Ўзбекистон Республикаси сайлов қонунчилиги демократик стандартларга мос бўлиб, мамлакатнинг халқаро муносабатларнинг тенг ҳуқуқли субъекти сифатида зиммасига олган мажбуриятларига тўлиқ жавоб беради. Юридик фанлар доктори, профессор Акмал Саидов «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Қонун фуқаролар сайлов ҳуқуқларига риоя қилишнинг муҳим кафолатлари сифатида қуйидаги асосий тамойилларга таянишини маълум қилди.
Сайловнинг очиқлиги ва ошкоралиги. Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловига тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишни мустақил сайлов комиссиялари холис, очиқ ва ошкора амалга оширадилар. Сайловни тайинлаш, унга тайёргарлик кўриш ҳамда ўтказишга доир қарорлар расмий эълон қилинади, «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Қонунда кўзда тутилган тартиб ва муддатларда жамоатчилик эътиборига етказилади. Бу, ўз навбатида, сайловнинг миллий ҳамда халқаро кузатувини амалга ошириш учун кенг имконият яратади.
Эркин сайловлар. Фуқаролар сайловда эркин ва ихтиёрий равишда қатнашадилар. Ҳеч кимнинг уларни муайян бир номзодни ёқлаб ёки унга қарши овоз беришга мажбур қилишга ҳаққи йўқ. Шу билан бирга, ҳеч ким фуқарога уни сайловда иштирок этишга мажбурлаш мақсадида ҳамда унинг ўз хоҳиш-иродасини эркин билдиришига таъсир кўрсатишга ҳақли эмас. Президент сайлови бўйича овоз бериш яширин бўлиб, фуқаролар томонидан бевосита амалга оширилади. Фуқароларнинг хоҳиш-ирода билдиришлари устидан назорат этилишига йўл қўйилмайди. Бюллетенларни тўлдириш вақтида овоз берувчидан бошқа бирон-бир кишининг ҳозир бўлиши тақиқланади.
Ҳаққоний сайловлар. Сайловлар фуқароларнинг хоҳиш-иродасини эркин билдириши ва уни бевосита амалга оширишини таъминлайди. «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Қонун сайловчиларга номзодларни танлаш имкониятини беради. Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларни рўйхатга олиш учун тенг ҳуқуқий шароитлар яратилган. Рўйхатга олиш тартиби аниқ ва тушунарли қилиб таърифланган. Унда ким учундир имтиёз бериш ёки кимнидир чеклаш учун асос бўладиган шароитлар кўзда тутилмаган. Овозларни санаб чиқиш, овоз бериш якунлари ҳамда сайлов натижаларини сохталаштириш, фуқароларнинг ўз сайлов ҳуқуқларини эркин амалга оширишига тўсқинлик қилиш қонун билан тақиқланган.
Адолатли сайловлар. Сайловларнинг адолатлилиги тамойили асосида Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларга тенг ҳуқуқий шароит таъминланади. Бу, авваламбор, умумий ва тенг сайлов ҳуқуқида, айни пайтда Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларга сайлов кампаниясида иштирок этишда, шу жумладан, оммавий ахборот воситаларидан фойдаланишда тенг имкониятларни яратишда кўзга ташланади. Шу билан бирга, сайловни, номзодларнинг сайлов кампаниясини адолатли ва ошкора молиялаштириш, сайловнинг барча тадбирини расмий эълон қилиш орқали овоз бериш натижалари ҳақида тўлиқ ва тезкорлик билан хабардор қилиш, қолаверса, очиқ ҳамда ошкора, жамоатчилик ва халқаро кузатувчилар назорати остида фаолият юритадиган мустақил сайлов комиссиялари томонидан сайлов жараёни ташкил қилиниши ҳам адолатли сайлов гарови ҳисобланади.
Мустақил сайлов комиссиялари томонидан сайловларни ўтказиш. Ўзбекистонда сайловга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш, фуқароларнинг сайлов ҳуқуқи ҳамда эркинлигини таъминлаш, шунингдек, уларга риоя этилишини назорат қилиш Конституция ва қонун ҳужжатларида белгиланган ваколатлари доирасида холис фаолият юритадиган мустақил сайлов комиссиялари томонидан амалга оширилади. Сайлов комиссияларини шакллантириш, уларнинг ваколатлари ва фаолиятини амалга ошириш қонун билан белгиланади. Хусусан, «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Қонунда сайлов комиссиялари тизими, уларнинг ваколатлари, фаолиятини ташкил қилиш муддати мустаҳкамланган.
Сайловни ва Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларнинг сайлов кампаниясини давлат томонидан молиялаштириш. «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Қонунда Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловига тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказиш билан боғлиқ харажатлар Ўзбекистон Республикасининг давлат маблағлари ҳисобидан амалга оширилиши белгилаб қўйилган.
Давлат сайловда иштирок этаётган Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларга ўз сайлов кампаниясини молиялаштириш учун бюджет маблағларининг қонунларда кўзда тутилган ҳолатларда ва тартибда адолатли ажратилишини таъминлайди. Президентликка номзодларни бошқа маблағлар ҳисобидан молиявий таъминлаш ҳамда ўзга тарзда моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш тақиқланади.
Сайлов кампаниясини ёритишга, номзодлар ва сиёсий партияларга ташвиқот фаолиятини олиб боришга давлат томонидан ахборот кўмаги берилиши. Давлат фуқароларга, Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларга, сиёсий партияларга сайловолди ташвиқотини қонун рухсат берган барча тур, шакл ва усулларда, шунингдек, қонунда кўзда тутилган тартиб ҳамда муддатларда эркин олиб боришни таъминлайди. Қонунлар, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ, барча номзодга ўз сайловолди ташвиқотини олиб бориш, шу жумладан, Сайловолди дастури қоидаларини кенг тарғиб қилиш учун оммавий ахборот воситаларидан фойдаланишда адолатли ва тенг шароитлар таъминланади. Айни пайтда оммавий ахборот воситалари эркинлигини суиистеъмол қилишга йўл қўйилмайди.
Миллий, хорижий ва халқаро кузатувчилар иштироки. Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзодларнинг ҳар бири қонун билан белгиланган тартибда ҳар бир сайлов участкасига биттадан кузатувчи тайинлашга ҳақли. Улар овоз бериш хоналарида кузатувни амалга ошириш ҳуқуқига эга. Кузатувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари қонун билан белгиланган.
«Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида»ги Қонуннинг ўзига хос жиҳати шундаки, унинг 5-моддасида сайлов кампанияси бошланишидан овоз бериш натижалари эълон қилингунгача бўлган даврдаги барча жараённи кузатишга рухсат берилиши кафолатланган. Бу халқаро амалиётда жуда кам учрайдиган мажбуриятлардан биридир.
Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлиги устидан шикоят қилиш ҳуқуқи ва жавобгарлик. Фуқаронинг сайлов ҳуқуқ ҳамда эркинликлари бузилган ҳолатда жабрланган шахс ёки шахслар мустақил судларга шикоят қилиш ҳуқуқига эга. Қонун ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан тақиқланган ҳаракатлар (ҳаракатсизлик)ни содир этган айбдор шахслар қонунларга мувофиқ, жавобгарликка тортилади. Бунда сайлов қонунчилиги бузилганлигига оид шикоят ҳамда аризалар уч кун ичида, сайлов куни келиб тушса, дарҳол кўриб чиқилади.
Диққат, диққат! «Дарё»нинг Telegram’даги расмий канали — «Toshqin ‘Daryo’»га обуна бўлиб, янгиликлардан овозли кўринишда баҳраманд бўлишингиз мумкин.
Изоҳ (0)