Замонавий перуликлар «биз сир сақлашни биламиз, буни Мачу-Пикчу мисолида кўринг» деган ҳазил гапни айтади. Бунинг сабаби, баланд тоғ чўққисида жойлашган ушбу шаҳарни улар ҳақиқатан ҳам 1911 йилгача, яъни самолётлар тоғлар устидан уча бошлаган замонларгача ўзгалар кўзидан пана тута олган. Мачу-Пикчуни «булутлар қўйнидаги шаҳар» ҳам дейишади. Чунки у ҳақиқатан ҳам тоғнинг энг баланд чўққисида – 2 450 метр баландликда жойлашган. Уни учувчилар кўриб қолгандан кейин 1911 йилнинг 24 июлида Йель университети профессори Уильям Бингем етиб бориб, мавжудлигини аниқлаган. Бунгача эса шаҳар деярли 400 йил мобайнида кўздан пана бўлиб, охирги марта бу ерда XVI асрда инк империяси ҳиндулари турли маросимлар ўтказган ва асосан ўзларининг Қуёш маъбуди Интига ибодат қилиш билан машғул бўлган.
Жанубий Американи хонавайрон қилган испан конкистадорларининг қадами бу жойларга етиб келмаган бўлса-да, кейинчалик бу шаҳар ҳам бўшаб қолган. У XV асрда инклар императори Пачукетек Юпанки томонидан барпо этилгани ҳақида тарихий далиллар бор. Шаҳар шундай ноқулай жойда – тоғ чўққисида барпо этилганидан ташқари унинг бино ва иншоотлари ўзаро ўта мустаҳкам ва катта аниқликда жипслашиб турувчи тош деворлардан қурилгани ҳам кишини ҳайратга солади. Боз устига, уни уч томонидан чуқур дара ўраб туради ва шаҳарга чиқиш жойи фақат бир тарафда, жуда тор тоғ сўқмоғидан боради.
Шаҳар энг гуллаган даврида ҳам унча катта бўлмаган. Унда тахминан 1 200 киши истиқомат қилган. Шунга қарамай, унда таъминот ва айниқса канализация тизими ўта моҳирона бажарилган. Тош деворларни кўриб эса ҳар қандай моҳир уста қурувчи ҳам тан бермай иложи йўқ. Бундай тошларни қандай қилиб шундай тик тоғ чўққисига ташиб чиқишгани ва айниқса уларга қандай усул билан шунчалик моҳирона ишлов бера олишгани жуда сирли фактдир. Ахир у қурилган замонларда нафақат ҳиндуларда, балки ўзини «энг тараққий этган маданият» деб ҳисоблаган европаликларда ҳам на юк кўтаргич кран, на тош тарошлаш станоги бўлган.
Афтидан, Бразилиянинг Рио-Гранде-ду-Сул федерал университети олими Руалдо Менгат бошчилигидаги илмий гуруҳ бунинг сирини аниқлаган кўринади. Ҳарҳолда уларнинг 23 сентябрь куни Феникс шаҳрида бўлиб ўтган Америка геология жамияти йиғилишидаги маърузасидан шундай хулоса келиб чиқмоқда. Бу ҳақда ташкилот сайтида кичик мақола ҳам эълон қилган.
Таъкидланишича, Мачу-Пикчунинг бундай ғалати ва ажиб жойлашуви сабаби унинг қоқ тагида бўлган тектоник плиталар туташувига боғлиқ экан. Бу жойда, чуқур ер қаъридаги тоғ тагида тектоник плиталарнинг бир-бири билан тўқнашувлари содир бўлгани учун миллион йиллар мобайнида тошлар табиий равишда қурилиш учун қулай ўлчам ва шаклларга келиб қолган экан. Ёриқлардан эса тошни қазиб олиш ва унга ишлов бериш анча осон бўлган. Яъни инклар тошни пастдан ташиб чиқмаган ва унга махсус сайқаллаб ишлов беришга унча кўп машаққат сарфламаган экан. Табиатнинг ўзи уларга тайёр дастёр бўлган. Инк усталари мавжуд тошлардан шу даражада моҳирона фойдаланганки, тошлар худди паззл доналаридек бир-бирига ўта идеал киришиб, мустаҳкам ўрнашган. Мачу-Пикчунинг барча биноларидаги деворларда тошлар ҳеч қандай зичловчи-ёпиштирувчи қоришмасиз, шундоқ ўзаро жипс жойлаштириш орқали барпо қилинган. Бу ҳам ҳеч қандай тасодиф эмаслигини Руалдо Менгат алоҳида таъкидлаган.
Экспедиция сунъий йўлдош юборган тасвирларни ўзидаги геологик тадқиқот материаллари билан уйғунлаштириб, маҳаллий тоғ қаърининг геологик ёриқлари харитасини тузиб чиққан. Унга кўра, айнан Мачу-Пикчу тагида, тоғ ичкарисида, шимолий-шарқдан жануби-ғарбга йўналган ёриқ билан шимолий-ғарбдан жанубий-шарққа йўналган ер ости тектоник ёриқлари учрашар экан. Айрим ёриқларнинг узунлиги 175 километргача бориши аниқланган. Қизиғи шундаки, Руалдо Менгат экспедицияси шундан кейин инкларнинг бошқа шаҳарларини, хусусан, Олянтайтанбо, Куско ва Писак остидаги тоғ геологиясини ҳам ўрганган. Маълум бўлишича, инклар бу шаҳарларни ҳам айнан шундай тектоник ёриқлар тўқнашган жойлар устида қурган экан! Улар орасида айнан Мачу-Пикчу энг сифатли қурилган тош-шаҳар бўлиб, шаҳарнинг канализация тизими ҳам айнан ўша ёриқларга сувни йўналтириш эвазига таъминланган. Бу айниқса Мачу-Пикчу жойлашган ҳудудда тез-тез содир бўладиган тропик шаррос ёмғирлар мавсумида ўта муҳимдир.
Юқорида ҳам айтилганидек, Мачу-Пикчу ХХ аср бошигача ўзга кўзлардан панада бўлган ва шу сабабли ҳам жуда яхши сақланган. 1911 йилда бу жойга Йель экспедицияси етиб келишидан олдин уни кимсасиз бўлса керак деган хаёл билан йўлга чиққан эди. Чунки шаҳарнинг мавжудлигини самолётдан кўриб қилинмагунича у ҳақда ҳатто Перу ҳукуматининг ўзи ҳам ҳеч нарса билмаган. Бироқ Бингем экспедициясининг ўзи Мачу-Пикчуни топа олмаган. Шундан кейин улар маҳаллий ҳиндулар орасидан бир ўсмир бола йўлбошловчилигида тоққа чиққан ва шаҳарни топган. Бу ерда деҳқонларнинг кичик жамоаси яшаётганини кўришган. Улар олимга бу ердаги манзилни ҳеч ким билмаслигини ва шу сабабли уларни ҳеч ким солиқ, ҳарбий хизмат ва ҳоказолар билан безовта қилмаслигини айтишган.
Изоҳ (0)