Биткоин, токен ва блокчейнлардан қандай фойдаланишни ҳамма ҳам тушунавермайди. Улар ёрдамида интернет орқали одатий пул каби тўлов қилиш мумкинми? Meduza шу каби саволларга аниқлик киритади.
Биткоинлар билан интернетда одатий пул каби тўлов қилиш мумкинми?
Биринчи навбатда, шуни тушуниш лозимки, сиз биткоинларга ниманидир расман харид қила олмайсиз (мисол учун, Россияда), яъни харид учун ҳеч ким сизга чек бермайди. Биткоинлар билан тўлов қилиш мумкинлигини эълон қилаётган саноқсиз қаҳвахона ва савдо марказлари шунчаки мижозларни жалб қилишни кўзлаши эҳтимоли юқори — яъни улар биткоинни бармен кармонига ўтказишингиз ҳисобига сизга қаҳва совға қилиши мумкин.
Биткоинлар қора бозорларда тез-тез ишлатилади. У тез, аноним ва нисбатан хавфсиз усул ҳисобланади. Айнан шунинг учун кўпчилик бундай харид ва биткоинлардан фойдаланишни қонунга хилоф деб ўйлайди. Шунчаки улар жорий қонунчиликда акс эттирилмаган — уларнинг айланмаси учун жавобгарликни ҳеч ким зиммасига олишга тайёр эмас. Бироқ криптовалюталар бўйича тегишли қонун лойиҳалари қабул қилиниши билан вазият ўзгариши мумкин.
У ҳолда биткоинларни нега харид қилишади?
Биринчидан, баъзи мамлакатларда (дейлик, Япония ва Европанинг баъзи ҳудудларида) биткоинлар ёрдамида тўлов қилиш — масалан, қаҳва ёки уй харид қилиш мумкин. Ва бу жуда қулай. Маблағингиз ўша заҳоти энг минимал комиссионлар билан етиб боради, муҳими — битимни амалга ошириш учун сизга банк ходимлари ёки брокерлар каби воситачилар талаб қилинмайди. Бу эса пул ўтказмасини енгиллаштириб, унинг анонимлигини сақлаб қолади (криптовалюта ҳамёнлари унинг эгаси исми билан боғлиқ бўлмайди).
Иккинчидан, кўпчилик бу усулни ўз жамғармасининг диверсификацияси деб ҳисоблайди. Биткоинлар кўп ҳолатларда ошиб боради — ҳар бир киши курс ошиши ҳисобидан даромад қилишга умид қилади.
Биткоинларни қаердан олишади?
Одатда интернет-айирбошловчилар, мессенжерлардаги махсус ботлар, интернет ҳамёнлар ва криптовалюта биржаларидан фойдаланишади. Фойдаланишнинг қулайлиги ва курс ошиб бораётган вазиятда уларни харид қилишга талаб ошиб бормоқда. Кимдир шунчаки дўстларидан ёки танишларидан харид қилиши мумкин.
«Яндекс»даги баъзи айирбошловчилар бозордаги нархи 2 300—2 400 доллар чегарасида бўлишига қарамасдан, биткоинларни уч минг долларга харид қилишни таклиф қилади. «Киви» ва «Яндекс» ҳамёнларидан ўтказмаларни амалга оширишда аксарият криптовалюта биржаларининг комиссион тўловлари беш фоизга етади.
Назарий жиҳатдан қараганда, энг оддий ва арзон усул — энг фойдали курс бўйича харид учун йирик криптовалюта биржасига банк ўтказмасини амалга оширишдир. Бироқ амалда бу жараён анча мураккаб. Банклар бу каби битимларга эҳтиёткорона муносабатда бўлади. Жуда консерватив банклар юқори технологиялар оламига қизиқишингиз табиатни аниқлаш учун ҳатто ҳисобингизни вақтинча ёпиб қўйиши ҳам мумкин.
Биткоиннинг курсига нима таъсир қилади?
