Уйғур-мусулмонларининг Хитойдаги лагерга юборилишига ҳар қандай маиший ҳодиса сабаб қилиб кўрсатилиши мумкин: динга алоқадор ҳаракатлар ёки хорижда яшовчи ёхуд хорижга чиқиш паспортига эга қариндошларнинг бўлиши ушбу жазо учун етарли асос бўла олади. Шинжон-Уйғур автоном ҳудудининг минглаб аҳоли шахсий ахборотлари жойланган ҳукумат ҳужжатида ҳам ушбу икир-чикирлар акс этган. Ҳужжат уйғур қочоқларидан бири томонидан Ғарбдаги ОАВ вакилларига берилган. Унинг ҳақиқий ёки ҳақиқий эмаслигини исботлаб бўлмайди, лекин Хитой сиёсати бўйича экспертлар ХХРнинг уйғурларга нисбатан охирги вақтдаги муносабати асосида ушбу ҳужжатдаги қайдлар рост бўлиши мумкинлигини билдирган. Коммунизм қурбонлари хотираси фонди ходими, Хитойнинг Шинжондаги сиёсати бўйича эксперт Эдриан Зенз Journal of Political Risk журналидаги мақоласида ушбу ҳужжатни таҳлил қилган. BBC ҳамда CNN ушбу таҳлилни қисқартирган ҳолда эълон қилган, деб ёзмоқда Meduza.
Ҳужжат электрон жадвал шаклида ва унда Шинжоннинг уч мингдан зиёд аҳолиси ҳақидаги маълумотлар киритилган, улар орасида қайта тарбиялашга муҳтож 311 нафар уйғур ҳам бор. Ҳужжатда ҳеч қандай сана йўқ, лекин Эдриан Зенз унинг 2019 йил мартидан июлигача тузиб чиқилганини тахмин қилмоқда — у ушбу хулосага ҳужжатда қайд этилган инсонларнинг кейинги тақдири ҳақида бошқа манбалардан олган ахборот асосида келган.
Лагерга жўнатилишнинг энг кўп учраётган сабаби (311 тадан 150 ҳолатда) «туғилиш назорати сиёсатини бузиш» — оилада учта ёки ундан кўп фарзанднинг улғайтирилаётгани кўрсатилган. BBC’нинг қайд этишича, ушбу вазият Пекинда хавотир пайдо қилмоқда, чунки кўп болали уйғурлар ўз анъаналарини дунёвий давлат қонунларидан устун қўяди. Яна бошқа аксар сабаблар — динга берилганлик, ушбу баҳона билан лагерга олиб кетилганларга бошқа қўшимча айбловлар ҳам эълон қилинади. 311 нафардан 24 киши қонунни бузгани учун рамийлаштирилган ҳолда лагерларга жўнатилган.
Ҳужжатда одамларнинг қандай сабаб билан лагерга жойлаштирилгани ҳақида аниқ маълумотлар ҳам келтирилган. Масалан, бир аёл ҳижоб билан ўраниб юргани учун, бошқа бир эркак эса — узун соқол қўйгани учун лагерга юборилган: қизиғи иккала вазиятда ҳам айбдорлар бир неча йилга қамалган. Бошқа сабаблар ҳам аввалгиларидан қолишмайди:
- «Интернетда кутилмаганда хориж сайтига кириб қолгани учун»;
- «Хориждаги одамлар билан гаплашгани учун»;
- «Хорижга чиқиш пасспортини рамийлаштиргани, бироқ у билан мамлакатдан ташқарига чиқмагани учун»;
- «Ижтимоий тармоқларда чалкаш алоқаларга эга экани учун».
Ҳужжатда шахсий ахборотнинг қаердан олингани ҳам алоҳида қайд этилган. Уйғурлар ҳақидаги маълумотларнинг асосий қисми қишлоқ ишчи гуруҳлари аъзолари томонидан тўпланган: 2014 йилдан бери 200 мингдан ортиқ агент Шинжоннинг алоҳида қишлоқларига махсус миссия билан юборилган, жосуслар у ерда маҳаллий аҳолининг ишончига кириб, улар билан мулоқот қилиб, бирга ишлаб, уйғурлар, уларнинг қўшнилари, қариндошлар ҳақидаги маълумотларни ҳукуматга етказиб туради. Ахборотларнинг қолган қисми ташқи кузатув камералари таҳлили ва уйғурланинг телефон сўзлашувларини тинглаш орқали тўпланган.
Ҳужжатдан маҳбусларнинг лагерларда асосан бир ёки икки йил ҳибсда сақланиши ойдинлашади. Рўйхатдаги фамилияларнинг 87 фоизининг (айримлари 2017, айримлари эса 2018 йилда лагерларда «қайта тарбияланган») рўпарасига яқин ойлар ичида лагердан чиқарилиши ёзилган, 12 фоизи «тарбияланишда давом этади», 0,6 фоизига нисбатан жазо чораларини қатъийлаштириш зарурлиги қайд этилган. Лагердан озод қилинганидан кейин ҳам собиқ маҳбуслар ҳаёти назоратга олинади, улар кўпинча мажбурий меҳнатга жалб қилинади.
CNN бу Хитой ҳукуматининг уйғурларга нисбатан зўравонлик сиёсатини олиб бораётгани ҳақида ахборот сизиб чиқиши бўйича учинчи катта иш эканини таъкидлаган.
«Ушбу маълумотлар асосида вазият оғир эканини, Пекиннинг стратегик мақсади уғурларни маданий ва диний қадриятларидан маҳрум қилиб, ушбу ҳаракатларни ватанпарварликка зид эканлигини мажбурлаб сингдиришга уриниш ҳамда уларга босим ўтказиш экани маълум бўлмоқда», — дейилади телеканал хабарида.
Изоҳ (0)