АҚШ президенти Дональд Трамп 6 декабрь куни Қуддусни Исроил пойтахти сифатида тан олинишини эълон қилади. Бу — АҚШ кейинги бир неча йил ичида ўз элчихонасини Тель-Авивдан Қуддусга кўчиришини англатади; шу вақтгача АҚШнинг ҳеч бир президенти бунга журъат этган эмас. Трампнинг бу қарори дунё бўйлаб кўплаб норозиликларга сабаб бўлди — масалан, Фаластин ҳудудида аллақачон АҚШ президенти суратларини ёқишмоқда, ҲАМАС эса 9 декабрни «ғазаб куни»га айлантиришга ваъда берди, деб ёзади Meduza.
Жаҳон ҳамжамияти Қуддусни Исроил пойтахти сифатида тан олмайди. 1967 йили, Олти кунлик уруш якунларига кўра, Исроил Шарқий Қуддусни эгаллаб олган — фаластинликлар бу ҳудудни ўз давлатининг пойтахти деб ҳисоблайди. БМТ, жаҳоннинг барча қудратли давлатлари каби, Шарқий Қуддусни босиб олинган ҳудуд, деб ҳисоблайди. Исроил эса Қуддус бутунлигича исроилликлар давлати таркибига киришини даъво қилиб, уни ўз пойтахти деб атайди. Амалда Қуддус ҳақиқатан ҳам бир неча ўн йиллардан бери Исроил назоратида. БМТ Хавфсизлик кенгаши, БМТ Бош ассамблеяси ва бошқа кўплаб халқаро ташкилотлар Исроилдан оккупацияни тўхтатишни неча бор талаб қилганига қарамай, бу талаб қондирилмаган.
Ҳеч бир давлат Қуддусга ўз элчихонасини жойлаштирмайди. Шаҳарнинг мақоми ноаниқлиги сабаб, Исроилнинг аксарият халқаро ҳамкорлари ўз элчихоналарини Тель-Авивда очади — унинг Исроилга тегишли экани борасида ҳеч кимда шубҳа йўқ. Қуддусда бир неча дипломатик ваколатхоналар, хусусан, АҚШнинг вакилликлари ҳам бор, бироқ буларнинг бари ё консуллик, ёки бўлмаса Қуддус ва Фаластин мухторияти учун мўлжалланган миссиялардир. АҚШнинг Қуддусда тўлақонли элчихона очиш борасидаги қарори беқиёс — чунки бу вақтгача элчихоналар фақат Қуддусдан бошқа шаҳарга кўчириларди, аксинча эмас. Масалан, 2006 йили Коста-Рика элчихонаси Тель-Авивга кўчирилган.
АҚШ — Исроилнинг кўп йиллик ҳамкори. 1960 йиллардаёқ, хусусан, Олти кунлик уруш вақтида АҚШни Исроил тарафида туриб ҳарбий ҳаракатлар олиб боришда айблашган; АҚШнинг ҳар икки асосий партияси Исроилни қўллаб-қувватлайди, Вашингтонда эса Исроил манфаатлари ҳимояси йўлида ишлайдиган кўплаб лоббистларни учратиш мумкин. Демократик партия нисбатан мў’тадил нуқтаи назарни танлаган: у фаластинликларнинг ўзини ўзи бошқариш ва ўз давлатини қуриш ҳуқуқини тан олади, республикачилар эса Исроил бирор-бир ҳудудни босиб олгани ҳақидаги қарашларни тўлиқ рад этиб, фаластинликлар билан ҳеч қандай музокара олиб бормаслик керак, деб ҳисоблайди.
Демократлар ҳукмронлигида ҳам, республикачилар ҳокимият тепасида бўлган вақтда ҳам АҚШ БМТ томонидан Исроилнинг у ёки бу ҳаракатларини қораловчи резолюцияларига вето қўйган. Исроилни очиқ-ойдин қўллаб-қувватлашига қарамай, АҚШ минтақадаги манфаатлар мувозанатини сақлашга ва ўз ҳаракатлари билан вазиятни мураккаблаштирмасликка ҳаракат қилиб келарди. Трампнинг қарори эса АҚШнинг кўп йиллик дипломатик амалиётларига бутунлай зид.
Фаластинликлар уруш билан таҳдид қилмоқда. Фаластиннинг ҲАМАС гуруҳи раҳбарияти АҚШнинг жорий қарори муносабати билан 9 декабрь, жумага «ғазаб куни» белгиланганини эълон қилди. Гуруҳ баёнотида қайд этилишича, жума намозидан сўнг Иордан дарёси Ғарбий соҳилидаги фаластинликлар имкони бор ҳар йўл билан Исроилга нисбатан ўз муносабатини билдирмоғи даркор. Фаластин мухториятининг Буюк Британиядаги элчиси Манул Хасасианнинг таъкидлашича, Трампнинг бу қарори — «диний зиёратгоҳлар Исроил ҳукмронлиги остида қолишидан норози 1,5 миллиард мусулмон ва юз миллионлаб насронийларга қарши уруш эълон қилишдир».
Буюк Британия бош вазири Тереза Мэй Трампнинг сўзларига эътироз билдириб, Қуддуснинг мақоми юзасидан АҚШ президенти билан гаплашишга ваъда берди. Эрон ҳам протест билан чиқиб, «бу ҳолатни шунчаки эътиборсиз қолдирмаслиги»ни билдирди; норозилик билдирганлар орасида Туркия ва бошқа давлатлар ҳам бор.
Трамп Қуддусни Исроил пойтахти сифатида тан олмоқчи экани 5 декабрь куни маълум бўлган эди. Кўп ўтмай Исроилнинг кўплаб шаҳарлари ва Ғазо секторида норозилик намойишлари бошланди, унда фаластинликлар АҚШ ва Исроил байроқлари, Трампнинг портретларини оловга ташлади.
Изоҳ (0)