Британиянинг сўконғич бош вазири, янги молиявий инқироз хавфи ва Россия билан ҳамкорлик қилаётган Европа. Жаҳон матбуоти шарҳи
«Дарё» ўтаётган ҳафтада дунё матбуотида кенг ёритилган, кўпчиликнинг қизиқишига сабаб бўлган мақолалар шарҳига тўхталиб ўтади.
Россиянинг пайтавасига қурт тушди
Хитойнинг «Соху» нашри Россия ва НАТО муносабатлари кескинлашмоқда, деб ёзмоқда. Бу кескинлашув ортида нималар ётади? АҚШ етакчилигидаги НАТО Болтиқ ва Қора денгизларида сўнгги пайтларда тез-тез ҳарбий амалиёт машқларини ўтказмоқда. Мақсад Россияни чўчитиш бўлиши мумкин.
НАТОнинг BALTOPS – 2019 ҳарбий машқлари тугаши билан Россия учоқлари Болтиқ денгизи осмонида пайдо бўлди. Болтиқбўйи НАТО ва Россия сарҳадлари туташган жой бўлгани сабабли бу борада кўп марта баҳслар юзага келган. Россиянинг энг кучли Ту-160 учоқлари пайдо бўлиши НАТО мамлакатларини ростакамига қўрқитиб юборди. Бу учоқлар кучли жанговар қудратга эга бўлиб, 23 соат давомида 12 минг километр масофани ёқилғи қуймасдан босиб ўтиши мумкин. Бундан ташқари, бу учоқлар ядро бомбаси ташлаши, қанотли ракеталарни учириши, 45 тонна гранатани олиб учиши мумкин. Шунинг учун уларни «тезкор қурол омбори» деб ҳам аташади.
Айни пайтда рус армиясида Ту-160 унча кўп эмас, сабаби уларнинг парвози анча қимматга тушади. Икки самолётни парвоз қилдирар экан, Кремль НАТО мамлакатларига ўз қудратини намойиш қилиб қўйишни хоҳлади.
Бу сафар Россия олдига қўйган мақсадига эришди, деб айтиш мумкин. Ҳатто мудофаа вазирлиги бу оддий ҳаво патрули деб баёнот бериши ҳам НАТО мамлакатларини тинчлантира олмади. Болтиқ денгизи Россия ва НАТО қарама-қаршилигининг энг кескин нуқтаси сифатида баҳоланади ва ҳар икки томон учун ҳам стратегик муҳим жўғрофий ҳисобланади.
Ту-160 ларни парвоз пайтида А-50У, Су-35C каби такомиллашган учоқлар кузатиб ҳам турди.
НАТО мамлакатлари буни пайқаган заҳоти Данияда F-16, Финляндияда F-18, Швецияда Jas-38 Griffin учоқлари ҳам ҳавога кўтарилган.
Ту-160 халқаро ҳаво ҳудудида учиши сабабли улар ҳеч нарса қила олмади ва Россия учоқларини назорат қилиб, кузатиб бориш билангина чекланди. Россиянинг бу ҳаракати НАТО учун ўзига хос тарсаки бўлди.
Россия мункиллаган чол каби ҳарсиллаб нафас олаётган бўлса-да, душманларига ўзини хафа қилдириб қўймаслик имкониятига эга эканини кўрсатиб қўйди.
Ҳақоратлар ёлғонми?
Британия янги бош вазири Борис Жонсон ўзининг ўткир гаплари билан олдинги мансабларида ҳам ажралиб турган, деб ёзади Tages Anzeiger нашри.
Борис Жонсон икки йилча аввал Британиянинг Independent нашрига берган интервьюсида шундай деган эди: «Британия бош вазири бўлиш учун менда Элвис, зайтун ёки фрисби каби учадиган имкониятим бор» (фрисби – учар ликопча ўйини).
Ўша пайтда тўзғиган сочли бу одам публицист ва Spectator нашрининг ношири эди. Унинг сиёсий кўтарилиши бироз қийинроқ бошланди. Жонсон консерваторлар партиясидан вакиллар палатасига депутат бўлди, сўнгра Лондон мэри ва ниҳоят ташқи ишлар вазири бўлди. Мана энди ўзи айтганидай зайтунга айланиш имконияти пайдо бўлди.
Торилар партиясининг 160 мингдан кўп вакили уни парламент раҳбари этиб сайлади. Бу эса, Британия қонунларига кўра, торилар парламентда кўп овозга эга бўлгани учун унга бош вазирлик мақомини беради. У омадсиз Тереза Мэй ўрнини эгаллагач, Британияни Brexit’дан чиқариш билан машғул бўлади.
Ғалати чиқишлар
Жонсон эл қатори сиёсатчилардан эмас. Ноодатий чиқишлари унинг танилишида сезиларли роль ўйнаган. Британиялик сиёсатчиларни ҳам, чет эллик сиёсатчиларни ҳам ҳақорат қилиш – Борис Жонсонга хос хислат.
