистон вице-қироли этиб тайинланган Лорд Мантбаттен Клемант Этли ҳукуматидан Ҳиндистон мустақиллигига тайёргарлик кўриш бўйича топшириқ олди. Якуний сана 1948 йилнинг июль ойи этиб белгиланди. Ягона Ҳиндистон давлати лойиҳасини қўллаб-қувватлаган британияликлар Жиннанинг мустақил Покистон давлати тузиш ҳақидаги даъволаридан қайтара олмади. Вице-қирол эса Конгресс ва Неруни бўлинишга кўндирди, аммо бунга Ганди қаршилик қилди. Штатларга қайси давлат таркибида қолиш ёки бўлмаса, алоҳида мустақил давлат бўлиш танлови қўйилди.Буюк Британия парламенти 1947 йилнинг 18 июль куни Indian Independence Act’ни қабул қилди. Ушбу қонун бўлинишга боғлиқ деталларни аниқлаштириб берди. Шунингдек, маҳаллий рожаларга икки давлатдан бирини танлаш эркинлиги берилди. Ҳиндистоннинг шимоли-ғарбий қисмида яшайдиган мусулмон аҳоли вакиллари Покистонга, қолганлар эса Ҳиндистонга қўшилди. Бенгал ва Панжоб вилоятлари икки давлат ўртасида бўлиб олинди. Покистон икки ҳудудда ғарбий ва шарқий Покистон ҳолида ташкил этилди. Аммо 1971 йилда шарқий Покистон алоҳида Бангладеш республикаси деб эълон қилинди.
Икки давлат мустақиллиги 1947 йилнинг 15 август тунида эълон қилинди. Ҳукуматларни топшириш маросими Карачи шаҳрида бўлиб ўтди.
Кашмир – ҳинд-мусулмон можаросининг ўзагими?
Икки давлат ўртасидаги доимий можаролар, одатда, Кашмир атрофида кечса-да, лекин унинг ўзаги аввало диний мотивларга бориб тақалади. Албатта, Кашмир ҳам икки давлат ўртасидаги доимий низолар марказида бўлиб келган. Аммо Покистон Ҳиндистонни минтақадаги мусулмон аҳоли учун хавф деб билади.Унинг бундай ҳисоблашида ўзини дунёвий давлат деб ҳисоблайдиган Ҳиндистонда ҳали бирор марта ҳам мусулмон бош вазир сайланмагани сабаб қилиб кўрсатилади. Ваҳоланки, Ҳиндистон дунёда мусулмон аҳоли истиқомат қиладиган тўртинчи давлат ҳисобланади. Индонезия, Покистон, Бангладеш бу борада Ҳиндистондан олдинда. Ҳиндистонда бугунги кунда 170 миллиондан ортиқ мусулмон (аҳолининг 13 фоизи) истиқомат қилади.
Айниқса, 2014 йилдан буён ҳукуматда бўлган Норендра Моди бошлиқ ҳинд миллатчиларининг сўнгги йилларда мусулмонларга нисбатан амалга оширган сиёсати икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг асоси диний мотивларда эканини кўрсатиб туради.
Кашмир муаммосига келсак, 1947 йилги бўлиниш пайтида Кашмир масаласи узил кесил ҳал этилмади. Бунинг оқибатида биринчи ҳинд-покистон уруши келиб чиқди. Бу икки давлат ўртасидаги илк тўқнашув эди. Уруш натижасида Кашмир амалда уч қисмга бўлинди. Ғарбий Кашмир Покистонга, шарқий Кашмир Ҳиндистонга ва шимолий Кашмир Хитойга берилди.
Ўшандан буён икки давлат ўртасидаги Кашмирга бўлган даъволар тўхтагани йўқ. Шуни таъкидлаш лозимки, ҳиндистонликлар ва покистонликлар Кашмир муаммоси тўлақонли ва қониқарли ҳал этилгунга қадар икки томоннинг алоқаларини бузадиган тарихий низолар давом этаверишига ишонади.
Жаҳонгир Остонов тайёрлади.
Изоҳ (0)