Туркия армиясининг ҳужумига учраган ва америкалик собиқ иттифоқчилари томонидан ташлаб кетилган Сурия курдлари 14 октябрь куни ўз ҳимоялари учун Россия ва Суриянинг расмий ҳукуматини чақиришга қарор қилди. Эвазига улар ўзларининг квазидавлатларидан воз кечишлари ва ўз «армиялари»ни тарқатиб юборишлари лозим. Ушбу келишув бўйича Сурия президенти Башар Асад мамлакатнинг сўнгги беш йил давомида ўзи назорат қилмаган учдан бирини — бир неча йирик шаҳарлар ва иқтисодиёт объектлари билан бирга — деярли жангсиз қўлга киритади. Бироқ «жангсиз» вариант ўхшамаслиги ҳам мумкин: Москва ва Дамашқнинг аралашуви мамлакатда деярли тинчиб қолган фуқаролар урушини яна жонлантириб юбориши мумкин; Сурия армияси туркпараст диндорлар ва ҳатто турк армияси билан жангга киришгани ҳақида хабарлар аллақачон тарқалиб улгурди. Meduza нашри АҚШ президенти Дональд Трампнинг биргина қарор Суриядаги куч мувозанатини қандай қилиб бир ҳафта ичида буткул ўзгартириб юборганини таҳлил қилди.
АҚШ президенти Дональд Трамп 7 октябрь куни Сурия шимоли-шарқидан Америка қўшинлари олиб чиқилишини эълон қилди — улар бу ерда ўзини мухторият деб эълон қилган курдистонлик иттифоқчилар билан бирга Фрот дарёси соҳили бўйлаб ёйилиб кетган етарлича катта ҳудудни назорат қилиб турган эди. Трамп ушбу қарор Туркиянинг курд бўлинмаларига ҳужум қилиш истаги билан боғлиқ эканини билдирди — расмий Анқара курд жангчиларини ўз хавфсизлиги учун таҳдид деб билади; Трампнинг сўзларига кўра, АҚШ «бегона урушларда қатнашмаслиги керак», америкаликларнинг курдлар билан (ИШИД жангариларига қарши) иттифоқи эса вақтинчалик бўлган. Айни вақтда АҚШ раҳбари курдларга қарши қаратилган ҳужумни оқламаслигини ҳам таъкидлади. Курдларнинг раҳнамолари эса Трампнинг қарорини «орқадан берилган зарба» деб атади.
Туркия армияси 9 октябрь куни тўлиқ Туркия томонидан назорат қилинадиган «Сурия миллий армияси» (НСА) таркибига кирувчи суриялик диний ақидапарастлар кўмагида, чегарадаги курд ҳудудларига бостириб кирди. Туркиянинг ҳаракатлари АҚШ Конгресси (республикачилар томонидан ҳам, демократлар томонидан ҳам) ва Европа Иттифоқи томонидан қораланди. Трамп конгрессменлар босими остида Туркияга нисбатан «вайронкор санкциялар» жорий этишга ваъда берди, Евроиттифоқ мамлакатлари Анқарага қурол-яроғ етказиб беришни тўхтатиб қўйди. Туркия армияси тўрт кун ичида чегара олдидаги йирик шаҳарлардан бири — Телл-Обядни эгаллашга ва курдлар ҳудуди томон янада ичкари боришга муваффақ бўлди. Олдинда бўлган диний ақидарпарастлар Суриянинг энг асосий магистрали — М4 йўлини эгаллаб, у ерда курд амалдорларини олиб кетаётган бир неча машинани тўхтатди. «Асирлар» дарҳол отиб ташланган, уларнинг қатл этиш жараёни видеога олинган.
14 октябрга ўтар кечаси курд мухторияти етакчилари қарор қабул қилди: улар ёрдамга Сурия ҳукуматини чақиришди — бу икки томон ўртасидаги муносабатлар кўп йиллардан бери «на уруш, на тинчлик» ҳолатида эди. 2015 йил кузидан бери амалда Дамашқнинг ички ва ташқи сиёсатини белгилаб бераётган Россия эса музокараларда воситачилик қилган. 14 октябрь тонгида Сурия армияси бўлинмалари курдлар эгаллаган ҳудудларга кириб келди, Владимир Путин эса «барча хорижий қўшинлар Сурия ҳудудини тарк этишлари лозим»лигини маълум қилди.
Бироқ Сурия қўшинлари кириб келган вақтда нафақат турклар, балки америкалилар ҳам ўз иттифоқчилари — французлар ва британияликлар билан бирга ҳали курдларнинг ҳудудини тарк этиб улгурмаган эди. АҚШ ва Франциянинг кўплаб базалари эвакуацияни фақат 14 октябрга келиб бошлади. Ушбу воқеалар арафасида америкаликлар курдлар билан қўриқлаб турган қамоқхона ва лагерлардан ИШИДнинг юзлаб асирлари қочиб кетгани эса вазиятни янада мураккаблаштирди. Ҳокимиятнинг бирдан ўзгариши ва бир минтақада бир вақтнинг ўзида бир неча мамлакат қўшинларининг кўчиши билан юзага келган ахборот тартибсизлиги курдларнинг ҳудудларини америкалик ҳарбийлар билан бирга деярли барча Ғарб журналистлари ҳам тарк этгани ортидан баттар чигаллашди.