Brexit борасидаги ёлғон
Борис Жонсон Brexit бўйича референдум арафасида Буюк Британия Европа Иттифоқига аъзолиги учун ҳафтасига 350 миллион фунт стерлинг тўлайди, деган эди. Лекин кўп ўтмай маълум бўлдики, тўлов қиймати анчагина паст экан. Бу ҳам етмаганидай, Лондон тўланган пулнинг каттагина қисмини қайтариб олар экан. Натижада Статистика қўмитаси Жонсон ёлғонига чидай олмади ва уни расмий статистикани емиришда айблаб чиқди.
Европа иттифоқи Гитлер каби хавфли
Brexit кампанияси вақтида Жонсон Европа комиссияси президенти Жан Клод Юнкерни ёлғонда айблади. Унинг фикрича, Европа Иттифоқи Наполеон ва Гитлер каби бутун Европа қитъасини бўйсундириб олмоқчи экан.
Африка ҳақида ҳақоратомуз иқтибослар
Лондон улкан империяга эгалик қиладиган даврлар тушга айланди. Африкадаги кўп давлатлар Британия ҳамдўстлигига киради. Лекин Жонсоннинг айрим луқмалари уни тарих зарварақларида қолиб кетган шахс сифатида намоён этади. 2002 йилда Telegraph нашрида қиролича негрлар уни кўргандагина тантана қилади деган бемаъни гапларни ҳам жойлаштирган эди. Ўшанда бош вазир Тони Блэр Африка бўйлаб саёҳатга чиққан кезлар эди. Жонсоннинг эҳтиётсиз гапи Блэрга қанчалик қимматга тушгани ёлғиз Блэргагина аён.
Меркель ва Эрдўғонга ҳақорат ёғдирилиши
Жонсоннинг немис миллатига мансуб аждодлари ҳам бўлган. Катта бобоси турк бўлиб, Усмонлилар салтанатида вазир бўлган. Бир чиқишида Жонсон ўзини туркман деб атаган ҳам эди. Лекин бу унга Меркель ва Эрдўғонга қарши чиқишига тўсқинлик қилмади. Меркель Ян Бемерман Эрдўғонни масхара қилиб ёзган шеъри бўйича суд ишига рухсат берганини Жонсон кўнгилни оздирувчи ҳолат деб атаган. Ўзи эса Эрдўғон ва икки эчки ҳақида шеър ёзган.
Трампга ҳужум
Дональд Трамп Лондонни хавфли шаҳар деб атаганида Жонсон унинг бу иқтибосини «буткул алжираш» деб баҳолаган эди. Қўшимчасига «Нью-Йоркнинг баъзи туманларида юрмасликка ҳаракат қиламан, чунки у ерда Трампни учратиб қолиш хавфи бор» деган эди.
Бош ваир Борис Жонсонда ҳали юқоридаги каби ғайриодатий иқтибослар ниҳоятда кўп ва янгиларининг пайдо бўлиши бизни узоқ куттирмайди.
Янги молиявий инқироз яқинми?
Иқтисодиётчилар янги молиявий ва иқтисодий инқирозни башорат қилмоқда, аммо компания директорлари бунга ишонмаяпти, деб ёзмоқда Atlantico нашри. Ким хато қилмоқда? Ким узоқни кўра олмаяпти?
Молиявий башоратлар ёмон натижаларни бермоқда, молиявий мутаносибликлар ва нархлар жанговар тайёргарликда турибди. Келажакдаги молиявий кутилмалар яхши бўлишига қарамасдан, молиявий бозорда нархлар сакраб турибди.
Тан олиш керак, сиёсий жиҳатдан бутун сайёра бўйлаб уруш руҳи кезиб юрибди. Трамп Америкаси Эрон ва Хитой билан жанжаллашиб қолган, Япония ва Жанубий Америка билан ҳам илгариги муносабатлар йўқ. АҚШнинг навбатдаги рақиби Германия ҳам бўлиши мумкин.
Европада янги бош вазир Тереза Мэй ҳукумати бир неча ойлаб бажара олмаган ишни қисқа фурсатда ҳал қилишга ваъда бермоқда. Борис Жонсоннинг «шафқатсиз» Brexit’и ижобий якунланиши гумон остида.
Россияда Путин кимки йўлини тўсса, ўша билан урушга киришга тайёр.
Нефт масаласи ҳам ноаниқ. Араб дунёсида нима бўлаётгани тушунарсиз, араблар даромадларини ҳимоя қилиш билан овора бўлиб, нефт қазиб чиқаришни кўпайтиришни исташи бор гап. Бунга қандай эришмоқчи улар, номаълум.
Европа Иттифоқининг қўҳна демократиялари норозиларни қандай тўхтатиш йўлларини қидирмоқда. Лекин тополмаяпти. Чунки «сариқ нимачалар» ва улар тоифасидаги гуруҳлар нимани хоҳламоқда, ҳеч ким тушунмайди.
