“Daryo” o‘tayotgan haftada dunyo matbuotida keng yoritilgan, ko‘pchilikning qiziqishiga sabab bo‘lgan maqolalar sharhiga to‘xtalib o‘tadi.
Rossiyaning paytavasiga qurt tushdi
Xitoyning “Soxu” nashri Rossiya va NATO munosabatlari keskinlashmoqda, deb yozmoqda. Bu keskinlashuv ortida nimalar yotadi? AQSh yetakchiligidagi NATO Boltiq va Qora dengizlarida so‘nggi paytlarda tez-tez harbiy amaliyot mashqlarini o‘tkazmoqda. Maqsad Rossiyani cho‘chitish bo‘lishi mumkin.
NATOning BALTOPS – 2019 harbiy mashqlari tugashi bilan Rossiya uchoqlari Boltiq dengizi osmonida paydo bo‘ldi. Boltiqbo‘yi NATO va Rossiya sarhadlari tutashgan joy bo‘lgani sababli bu borada ko‘p marta bahslar yuzaga kelgan. Rossiyaning eng kuchli Tu-160 uchoqlari paydo bo‘lishi NATO mamlakatlarini rostakamiga qo‘rqitib yubordi. Bu uchoqlar kuchli jangovar qudratga ega bo‘lib, 23 soat davomida 12 ming kilometr masofani yoqilg‘i quymasdan bosib o‘tishi mumkin. Bundan tashqari, bu uchoqlar yadro bombasi tashlashi, qanotli raketalarni uchirishi, 45 tonna granatani olib uchishi mumkin. Shuning uchun ularni “tezkor qurol ombori” deb ham atashadi.
Ayni paytda rus armiyasida Tu-160 uncha ko‘p emas, sababi ularning parvozi ancha qimmatga tushadi. Ikki samolyotni parvoz qildirar ekan, Kreml NATO mamlakatlariga o‘z qudratini namoyish qilib qo‘yishni xohladi.
Bu safar Rossiya oldiga qo‘ygan maqsadiga erishdi, deb aytish mumkin. Hatto mudofaa vazirligi bu oddiy havo patruli deb bayonot berishi ham NATO mamlakatlarini tinchlantira olmadi. Boltiq dengizi Rossiya va NATO qarama-qarshiligining eng keskin nuqtasi sifatida baholanadi va har ikki tomon uchun ham strategik muhim jo‘g‘rofiy hisoblanadi.
Tu-160 larni parvoz paytida A-50U, Su-35C kabi takomillashgan uchoqlar kuzatib ham turdi.
NATO mamlakatlari buni payqagan zahoti Daniyada F-16, Finlyandiyada F-18, Shvetsiyada Jas-38 Griffin uchoqlari ham havoga ko‘tarilgan.
Tu-160 xalqaro havo hududida uchishi sababli ular hech narsa qila olmadi va Rossiya uchoqlarini nazorat qilib, kuzatib borish bilangina cheklandi. Rossiyaning bu harakati NATO uchun o‘ziga xos tarsaki bo‘ldi.
Rossiya munkillagan chol kabi harsillab nafas olayotgan bo‘lsa-da, dushmanlariga o‘zini xafa qildirib qo‘ymaslik imkoniyatiga ega ekanini ko‘rsatib qo‘ydi.
Haqoratlar yolg‘onmi?
Britaniya yangi bosh vaziri Boris Jonson o‘zining o‘tkir gaplari bilan oldingi mansablarida ham ajralib turgan, deb yozadi Tages Anzeiger nashri.
Boris Jonson ikki yilcha avval Britaniyaning Independent nashriga bergan intervyusida shunday degan edi: “Britaniya bosh vaziri bo‘lish uchun menda Elvis, zaytun yoki frisbi kabi uchadigan imkoniyatim bor” (frisbi – uchar likopcha o‘yini).
