СССРда идеал келажакни қуришга комсомол ёрдам берди, фашистлар Германиясида эса Гитлерюгенд ёшлари. Кампучияда Пол Пот ҳукумати худди шу мақсадда 12 ёшли болаларни автоматлар билан қуроллантирган бўлса, Хитойда олтмишинчи йилларда ҳукуматни хунвейбинлар қўллаб-қувватлаши керак эди. 1966 йилнинг 1 июни Хитойда зиёлиларга ва фикрлар хилма-хиллигига қарши қатағонлар бошланган сана ҳисобланади. Шу муносабат билан «Дарё» Хитой тарихидаги «маданий инқилоб» ва хунвейбинлар даври ҳақида ҳикоя қилади.
Пайтавасига қурт тушган Мао
Ҳаммаси «маданий инқилоб»дан бошланди. СССРда Сталин шахсига сиғиниш фош қилинганидан сўнг, Хитойда ўртоқ Маонинг шахсияти мутлақ даражага оширилди. Раҳбарнинг портретисиз кўчада сайр қилиб юрган велосипедчини ушлаб олиб уриш оддий ҳол эди. Шаҳарларда Маонинг улкан расмлари гўёки Оруэллнинг «Катта оға»си каби ҳар томондан хитойликларга қараб турарди, унинг иқтибослар тўплами миллионлаб нусхаларда чоп этилди.
СССРда доҳийнинг ўлимидан кейин бошланган Сталин шахсига бўлган қарашларни қайта кўриб чиқиш сиёсати ва «шахсга сиғиниш» атамасининг пайдо бўлиши Мао Цзэдун учун ёқимсиз ҳолат эди. Чунки бу пайтга келиб Хитой Коммунистик партиясида ички курашлар кучайган ва СССРдаги бу ҳолат Маога қарши унинг рақиблари қўлидаги қўшимча кузир бўлиши мумкин эди.
«Капитализмни тиклаш»га қарши кураш баҳонасида Хитой Коммунистик партиясининг раҳбари «маданий инқилоб»ни бошлади. Мақсадлар ноаниқ эди - ўтмиш қолдиқларига, эски турмуш тарзига қарши кураш ва бошқалар. Аслида, доҳий ўзгача фикрловчиларни, хусусан, зиёлиларни йўқ қилишни мақсад қилган эди. 1966 йилнинг май ойига келиб, Хитойда янги ёшлар ташкилоти пайдо бўлди. Хун Вей Бин – хитой тилидан таржима қилинганида «қизил соқчилар» деган маънони англатади.
Маънавият полицияси
Хитой матбуоти хунвейбинлар ҳақида «Кўнгиллилар сафида шу пайтгача номаълум бўлган инқилобий ўспирин йигит-қизлар боришмоқда», деб ёзади. «Кўнгиллилар», яъни мактаб ўқувчилари ва талабалардан иборат хунвейбинлар, биринчи навбатда, оловли нигоҳларини ўз ўқитувчиларига қаратишади. Ўқитувчилар ва профессорларни «сўроқ қилиш» учун олиб кетишиб, қўлларини олдинга кўтаргизиб, қуёш нурлари остида бир неча соат давомида курсида туришга мажбур қилади. Улар сувсиз, емишсиз қолдирилади ва шафқатсиз калтакланади.
Ҳушидан кетганларга игналар санчиб ўзига келтиришади. Бундай «тергов» натижасида айбланувчилар талаба ва ўқувчиларга буюк Маонинг ғояларини бузиб кўрсатганини ва бошқа зарарли ишларини тан олади. Шундай қийноқлар орқали айбини тан олганлар кейин қатл қилинади.
Дастлаб қатллар рамзий эди – «жиноятчилар»га масхарабоз кийими кийдирилиб, оммавий таҳқирларга дучор қилинарди. Кейинроқ мамлакат бўйлаб ўз жонига қасд қилишлар тўлқини тарқалди – «сўроқ пайтида» одамлар ўзларини деразадан улоқтирди, томирларини кесди ва ўзларини осди.
Ўқитувчилар ва профессорларга қарши фаол ҳаракатлар 1966 йилнинг июнь ойида бошланди. Мактаблар узоқ таътил учун ёпилган. Мактаб ўқувчилари ва талабаларнинг катта қисми бекорчи эди. Ташкилот ўсди, фаолият доираси кенгайди. Хунвейбинлар ўзига янги қурбонлар излаб кўчаларда айланиб юришарди.
Сочлари бўялган аёлларнинг сочлари зўрлик билан кесилган, тор шим кийган эркакларни шимларини йиртиб ташлашган, косметика дўконлари эса вайрон қилинган. «Қизил соқчилар» гуруҳи автобусларга чиқиб, исталган бир йўловчидан Маонинг ҳикматли гапларини билиш билмаслигини текшириши мумкин эди. Имтиҳондан ўтолмаганларнинг эса ҳолига вой!