Биткоин бежизга рақамли олтин деб аталмайди — уни чиқариш ва тизимда янги тангаларнинг пайдо бўлиши доимий равишда қисқариб бормоқда ва математик формула билан чекланган (2034 йилга келиб биткоинларнинг 99 фоизи чиқарилади). Талабнинг ошиши билан нархлар ҳам ўсиб бориши лозим. Бошқа томондан қараганда, ҳозирги пайтда бозорда тизимда фойдаланиш мумкин бўлган тангаларнинг 10 фоизи билан фаол савдо қилинмоқда. Шунинг учун курснинг кескин ошиб кетишини биржага янги биткоинлар оқимини жалб этиш билан қоплаш мумкин.
Биткоинлар деярли ҳар доим ўсиб бориши таъкидланмоқда. Бир нечта биткоин харид қилиб, бир йилдан сўнг бойиб кетиш мумкинми?
Эҳтимоли юқори, бироқ ҳар доим навбатдаги ўсиш олдидан курснинг икки-уч баробар тушиб кетиш хавфи мавжуд. Шунинг учун янги йил совғаларида даромад қилишга умид қилаётган бўлсангиз, циклга тушмай қолишингиз мумкинлигини инобатга олинг. 2017 йилнинг бошидан буён биткоин деярли икки ярим мартага, эфириум (капитализация бўйича иккинчи ўринда турувчи валюта) 48 марта ошди. Бироқ кейинроқ эфириум қиймати икки баробарга тушди.
Сабрли инвестор учун даромад истиқболи анча юқори бўлиши мумкин. Мақола ёзилаётган пайтда барча криптовалюталарнинг жаҳон капитализацияси 85 миллиард долларни ташкил этган. Шу сабабдан бозорнинг янада ўсиши учун барча имкониятлар мавжуд. Таққослаш учун: Россия аҳолиси банк депозитлари ҳажми — 405 миллиард доллар, АҚШда бу кўрсаткич — 9 триллион доллар. Қимматли қоғозлар дунё бозори капитализацияси эса 86 триллион доллар (2016 йил якунида).
Блокчейн нима?
«Блокчейн — маълумотларни сақлаш учун тақсимланган реестр...» — бу изоҳни бир неча марта эшитган, бироқ ҳеч нарсани тушунмаган бўлишингиз мумкин.
Блокчейн — бир-бири билан интернет орқали боғланган кўплаб компьютерларда бир вақтнинг ўзида сақланувчи маълумотлар базаси. Унинг нега кераклигини мисол ёрдамида тушунтириш осонроқ.
Бразилиядаги холангизга банк жўнатмалари орқали 100 рубль юбордингиз деб тасаввур қилинг. Жўнатма шаклини тўлдирганингиздан сўнг банк ходими шахсий ҳисобингиздан пулни ечиб олиб, уни халқаро ўтказмалар учун банкнинг ягона ҳисобига ўтказади. Шундан сўнг бошқа ходим бу пулларни агент банкнинг ҳисобига ўтказади, у эса, ўз навбатида, пулларни Бразилияга ўтказади. У ерда ўтказмангиз айнан шу тахлит холангизнинг шахсий ҳисобига тушади. Жўнатма давомида ҳеч ким хатога йўл қўймаган бўлса, уч кун ўтиб холангиз 97 рублни олади (барча банкларнинг комиссионлари олингандан сўнг). Бироқ энг қўрқинчлиси, шу уч кун ичида на сиз ва на сизнинг холангиз, қолаверса, банкирлардан ҳеч бири айни вақтда пулларингиз қаерда эканлиги ва уларнинг ҳисобини ким юритаётганлигини билмайди. Сервернинг кутилмаганда бузилиб қолиши, банк ходимининг инсофсизлиги ёки хакерлик ҳужуми узоқ суриштирувларнинг бошланишига сабаб бўлиши мумкин. Ахир бу каби ҳодисалар ҳисобингиздаги пуллар билан ҳам содир бўлиши мумкин. Демак, сиз ҳар куни тизимга умид қиласиз ва банкингизга ишонасиз, бу эса катта муаммо.
Ҳозирда блокчейнлар асосан криптовалюта жўнатмалари учун фойдаланилмоқда. Бироқ у турли ташкилотларнинг турли мақсадлари учун ҳам фаол жорий этилмоқда.
Блокчейннинг афзаллиги нимада?