O‘sha paytda to‘zg‘igan sochli bu odam publitsist va Spectator nashrining noshiri edi. Uning siyosiy ko‘tarilishi biroz qiyinroq boshlandi. Jonson konservatorlar partiyasidan vakillar palatasiga deputat bo‘ldi, so‘ngra London meri va nihoyat tashqi ishlar vaziri bo‘ldi. Mana endi o‘zi aytganiday zaytunga aylanish imkoniyati paydo bo‘ldi.
Torilar partiyasining 160 mingdan ko‘p vakili uni parlament rahbari etib sayladi. Bu esa, Britaniya qonunlariga ko‘ra, torilar parlamentda ko‘p ovozga ega bo‘lgani uchun unga bosh vazirlik maqomini beradi. U omadsiz Tereza Mey o‘rnini egallagach, Britaniyani Brexit’dan chiqarish bilan mashg‘ul bo‘ladi.
G‘alati chiqishlar
Jonson el qatori siyosatchilardan emas. Noodatiy chiqishlari uning tanilishida sezilarli rol o‘ynagan. Britaniyalik siyosatchilarni ham, chet ellik siyosatchilarni ham haqorat qilish – Boris Jonsonga xos xislat.
Brexit borasidagi yolg‘on
Boris Jonson Brexit bo‘yicha referendum arafasida Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqiga a’zoligi uchun haftasiga 350 million funt sterling to‘laydi, degan edi. Lekin ko‘p o‘tmay ma’lum bo‘ldiki, to‘lov qiymati anchagina past ekan. Bu ham yetmaganiday, London to‘langan pulning kattagina qismini qaytarib olar ekan. Natijada Statistika qo‘mitasi Jonson yolg‘oniga chiday olmadi va uni rasmiy statistikani yemirishda ayblab chiqdi.
Yevropa ittifoqi Gitler kabi xavfli
Brexit kampaniyasi vaqtida Jonson Yevropa komissiyasi prezidenti Jan Klod Yunkerni yolg‘onda aybladi. Uning fikricha, Yevropa Ittifoqi Napoleon va Gitler kabi butun Yevropa qit’asini bo‘ysundirib olmoqchi ekan.
Afrika haqida haqoratomuz iqtiboslar
London ulkan imperiyaga egalik qiladigan davrlar tushga aylandi. Afrikadagi ko‘p davlatlar Britaniya hamdo‘stligiga kiradi. Lekin Jonsonning ayrim luqmalari uni tarix zarvaraqlarida qolib ketgan shaxs sifatida namoyon etadi. 2002-yilda Telegraph nashrida qirolicha negrlar uni ko‘rgandagina tantana qiladi degan bema’ni gaplarni ham joylashtirgan edi. O‘shanda bosh vazir Toni Bler Afrika bo‘ylab sayohatga chiqqan kezlar edi. Jonsonning ehtiyotsiz gapi Blerga qanchalik qimmatga tushgani yolg‘iz Blergagina ayon.
Merkel va Erdo‘g‘onga haqorat yog‘dirilishi
Jonsonning nemis millatiga mansub ajdodlari ham bo‘lgan. Katta bobosi turk bo‘lib, Usmonlilar saltanatida vazir bo‘lgan. Bir chiqishida Jonson o‘zini turkman deb atagan ham edi. Lekin bu unga Merkel va Erdo‘g‘onga qarshi chiqishiga to‘sqinlik qilmadi. Merkel Yan Bemerman Erdo‘g‘onni masxara qilib yozgan she’ri bo‘yicha sud ishiga ruxsat berganini Jonson ko‘ngilni ozdiruvchi holat deb atagan. O‘zi esa Erdo‘g‘on va ikki echki haqida she’r yozgan.
Trampga hujum
Donald Tramp Londonni xavfli shahar deb ataganida Jonson uning bu iqtibosini “butkul aljirash” deb baholagan edi. Qo‘shimchasiga “Nyu-Yorkning ba’zi tumanlarida yurmaslikka harakat qilaman, chunki u yerda Trampni uchratib qolish xavfi bor” degan edi.
