Маълум бир давлат кучайиб бориши билан жаҳон майдонида ўзига бўлган ишончи ҳам ортиб боради. Нисбатан яқин даврда миллиард кишилик аҳолисини энг зарур нарсалар билан таъминлаш устувор вазифаси бўлган Хитой ҳам бугунги кунга келиб «Битта камар — битта йўл» каби глобал кўламдаги лойиҳаларни илгари сурмоқда. Хитой дунё келажагини қандай кўриши ва Ўзбекистоннинг ундаги ўрни ҳақида Анвар Арабов «Коммерсантъ.uz»да мушоҳада юритади.
Бир қўшилган бир — иккидан ортиқми?
«Ипак йўли иқтисодий камари»ни шакллантириш ғояси ҳақида илк бор ХХР раиси Си Цзиньпин 2013 йилнинг сентябрида Қозоғистонга ташрифи давомида маълум қилди. Ўшанда Хитой раҳбари учта транс Евро-Осиё иқтисодий йўлаги:
- Хитойдан Марказий Осиё, Россия орқали Европага (Болтиқ денгизга қадар);
- Хитойдан Марказий Осиё ва Ғарбий Осиё орқали Форс кўрфази ва Ўртаер денгизга қадар;
- Хитойдан Жануби-Шарқий Осиё, Жанубий Осиё ва Ҳинд океанига қадар иқтисодий йўлак барпо этишни таклиф қилди.
- Хитойнинг денгиз портларидан Жанубий Хитой денгизи орқали Ҳинд океани ва Европага қадар;
- Хитой портларидан Жанубий Хитой денгизи орқали Тинч океани жанубий акваториясигача бўлган икки йўналишни ўз ичига олиши лозим.
2017 йилнинг майида Пекинда бўлиб ўтган Халқаро форумда 68 та мамлакат ва халқаро ташкилот ташаббус доирасида Хитой билан ҳамкорлик тўғрисидаги битимларни имзолади.
Молиявий асос
«Бир макон — бир йўл» 60 дан ортиқ мамлакатда 900 га яқин турли инфратузилма лойиҳаларини (автомобиль ва темирйўллар, портлар, электр станциялари, кўприклар ва ҳоказо) ўз ичига олади. Уни ҳаётга татбиқ этиш учун зарур инвестицияларни экспертлар 2 триллиондан 3,5 триллион долларгача баҳоламоқда.
Лойиҳани молиялаштириш мақсадида 2014 йилда Хитойда икки янги институт: 100 миллиард доллар капиталга эга бўлган Осиё инфратузилма инвестициялари банки ва устав капитали 40 миллиард долларни ташкил этган Ипак йўли жамғармаси ташкил этилди. Хитой саноат маҳсулотларини Ипак йўли орқали экспорт қилиш билан шуғулланувчи корхоналарни қўллаб-қувватлаш учун 30 миллиард долларлик устав капиталига эга бўлган алоҳида жамғарма ташкил этиш Пекин режаларидан жой олган.
Иқтисодий камар ва денгиз йўлини рўёбга чиқаришнинг асосий молиявий механизми инфратузилма лойиҳаларини амалга ошириш учун Хитой молия институтлари томонидан кредитлар тақдим этишдан иборатдир. Асосий шарт — Made in China қурилмалари, маҳсулоатлари, хизматлари ва ишчи кучидан фойдаланиш.
Пекиндаги май ойидаги форумда Си Цзиньпин охирги уч йил ичида «Бир макон — бир йўл»га қўшилган мамлакатлардаги Хитой инвестицияси 50 миллиард долларга яқин маблағни ташкил этганлигини маълум қилди. Яқин йилларда ушбу кўрсаткични 150 миллиард долларга етказиш режалаштирилмоқда.
Ҳозирги пайтга келиб, ХХР «Бир макон — бир йўл» доирасида Венгрия, Мўғулистон, Россия, Тожикистон ва Туркия билан ҳамкорлик тўғрисидаги иккитомонлама битимларни имзолаган. Шарқий Хитойни Эрон ва Европа мамлакатларига қадар боғловчи темирйўл тармоқларининг кенгайтирилиши ҳақида эълон қилинди. ХХРдан Лаос ва Таиландга, Эфиопия—Жибути, Венгрия—Сербия йўналишидаги темирйўл, Индонезияга тезюрар магистраллар қурилиши, ХХР—Покистон, Хитой—Мўғулистон—Россия, Бангладеш—Хитой—Ҳиндистон—Мьянма иқтисодий йўлакларини шакллантириш, Гвадар (Покистон) ва Пирей (Греция) портларини модернизация қилиш тўғрисидаги келишувларга эришилган.
SWOT-таҳлилга уриниш
SWOT-таҳлил стратегик режалаштиришнинг энг самарали воситаларидан бири ҳисобланади. У таҳскилот ёки объектнинг ички ва ташқи муҳити омилларини аниқлаш ва уларни тўртта:
- - Strengths (кучли томонлари);
- - Weaknesses (заиф томонлари);
- - Opportunities (имкониятлари);
- - Threats (таҳдидлари) категорияга ажратишни кўзда тутади.