Иқтисодиёт мисли кўрилмаган технологик инқилобни бошидан кечирмоқда. Бу эса аллақачон иш ўринларининг қисқариши, эски мижозларнинг йўқолишига олиб келган. Ишсизлик муаммоси анчадан бери оғриқли бўлиб келаётган эди.
Булар 20 йил ичида сайёрани ўзгартириб юборган глобал ривожланиш суръатларини пасайтирмоқда, чунки ҳинд ва хитой иқтисодий ўсиши кескин пасайди. Европа ҳам иқтисодий пасайиш даврини бошидан кечирмоқда.
Шунга қарамай, йирик корпорация раҳбарлари оптимистик кайфиятда. Уларнинг аксари, XIX асрда бўлганидек, янги технологияларга асосланган янги давр бўсағасида турибмиз деб ишонмоқда.
Бу қарама-қарши қарашларнинг сабаблари нимада?
Биринчи сабаб марказий банкларнинг фаолияти билан боғлиқ бўлиб, улар иқтисодиётнинг турли соҳаларига пул киритишда давом этмоқда. Бундан молиявий спекулянтларгина эмас, давлатнинг ўзи ҳам фойдаланмоқда. Давлат қарзлари, қисқа муддатга бўлса-да, аҳоли фаровонлигига хизмат қилади.
Иккинчи сабаб, кўпчилик автаркия оламига қайтиб бўлмайди деб ҳисобламоқда. Глобал фаолият секинлашиши мумкин, лекин уни тўхтатиб бўлмайди. Чунки ишлаб чиқариш занжирлари бўлиб ташланган. Биргина автомобиль ишлаб чиқариш мисолида кўрсак, унинг турли қисмлари ўндан ортиқ давлатлардан келтириб йиғилади. Бундай ишлаб чиқаришни яна бир мамлакатга қайтариш ўта қийин ва кераги йўқ ҳаракат.
Учинчи сабаб, энг оддийси, дунё бўйлаб ёйилган бозор рақобатига муқобил йўқлигидир. Айни шу рақобат бозор механизмларини ҳаракатга келтиради – харидорлар, ҳиссадорлар ва ишчиларга реал имконият беради.
Капитализм ҳимоячилари коммунизм ёинки социализм демократиясига таяна олмайди.
Социализм қулагач, капитализмнинг асосий душмани экология бўлиб қолди. Айни пайтда экологлар капитализм рақибларини ўз атрофига йиғиб, янги дунё қуриш учун кураш олиб бормоқда.
Сармоя кирит, лекин текшириб ол, ёхуд Франция ва Германиянинг Россияга муносабати
АҚШ ва Европа Иттифоқи Россияга қарши санкциялар киритганидан беш йил ўтиб, айрим Ғарб давлатлари салбий кайфиятларга қарамай, юқоридаги шиорга амал қила бошлади, деб ёзмоқда The Financial Times.
Италия ва Венгрия Россияга қарши санкцияларни бекор қилишга чақираётган бўлса-да, амалда Германия ва Франция ҳаммадан кўра кўпроқ Россия билан бизнес ҳамкорликни йўлга қўйиб олган ҳолда ҳаракат қилмоқда.
Германия ташқи савдо палатаси маълумотига кўра, ўтган йилнинг ўзида немис компаниялари Россияга 3,3 миллиард евро сармоя ётқизган. Бу миқдор Москва Қримни қўшиб олган йилдаги кўрсаткичдан-да кўпдир. Россия ва Германия ўртасидаги евро алмашинуви 8,8 фоизга ўсиб, 61,9 миллиард еврони ташкил этмоқда.
Худди шундай ҳолат Франция мисолида ҳам кўринади. Француз – рус маҳсулот айирабошлаши 11 фоизга ўсиб, 17 миллиард еврони ташкил қилган. Айни пайтда француз компанияларининг Россияга сармояси ҳажми 20 миллиард еврога етган.
Engie, Uniper va Wintershall немис – француз гуруҳлари АҚШ санкциялар билан пўписа қилаётган бир вазиятда Кремль назоратидаги Шимолий оқим-2 лойиҳасига 950 миллион евродан сармоя киритган.
Бизнес алоқаларининг яхшиланиши Берлин ва Париж Москва билан муносабатларда икки хил ёндашувга қўл ураётганидан далолат. Икки ғарбий Европа давлати Россияни қаттиқ назорат қилишга уринаётган бўлса-да, шу билан бир пайтда корпорациялар ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлашга рағбатлантирмоқда ҳам.
Бундан Россия билан савдодан зарар кўраётган давлатлар шикоят қилмоқда.
Француз ва немис компанияларининг Россия билан бизнес қилишга қизиқиши иқтисодиёти танг аҳволда қолган бу мамлакатга фойда келтиришига шубҳа йўқ. Буни яхши тушунган Путин Британияга ҳам ҳамкорлик қилиш борасида сигналлар юбормоқда.
Аммо кўпчилик русларга ҳалигача ишонмайди.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