Bosh vair Boris Jonsonda hali yuqoridagi kabi g‘ayriodatiy iqtiboslar nihoyatda ko‘p va yangilarining paydo bo‘lishi bizni uzoq kuttirmaydi.
Yangi moliyaviy inqiroz yaqinmi?
Iqtisodiyotchilar yangi moliyaviy va iqtisodiy inqirozni bashorat qilmoqda, ammo kompaniya direktorlari bunga ishonmayapti, deb yozmoqda Atlantico nashri. Kim xato qilmoqda? Kim uzoqni ko‘ra olmayapti?
Moliyaviy bashoratlar yomon natijalarni bermoqda, moliyaviy mutanosibliklar va narxlar jangovar tayyorgarlikda turibdi. Kelajakdagi moliyaviy kutilmalar yaxshi bo‘lishiga qaramasdan, moliyaviy bozorda narxlar sakrab turibdi.
Tan olish kerak, siyosiy jihatdan butun sayyora bo‘ylab urush ruhi kezib yuribdi. Tramp Amerikasi Eron va Xitoy bilan janjallashib qolgan, Yaponiya va Janubiy Amerika bilan ham ilgarigi munosabatlar yo‘q. AQShning navbatdagi raqibi Germaniya ham bo‘lishi mumkin.
Yevropada yangi bosh vazir Tereza Mey hukumati bir necha oylab bajara olmagan ishni qisqa fursatda hal qilishga va’da bermoqda. Boris Jonsonning “shafqatsiz” Brexit’i ijobiy yakunlanishi gumon ostida.
Rossiyada Putin kimki yo‘lini to‘ssa, o‘sha bilan urushga kirishga tayyor.
Neft masalasi ham noaniq. Arab dunyosida nima bo‘layotgani tushunarsiz, arablar daromadlarini himoya qilish bilan ovora bo‘lib, neft qazib chiqarishni ko‘paytirishni istashi bor gap. Bunga qanday erishmoqchi ular, noma’lum.
Yevropa Ittifoqining qo‘hna demokratiyalari norozilarni qanday to‘xtatish yo‘llarini qidirmoqda. Lekin topolmayapti. Chunki “sariq nimachalar” va ular toifasidagi guruhlar nimani xohlamoqda, hech kim tushunmaydi.
Iqtisodiyot misli ko‘rilmagan texnologik inqilobni boshidan kechirmoqda. Bu esa allaqachon ish o‘rinlarining qisqarishi, eski mijozlarning yo‘qolishiga olib kelgan. Ishsizlik muammosi anchadan beri og‘riqli bo‘lib kelayotgan edi.
Bular 20 yil ichida sayyorani o‘zgartirib yuborgan global rivojlanish sur’atlarini pasaytirmoqda, chunki hind va xitoy iqtisodiy o‘sishi keskin pasaydi. Yevropa ham iqtisodiy pasayish davrini boshidan kechirmoqda.
Shunga qaramay, yirik korporatsiya rahbarlari optimistik kayfiyatda. Ularning aksari, XIX asrda bo‘lganidek, yangi texnologiyalarga asoslangan yangi davr bo‘sag‘asida turibmiz deb ishonmoqda.
Bu qarama-qarshi qarashlarning sabablari nimada?
Birinchi sabab markaziy banklarning faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, ular iqtisodiyotning turli sohalariga pul kiritishda davom etmoqda. Bundan moliyaviy spekulyantlargina emas, davlatning o‘zi ham foydalanmoqda. Davlat qarzlari, qisqa muddatga bo‘lsa-da, aholi farovonligiga xizmat qiladi.
