Ўзбек-тожик бизнесининг ривожланишига нима тўсқинлик қилиши мумкин? Виза режимидан ташқари, бошқа кўплаб жиҳатлар ҳам бор. Асосийларидан бири ривожланишнинг турли босқичларида эканлигимиздир, деб ёзади Asia-Plus нашри.
Ўзбекистоннинг янги президенти Шавкат Мирзиёев ҳукуматга келгандан сўнг Тожикистон ва Ўзбекистон ўртасидаги товар айланмаси кескин оша бошлади. Биринчи яримйиллик якунларига кўра, 60 миллион долларга яқин савдони амалга оширганмиз, бу эса ўтган йилнинг шу давридан икки баробар кўп.
Республикамиз билан товар айланмаси тизими бўйича Ўзбекистон Эрон ва Афғонистон каби мамлакатлардан олдинга ўтиб, ҳозирги пайтда Тожикистон Россия, Қозоғистон, Хитой ва Туркиядан кейин бешинчи ўринни эгалламоқда. Тожикистон ва Ўзбекистон ўртасидаги муносабатлар эса, тожик мансабдор шахслари сўзларига қараганда, «кун сайин тобора яхшиланмоқда».
Бизнес учун имкониятлар жуда кўп. Бироқ...
Ҳозирги пайтда тожик—ўзбек чегарасида (атиги) иккита назорат-ўтказиш пункти фаолият кўрсатмоқда. Тожикистонда яқин келажакда қўшимча пунктлар очилиши ҳақидаги гапларни эшитиш мумкин.
Савдо-иқтисодий муносабатларни яхшилаш учун жорий йилнинг бошида Душанбеда илк бор Ўзбекистон товарлари кўргазмаси ташкил этилди. Тожикистон маҳсулотларининг жавоб кўргазмаси сентябрда Тошкентда бўлиб ўтади.
Ҳаммаси яхшидек, бироқ...
Тожикистон иқтисодий таҳлилчиси Сафар Нуралининг фикрича, айни дамда Ўзбекистон иқтисодиёти ва компаниялари мамлакатимиз билан савдо алоқалари учун яхшироқ тайёргарлик кўрган.
Унинг фикрича, бу факт кичик капитализация ва иқтисодиётнинг турли соҳаларида диверсификация деярли мавжуд бўлмаган тожик бизнеси учун маълум бир хатарни юзага келтириши мумкин.
— 2016 йилда Тожикистон ЯИМ 6,8 миллиард АҚШ долларини ташкил этган бўлса, Ўзбекистон ЯИМ бу пайтда 67,2 миллиардга яқин кўрсаткични ташкил этди. Мамлакатимиз 2016 йилда 0,9 миллиардлик суммага товар ва хизматларни экспорт, 3,3 миллиард долларга импорт қилди.
Ўзбекистоннинг бу вақт мобайнидаги кўрсаткичлари: экспортда 12,5 миллиард доллар, импортда эса 12,1 миллиардни ташкил этди, дейди эксперт. — Қўшнимизнинг олтин-валюта заҳираси тахминан 20 миллиард долларни ташкил этади, бизда эса, норасмий баҳолашларга кўра, 3 ойга яқин импорт, яъни 0,6 миллиард доллар атрофида.
Жорий йилнинг биринчи яримйилида тожик-ўзбек икки томонлама товар айланмаси 59 миллион долларга яқин маблағни ташкил этди. Ҳар иккала мамлакат умумий савдо айланмасининг 34 миллион доллардан ортиғи ўзбек товарларининг Тожикистонга импортига, 24 миллиондан ортиғи эса Тожикистон маҳсулотларининг экспортига тўғри келади.
Нуралининг фикрича, икки мамлакат ўртасида фаол савдо муносабатларини ривожлантиришга виза режими реал тўсқинлик қилмоқда. У мамлакатлар ўртасида 2000 йиллар бошида жорий этилган бўлиб, фаол ҳамкорлик ва товарлар, инсон ресурслари ва капиталнинг очиқ оқимига имкон бермайди.
— Навбатдаги муҳим жиҳат, — давом эттиради эксперт, — Тожикистонда ҳам расмий, ҳам тижорат айрибошлаш курси деярли бир хил, ўзгарувчанлик эса жуда кичик. Ўзбекистонда эса расмий валюта курси ва ундан деярли икки баробар юқори «қора бозор» курси мавжуд. Шу тариқа, расмий конвертация имкониятига эга ўзбек компаниялари бундай имкониятга эга бўлмаганларига қараганда икки баробар кўп даромад қилиши мумкин. Ўз маҳсулотларини Ўзбекистонда сотувчи тожик компаниялари учун бунга рухсат берилиш-берилмаслиги — катта сўроқ.
Тожикистондан Ўзбекистонга пул ўтказмаларини амалга оширишда қўшни давлат компанияларида ҳам банк ва молиявий қийинчиликлар юзага келиши мумкин.
Плюслар ҳам бор, аммо истиқболда...