Блокчейннинг афзаллиги унинг шаффоф, тезкор, соддалиги ва қийматида. Сиз криптовалюта ёки бирор маълумотни блокчейн орқали жўнатган бўлсангиз, бундай жўнатма ҳақида маълумотни ўзгартириш ёки қалбакилаштиришнинг имкони йўқ. Чунки у бутун дунё бўйича юз минглаб компьютерлар томонидан тасдиқланади. Айнан ушбу компьютерларда ушбу маълумотнинг кўплаб нусхалари сақланади — улар билан исталган фойдаланувчи исталган вақтда танишиши мумкин. Жўнатма жараёни бор-йўғи бир неча дақиқа вақт олади ва банк жўнатмасидан бир неча ўн марта арзондир. Агар сиз пуллар ёки маълумотни блокчейнда сақласангиз ушбу қайдлар ҳеч қачон йўқолиб кетмайди ёки сохталаштирилмайди. Бозорнинг исталган иштирокчиси исталган дақиқада молиявий аҳволингизга ишонч ҳосил қилиши мумкин. Ҳеч қандай учинчи томон ёки воситачи иштирокисиз, тўлиқ шаффофлик ва ҳисоблар аниқлигининг математик кафолати.
Унда ICO нима? У ҳақда ҳам тез-тез эшитиш мумкин
Аттракционлар паркини тасаввур қилинг. Унинг кириш қисмида парк эмблемаси туширилган жетонни харид қиласиз ва турли кўнгилочар ўйинлар ва аттракционлар учун у билан тўлов қиласиз. Блокчейнлар билан ишловчи турли лойиҳалар (масалан, маълумотларни сақлашга ихтисослашганлар) ҳам ана шундай жетонлар чиқаради. Улар танга ёки токен деб аталади. Харидор ана шундай токен харид қилиб, уни ёрдамида лойиҳанинг бирор хизмати, айтайлик, маълумотлар базасидаги ўз сақлаш жойи ҳажмини ошириш учун тўловни амалга оширади. Агар бундай лойиҳа оммалашса, токенларнинг ҳам қиймати ошади. Блокчейн-лойиҳалар токенлар чиқарганда, уларни одамлар харид қила олиши учун бозорга жойлаштиради. Бу танга-токенларни бирламчи жойлаштириш — Инитиал Cоин Офферинғдир.
Криптовалюталар молиявий пирамидани эслатаётгандек
Шундай туюлиши мумкин. Молиявий пирамидаларнинг бош мақсади — унинг яратувчисини янги иштирокчилар киритган маблағлар ҳисобидан бойитишдир. Бундай пирамидаларнинг активлари ташқи бозорда ҳеч кимга керак эмас, улар фойдаланишда ҳеч қандай афзалликларда эга эмас, ҳеч қандай муаммони ҳал қилмайди. Криптовалюталар билан боғлиқ ҳолатда эса ҳаммаси аксинча — улар молиявий бозорнинг катта муаммосини ҳал қилади, уларнинг айланмаси қулай ва иштирокчилар учун манфаатли бўлиб, бу уларни харид қилишга реал талабни юзага келтиради.
Бироқ эртага бозор технологик жиҳатдан янада мукаммал ва қулай ниманидир ихтиро қилса, йирик ўйинчилар ва инвесторлар биткоинга бўлган ишончини йўқотиши мумкин. Бу эса курснинг тушиб кетиши ва капиталнинг бошқа қулайроқ воситага ўтиб кетишига олиб келиши мумкин.
Бироқ ҳозирда биткоинлар ва бошқа криптовалюталарни мукаммаллаштириш устида дунё бўйлаб шунчалик кўп иқтидорли программистлар ва математиклар меҳнат қилмоқдаки, навбатдаги кескин технологик ўзгариш эҳтимол мавжуд технологиялар доирасида юз бериши мумкин.
Биткоин ва бошқа криптовалюталар қиймати ошишининг асосий сабаби бозорга йирик ўйинчиларнинг кириб келишидадир. Инвестиция жамғармалари, халқаро корпорациялар, миллиардерлар ва ҳатто баъзи давлатлар ҳам бир қатор валюта ва технологик блокчейнларни қўллаб-қувватлаши ва фойдаланишни бошлаши ҳақида маълум қилди. Бу эса инвесторлар ва криптовалюта соҳибларида ишонч уйғотади.
Биткоин мураккаб, бироқ реал молиявий активдир.
Изоҳ (0)