Курдлар Москва ва Дамашқ билан айнан нимани келишиб олган?
Томонлар айнан нимани келишиб олишгани тўлиқ маълум эмас. Курдларнинг етакчилари фақат Сурия армиясининг мажбуриятлари ҳақида чала-ярим гапирмоқда: улар йирик шаҳарлар ва Туркия билан (айрим жойларда аллақачон йўқ бўлиб кетган) чегара ҳимоясини ўз зиммасига олади. Бундай «ҳимоя» учун курдлар нима ваъда қилгани фақат сиздирилган маълумотлар асосида маълум. Катта эҳтимол билан, келишув қуйидагича бўлган:- Курдларнинг мухторияти (фақат маҳаллий ўзини ўзи бошқариш даражасида) расман сақлаб қолинади. Унинг кейинги тақдири Суриянинг янги конституцияси қабул қилинганидан сўнг ҳал қилинади.
- Курдларнинг АҚШ кўмагида шакллантирилган жанговар тузилмалари (ЙПГ) тарқатиб юборилади. Уларнинг шахсий таркиби Сурия армиясининг 5-зарбдор корпусига кириши мумкин — ушбу бўлинма бевосита Россия Мудофаа вазирлиги томонидан тузилган ва назорат қилинади.
Туркия-чи, у энди шуларнинг барига кўниши керакми?
Ҳозирча Анқара курдлар ҳимояси ва, Ражаб Тоййиб Эрдўғоннинг айтишича, Туркиянинг «хавфсизликни таъминлаши» учун зарур бўлган чегараолди ҳудудларини Сурия ва Россияга осонликча бериб қўядиганга ўхшамаяпти. У Суриядаги «Тинчлик булоғи» операцияси «ўз мақсадларига етмагунча» давом эттирилишини маълум қилди. Минтақага Россия кўмагидаги Сурия қўшинлари кириб келган вақтда бу мақсадларга қандай эришиш мумкинлиги — ҳозирча ноаниқ. Ҳозирча Туркия ҳам, Россия ҳам икки мамлакат ўртасида мулоқот давом этаётганини ва улар ўртасида тўқнашув юз бериши «имконсиз»лигини таъкидламоқда.Америка қўшинлари ва курд бўлинмалари ташлаб кетган ҳудудлар ҳозирча «ким биринчи бўлса, ўша улгурди» тамойили асосида эгалланмоқда. Сурия армияси минтақадаги икки йирик шаҳар — Раққа (бутун ИШИДнинг собиқ «пойтахти», курдлар ва америкаликлар уни 2017 йили бир неча ойлик жанглардан сўнг босиб олган эди) ва Манбижни (ИШИДнинг чет эллик жангарилари учун собиқ энг асосий тақсимот базаси) эгаллади. Бундан ташқари, Табка шаҳри яқинидаги Суриянинг энг катта электр станцияси ҳам Дамашқ назоратига ўтди.
Табка ва Раққа Сурия ҳудудининг ичкарироғида жойлашгани учун ҳам муаммосиз (америкаликлар бу шаҳарларни тарк этганидан бир неча соат ўтиб) эгалланган бўлса, Манбиж эса Туркия чегарасига яқинроқ. У ерда Сурия қўшинлари 14 октябрь оқшомида шаҳарга бостириб киришга уринган туркпараст диндорлар билан тўқнашди. Курдларнинг расмий манбалари «енгил қурол воситасидаги жанглар» ҳақида гапирмоқда. Кечга бориб эса Сурия матбуоти Манбиж яқинига жойлаштирилган Россия артиллерияси диний ақидапарастларнинг марраларига зарба берганини хабар қилди. Туркия Мудофаа вазирлиги Туркия ва Россия бош штаблари бошлиқлари телефон орқали «Суриядаги хавфсизлик билан боғлиқ вазият» юзасидан шошилинч музокаралар ўтказгани ҳақида ҳисобот берди.
Ушбу музокараларда Туркиянинг бир устун тарафи бор: у Сурия мухолифатининг сезиларли даражада катта қисмини назорат қилиб турибди. Бу кучлар Дамашқ учун муҳим аҳамиятга эга бўлган нуқтада — Идлиб минтақасида ишга солиниши мумкин: бу ерда ҳокимият ҳозирча расман Башар Асадни ағдариш учун фаол кураш олиб бораётган туркпараст диндорлар қўлида.
Изоҳ (0)