Мамлакатлар ўртасида, — давом эттиради Сафар Нурали, — давлат чегараларини белгилаш бўйича ҳамон саволлар бор, жанубий Тожикистон ва Ўзбекистон ўртасида темирйўл қатнови мавжуд эмас.
— Тарихий жиҳатдан Сўғд вилояти Ўзбекистон билан яқинроқ боғланган, шунинг учун савдо алоқаларининг айнан шу ерда тезроқ йўлга қўйилиши эҳтимоли юқори. Бироқ бу ҳам мамлакатлар ўртасидаги виза режими тўлиқ бекор қилингандан кейингина амалга ошиши мумкин.
— Шунингдек, тан олиш керакки, Тожикистонда ўзбек компаниялари билан рақобатлаша оладиган компаниялар жуда кам, айниқса саноат ишлаб чиқариши соҳасида. Ўзбек компаниялари, бизникидан фарқли равишда, давлат томонидан жиддий қўллаб-қувватланади. Чекланган капитал, эски технологиялар ва эскирган қурилмалар билан компанияларимиз тегишли даражадаги экспорт салоҳиятини намойиш эта олмайди. Бу борада биз шубҳасиз ютқазамиз, дейди Нурали.
Бошқа томондан, иқтисодчининг таъкидлашича, Ўзбекистон бозори деярли тўрт баровар катта ва тожик бизнеси учун қизиқарли истиқболлар очади.
«Ўнйилликлар талаб этилади»
Давлатларимиз ўртасида барча йўналишлардаги алоқаларда асосий тўсиқ саналувчи виза режими борасида маҳаллий ва ўзбек тадбиркорларининг фикрлари.
Ўзбекистон янги юзйиллик 2000 йилларига қадар Тожикистоннинг асосий савдо шерикларидан бири эди. Икки қўшни мамлакат ўртасидаги йиллик савдо ҳажми ярим миллиард доллардан ошган. 2007 йилда тожик-ўзбек товар айланмаси 300 миллионгача қисқарди, 2014 йилга келиб эса у ҳатто 100 миллион долларни ташкил этмади.
Сўғд вилояти бизнесмени Азиз Тешаев Ўзбекистондан Тожикистонга пойабзал учун тери етказиб бериш билан шуғулланади. У охирги вақтларда икки мамлакат савдо-иқтисодий алоқаларида ҳеч қандай яхшиланиш сезмаганлигини таъкидлайди.
Унинг сўзларига қараганда, аввал Ўзбекистон расмийлари Тожикистонга тери экспортига рухсат бермаган, у Сўғдга контрабанда йўли билан олиб кирилган. Ҳозир Тошкент бунга рухсат берганлигига қарамасдан, энди божхона, солиқчилар, милиция ва чегарачиларга тўлов тўлаш лозим...
— Контрабанда билан олиб кирган яхшироқ: ташвиш ва харажат камроқ, — дейди Тешаев.
Тожик бизнесмени Тўра Холмаҳмадов Душанбедан Ўзбекистоннинг Сурхондарё вилоятига атлас ва адрасни экспорт қилади. У пул ўтказмалари билан боғлиқ муаммодан шикоят қилади.
— Бугун давлатларимиз ўртасида пул ўтказмаларининг оддий почта тизими ҳам йўлга қўйилмаган, шартнома тузиш учун катта суммадаги нақд пул билан бориш эса жуда хатарли. Икки давлат банк тизимлари ўртасидаги ҳамкорлик нол даражада, — дея таъкидлайди у.
Тошкентлик тадбиркор Жонибек Исматуллаев жорий йил бошидан тожик бозорига савдо марказлари учун совитиш қурилмаларини етказишни бошлади. У бутун жавобгарликни фақат ўзининг зиммасига олиб ишлаётганини маълум қилади.
— Тошкент ва Душанбе ўртасида тадбиркорлар ва инвесторлар ҳуқуқларини икки томонлама ҳимоя қилиш бўйича шартномавий-ҳуқуқий база мутлақо мавжуд эмас. Икки томонлама алоқаларни ривожлантириш учун ҳозироқ мамлакатларимиз пойтахтларида зудлик билан савдо-иқтисодий ваколатхоналарини очиш, Ўзбек—Тожик ишчи кенгашини ташкил этиш лозим, — дея таъкидлайди Исматуллаев.
Унинг ҳамюрти, Қарши шаҳридан тадбиркор Қосимберди Ҳолиқов мактаб ва мактабгача таълим муассасалари учун мебел ишлаб чиқариш корхонасига эга. Ўтган йилнинг охиридан буён у тожик бозорига киришга муваффақиятсиз уринмоқда.
Бугун Тожикистон ва Ўзбекистон ўртасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорлик айланмалари асосан давлат ташкилотлари ёки йирик компаниялар томонидан амалга оширилмоқда. Ушбу соҳага ўрта ва кичик бизнес вакилларининг кириши учун ҳали ўнйилликлар талаб этилади, — дейди у.
Изоҳ (0)