Кучли томонлари:
- - мамлакатда макроиқтисодий ва сиёсий барқарорлик;
- - кенг кўламли ташаббусларни қисқа муддатларда амалга ошириш имконини берувчи марказлаштирилган сиёсат;
- - йирик лойиҳаларга инвестиция киритиш учун қўлланиши мумкин бўлган улкан олтин-валюта заҳираларининг (уч триллион доллардан ортиқ) мавжудлиги;
- - чет элда йирик инфратузилма объектларини қуришга жалб этилиши мумкин бўлган нисбатан арзон ишчи кучи.
- - кўплаб лойиҳалар бўйича аниқ маълумотларнинг (муддатлари, зарур инвестициялар ва бошқалар) йўқлиги;
- - мамлакатдаги иқтисодий дифференсиация. Хитой даромадлар нотенглиги бўйича етакчилар сафидан жой олган. Мамлакат бойлигининг учдан бир қисми энг бой бир фоиз хитойликлар қўлида тўпланган;
- - Хитойда ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг нисбатан паст сифатга эга эканлиги;
- - барпо этилаётган транспорт йўлакларининг даромади пастлиги.
- - дунёнинг турли мамлакатларига маҳсулотларни етказиш бўйича муқобил энергетика ва савдо йўналишларини барпо этиш;
- - олтин-валюта жамғармаларга инвестиция киритиш имкониятининг юзага келиши;
- - маҳсулотларни ҳаддан ортиқ ишлаб чиқаришдан азият чекаётган Хитой саноати учун янги бозорлар шакллантириш;
- - ташқи бозорларга қўшилган қиймат билан маҳсулотлар экспортини ошириш;
- - мегалойиҳаларни амалга ошириш ва ижтимоий-маданий алмашувни ривожлантириш орқали Хитойнинг дунёдаги ижобий тимсолини яратиш.
- - дунёдаги номувофиқ иқтисодий вазият;
- - «Бир макон — бир йўл» йўналишлари ўтувчи маълум бир зоналарда (Афғонистон, Ироқ, Эрон) сақланиб келаётган беқарорлик;
- - иштирокчи мамлакатлар темирйўл, экология ва бошқа соҳалардаги меъёрларнинг турли-туман эканлиги, бу транспорт йўлаклари барпо этиш жараёнини қийинлаштириши мумкин;
- - инфратузилма объектлари қурилишида техноген авариялар хавфи;
- - транзит давлатлар томонидан транзит маҳсулотларга нисбатан сиёсат ва тарифларни ўзгартириш эҳтимоли;
- - лойиҳаларни амалга ошириш муддатининг чўзилиши ва улар қийматининг ошиши;
- - бошқа марказий кучлар томонидан аниқ қўллаб-қувватлашнинг мавжуд эмаслиги. БМТ Хавфсизлик кенгашининг бешта доимий аъзосидан фақат Россия ташаббусни тўлиқ қўллаб-қувватлашини маълум қилди. Ҳиндистон уни амалга оширишдан бош тортди;
- - орасида қашшоқ ва сиёсий беқарор давлатлар бўлган транзит мамлакатларга қарамликка тушиб қолиш эҳтимоли.
Хитойнинг лойиҳани амалга оширишдаги очиқ-ойдин манфаатларини инкор этиб бўлмайди, бироқ бировлар фойдасига ўз манфаатларидан воз кечиш сиёсатда ҳеч қачон ҳурмат келтирмаган. Шунинг учун лойиҳада иштирок этаётган давлатлар унда ўзи учун иқтисодий ва сиёсий фойда келтирувчи жиҳатларини топиши лозим.
Марказий Осиё юрагида жойлашган Ўзбекистон Хитой иқтисодий кооперацияси амалга оширилишидан максимум фойда олиши учун жиддий имкониятларга эга. Республикада денгизга чиқиш имконининг йўқлигини ҳисобга олсак, «Ипак йўли иқтисодий камари» у учун катта қизиқиш уйғотади.
Жорий йилнинг май ойида Пекинда бўлиб ўтган олий даражадаги форумда Ўзбекистон Хитой ғоясини амалий рўёбга чиқаришга қаратилган бир қатор аниқ таклифларни илгари сурди. Шу жумладан, президент Шавкат Мирзиёев «Хитой—Қирғизистон—Ўзбекистон» темирйўли қурилишини тезроқ бошлаш аҳамиятига урғу берди.
Бундан ташқари, июнь ойида Остонада бўлиб ўтган ШҲТ саммитида ўзбек томони ташкилотга аъзо давлатлар, кузатувчилар ва ҳамкор давлатлар темирйўл маъмуриятлари раҳбарларининг мунтазам учрашувларини йўлга қўйиш ташаббуси билан чиқди. Янги майдончанинг асосий вазифалари шаффоф транспорт тарифларини шакллантириш, юк ва йўловчилар ташишнинг ягона хавфсизлик меъёрларини ўрнатишдан иборат бўлиши таклиф қилинмоқда.
Шу тариқа, Ўзбекистон маҳаллий маҳсулотларни янги — Хитой ва бошқа мамлакатлар бозорларига олиб чиқиш учун ХХР имкониятлари ва манбаларидан фойдаланиши, миллий иқтисодиётнинг асосий соҳаларига инвестициялар жалб қилиш, логистик имкониятларини янада тўлиқроқ амалга ошириши мумкин.
Изоҳ (0)