Хунвейбинлар ўзларини маданият мутахассислари деб эълон қилди. Улар «Пекин операси» спектакли учун саҳна ва либосларни ёқиб юборди. Энди фақат раҳбарнинг рафиқаси ёзган инқилобий песаларга рухсат бериларди. Маонинг иқтибос тўпламидан бошқа китоблар зарарли деб топилди, олиб қўйилди ва ёқиб юборилди. Ёш жангчилар черковларни ёқиб юборишди, «ғоявий жиҳатдан тасдиқланган» фильмларни етарли даражада ишлаб чиқармаган киностудияларни вайрон қилди.
Оммавий фикр нотўғри бўлиши мумкин эмас
Ўртоқ Маонинг қўллаб-қувватлаши хунвейбинларни янги-янги «қаҳрамонликларга» илҳомлантирарди. Айтиш керакки, дастлаб Маонинг қўллаб-қувватлаши орқали давлат хунвейбинларга нисбатан мисли кўрилмаган содиқликни намойиш қилди. Ёш жангчилар одамларни рамзий маънода эмас, жиддий равишда ўлдиришни бошлаганларидан кейин жамоат хавфсизлиги вазири Си Фучжи маданий инқилоб каби муҳим масалада, суд жараёнининг суст механизмига суяниб қолмаслик кераклигини айтди.
Пекин газеталари юз бераётган воқеаларни очиқчасига олқишлади ва ҳатто анти-маоистларни ўлдиришга чақирди. Мафкуравий жиҳатдан қатағонлар қуйидагича оқланди: агар омма кимдандир нафратланса, демак бунинг сабаби бор. Оммавий фикр нотўғри бўлиши мумкин эмас. Транспорт вазирлиги хунвейбинлар учун махсус поездлар ажратди, улар мамлакат бўйлаб саёҳат қилди. Улар уйларга бостириб кириш ва эгаларининг ишончсизлигини исботлаш учун тинтув ўтказиш ҳуқуқига ҳам эга бўлди. Аммо, аслида, бу оддий талончилик эди, чунки пул ва қимматбаҳо нарсалар тортиб олинарди.
Ишлатиб бўлинган қоғоз
1967 йилнинг кузига келиб хунвейбинлар ташкилоти 10 миллион аъзога эга эди. Турли маълумотларга кўра, «қизил соқчилар» қўлида камида 400 минг киши ҳалок бўлган. Аммо вазият назоратдан чиқа бошлади. Агар «кўзойнакли одамлар» (зиёлилар) хунвейбинларнинг қўлига тушмаслик учун ўзларини деразадан улоқтиришни афзал кўрса, оддий ишчилар синфи ўзини ҳимоя қилишлари мумкин эди. Завод ва фабрикаларда хунвейбинлардан ўз-ўзини ҳимоя қилиш бўлинмалари ташкил этилди. Ўз навбатида, хунвейбинлар нафақат ўзгача фикрловчилар билан, балки ўзаро ҳам курашди. 1967 йилда Хитой тартибсизликлар туфайли фуқаролар уруши ёқасига келиб қолди.
Мао Цзэдун хунвейбинларни «сиёсий етук эмас» деб эълон қилди. Ёшлар ҳаракатининг баъзи раҳбарлари отиб ташланди, бошқалари эса ўз карьераларини чўчқа фермаларида ишлаш билан якунлади. Тақдирнинг ҳазилини қарангки, бир пайтлар айнан хунвейбинлар Буюк Хитой деворининг бир қисмини бузиб ташлаган эди. «Бу фойдасиз деворнинг ғиштлари чўчқачилик фермаларини қурилиши учун ишлатилса фойда келтиради», дейишганди улар. 1967 йилнинг кузида уларнинг кўпи бу фермаларда ишлай бошлади.
Ваҳшийликларга йўл очиб берган раҳбарнинг ўзи «қизил соқчилар»дан воз кечди ва уларни сиёсий калтафаҳмликда айблади. 1967 йил августда ҳукумат қўшинлари ва халқ милицияси Гуйлин шаҳридаги деярли барча хунвейбинларни қириб ташлади. Бир ой ўтгач, ташкилот бўлинмалари тарқатиб юборилди.
Хулоса
Мао томонидан бошланган «маданий инқилоб» яна 10 йил давом этди, аммо энди хунвейбинлар иштирокисиз. Натижада, Мао ўзининг асосий рақиблари – Коммунистик партиянинг аъзолари Лю Шаоци ва Дэн Сяопинлар билан бир қаторда беш миллионга яқин партия аъзоларини қатағон қилди. 1976 йилда Маонинг вафоти билан ҳам Хитойда шахсга сиғиниш тугамади. Хитойликларнинг бутун бир авлоди, айниқса, қишлоқларда, Мао Цзэдунни ҳукмдорларнинг энг яхшиси, миллатнинг отаси деб ҳисоблашда давом этди.
Нурбек Алимов тайёрлади.
Изоҳ (0)