Ikkinchi sabab, ko‘pchilik avtarkiya olamiga qaytib bo‘lmaydi deb hisoblamoqda. Global faoliyat sekinlashishi mumkin, lekin uni to‘xtatib bo‘lmaydi. Chunki ishlab chiqarish zanjirlari bo‘lib tashlangan. Birgina avtomobil ishlab chiqarish misolida ko‘rsak, uning turli qismlari o‘ndan ortiq davlatlardan keltirib yig‘iladi. Bunday ishlab chiqarishni yana bir mamlakatga qaytarish o‘ta qiyin va keragi yo‘q harakat.
Uchinchi sabab, eng oddiysi, dunyo bo‘ylab yoyilgan bozor raqobatiga muqobil yo‘qligidir. Ayni shu raqobat bozor mexanizmlarini harakatga keltiradi – xaridorlar, hissadorlar va ishchilarga real imkoniyat beradi.
Kapitalizm himoyachilari kommunizm yoinki sotsializm demokratiyasiga tayana olmaydi.
Sotsializm qulagach, kapitalizmning asosiy dushmani ekologiya bo‘lib qoldi. Ayni paytda ekologlar kapitalizm raqiblarini o‘z atrofiga yig‘ib, yangi dunyo qurish uchun kurash olib bormoqda.
Sarmoya kirit, lekin tekshirib ol, yoxud Fransiya va Germaniyaning Rossiyaga munosabati
AQSh va Yevropa Ittifoqi Rossiyaga qarshi sanksiyalar kiritganidan besh yil o‘tib, ayrim G‘arb davlatlari salbiy kayfiyatlarga qaramay, yuqoridagi shiorga amal qila boshladi, deb yozmoqda The Financial Times.
Italiya va Vengriya Rossiyaga qarshi sanksiyalarni bekor qilishga chaqirayotgan bo‘lsa-da, amalda Germaniya va Fransiya hammadan ko‘ra ko‘proq Rossiya bilan biznes hamkorlikni yo‘lga qo‘yib olgan holda harakat qilmoqda.
Germaniya tashqi savdo palatasi ma’lumotiga ko‘ra, o‘tgan yilning o‘zida nemis kompaniyalari Rossiyaga 3,3 milliard yevro sarmoya yotqizgan. Bu miqdor Moskva Qrimni qo‘shib olgan yildagi ko‘rsatkichdan-da ko‘pdir. Rossiya va Germaniya o‘rtasidagi yevro almashinuvi 8,8 foizga o‘sib, 61,9 milliard yevroni tashkil etmoqda.
Xuddi shunday holat Fransiya misolida ham ko‘rinadi. Fransuz – rus mahsulot ayiraboshlashi 11 foizga o‘sib, 17 milliard yevroni tashkil qilgan. Ayni paytda fransuz kompaniyalarining Rossiyaga sarmoyasi hajmi 20 milliard yevroga yetgan.
Engie, Uniper va Wintershall nemis – fransuz guruhlari AQSh sanksiyalar bilan po‘pisa qilayotgan bir vaziyatda Kreml nazoratidagi Shimoliy oqim-2 loyihasiga 950 million yevrodan sarmoya kiritgan.
Biznes aloqalarining yaxshilanishi Berlin va Parij Moskva bilan munosabatlarda ikki xil yondashuvga qo’l urayotganidan dalolat. Ikki g‘arbiy Yevropa davlati Rossiyani qattiq nazorat qilishga urinayotgan bo‘lsa-da, shu bilan bir paytda korporatsiyalar o‘rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashga rag‘batlantirmoqda ham.
Bundan Rossiya bilan savdodan zarar ko‘rayotgan davlatlar shikoyat qilmoqda.
Fransuz va nemis kompaniyalarining Rossiya bilan biznes qilishga qiziqishi iqtisodiyoti tang ahvolda qolgan bu mamlakatga foyda keltirishiga shubha yo‘q. Buni yaxshi tushungan Putin Britaniyaga ham hamkorlik qilish borasida signallar yubormoqda.
Ammo ko‘pchilik ruslarga haligacha ishonmaydi.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)