O‘zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligi demokratik standartlarga mos bo‘lib, mamlakatning xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida zimmasiga olgan majburiyatlariga to‘liq javob beradi. Yuridik fanlar doktori, professor Akmal Saidov “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonun fuqarolar saylov huquqlariga rioya qilishning muhim kafolatlari sifatida quyidagi asosiy tamoyillarga tayanishini ma’lum qildi.
Saylovning ochiqligi va oshkoraligi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlik ko‘rish hamda uni o‘tkazishni mustaqil saylov komissiyalari xolis, ochiq va oshkora amalga oshiradilar. Saylovni tayinlash, unga tayyorgarlik ko‘rish hamda o‘tkazishga doir qarorlar rasmiy e’lon qilinadi, “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonunda ko‘zda tutilgan tartib va muddatlarda jamoatchilik e’tiboriga yetkaziladi. Bu, o‘z navbatida, saylovning milliy hamda xalqaro kuzatuvini amalga oshirish uchun keng imkoniyat yaratadi.
Erkin saylovlar. Fuqarolar saylovda erkin va ixtiyoriy ravishda qatnashadilar. Hech kimning ularni muayyan bir nomzodni yoqlab yoki unga qarshi ovoz berishga majbur qilishga haqqi yo‘q. Shu bilan birga, hech kim fuqaroga uni saylovda ishtirok etishga majburlash maqsadida hamda uning o‘z xohish-irodasini erkin bildirishiga ta’sir ko‘rsatishga haqli emas. Prezident saylovi bo‘yicha ovoz berish yashirin bo‘lib, fuqarolar tomonidan bevosita amalga oshiriladi. Fuqarolarning xohish-iroda bildirishlari ustidan nazorat etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Byulletenlarni to‘ldirish vaqtida ovoz beruvchidan boshqa biron-bir kishining hozir bo‘lishi taqiqlanadi.
Haqqoniy saylovlar. Saylovlar fuqarolarning xohish-irodasini erkin bildirishi va uni bevosita amalga oshirishini ta’minlaydi. “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonun saylovchilarga nomzodlarni tanlash imkoniyatini beradi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarni ro‘yxatga olish uchun teng huquqiy sharoitlar yaratilgan. Ro‘yxatga olish tartibi aniq va tushunarli qilib ta’riflangan. Unda kim uchundir imtiyoz berish yoki kimnidir cheklash uchun asos bo‘ladigan sharoitlar ko‘zda tutilmagan. Ovozlarni sanab chiqish, ovoz berish yakunlari hamda saylov natijalarini soxtalashtirish, fuqarolarning o‘z saylov huquqlarini erkin amalga oshirishiga to‘sqinlik qilish qonun bilan taqiqlangan.
Adolatli saylovlar. Saylovlarning adolatliligi tamoyili asosida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarga teng huquqiy sharoit ta’minlanadi. Bu, avvalambor, umumiy va teng saylov huquqida, ayni paytda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarga saylov kampaniyasida ishtirok etishda, shu jumladan, ommaviy axborot vositalaridan foydalanishda teng imkoniyatlarni yaratishda ko‘zga tashlanadi. Shu bilan birga, saylovni, nomzodlarning saylov kampaniyasini adolatli va oshkora moliyalashtirish, saylovning barcha tadbirini rasmiy e’lon qilish orqali ovoz berish natijalari haqida to‘liq va tezkorlik bilan xabardor qilish, qolaversa, ochiq hamda oshkora, jamoatchilik va xalqaro kuzatuvchilar nazorati ostida faoliyat yuritadigan mustaqil saylov komissiyalari tomonidan saylov jarayoni tashkil qilinishi ham adolatli saylov garovi hisoblanadi.
Mustaqil saylov komissiyalari tomonidan saylovlarni o‘tkazish. O‘zbekistonda saylovga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish, fuqarolarning saylov huquqi hamda erkinligini ta’minlash, shuningdek, ularga rioya etilishini nazorat qilish Konstitutsiya va qonun hujjatlarida belgilangan vakolatlari doirasida xolis faoliyat yuritadigan mustaqil saylov komissiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Saylov komissiyalarini shakllantirish, ularning vakolatlari va faoliyatini amalga oshirish qonun bilan belgilanadi. Xususan, “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonunda saylov komissiyalari tizimi, ularning vakolatlari, faoliyatini tashkil qilish muddati mustahkamlangan.
Saylovni va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarning saylov kampaniyasini davlat tomonidan moliyalashtirish. “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlik ko‘rish hamda uni o‘tkazish bilan bog‘liq xarajatlar O‘zbekiston Respublikasining davlat mablag‘lari hisobidan amalga oshirilishi belgilab qo‘yilgan.
Davlat saylovda ishtirok etayotgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarga o‘z saylov kampaniyasini moliyalashtirish uchun budjet mablag‘larining qonunlarda ko‘zda tutilgan holatlarda va tartibda adolatli ajratilishini ta’minlaydi. Prezidentlikka nomzodlarni boshqa mablag‘lar hisobidan moliyaviy ta’minlash hamda o‘zga tarzda moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash taqiqlanadi.
Saylov kampaniyasini yoritishga, nomzodlar va siyosiy partiyalarga tashviqot faoliyatini olib borishga davlat tomonidan axborot ko‘magi berilishi. Davlat fuqarolarga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarga, siyosiy partiyalarga saylovoldi tashviqotini qonun ruxsat bergan barcha tur, shakl va usullarda, shuningdek, qonunda ko‘zda tutilgan tartib hamda muddatlarda erkin olib borishni ta’minlaydi. Qonunlar, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq, barcha nomzodga o‘z saylovoldi tashviqotini olib borish, shu jumladan, Saylovoldi dasturi qoidalarini keng targ‘ib qilish uchun ommaviy axborot vositalaridan foydalanishda adolatli va teng sharoitlar ta’minlanadi. Ayni paytda ommaviy axborot vositalari erkinligini suiiste’mol qilishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Milliy, xorijiy va xalqaro kuzatuvchilar ishtiroki. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarning har biri qonun bilan belgilangan tartibda har bir saylov uchastkasiga bittadan kuzatuvchi tayinlashga haqli. Ular ovoz berish xonalarida kuzatuvni amalga oshirish huquqiga ega. Kuzatuvchilarning huquq va majburiyatlari qonun bilan belgilangan.
“O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonunning o‘ziga xos jihati shundaki, uning 5-moddasida saylov kampaniyasi boshlanishidan ovoz berish natijalari e’lon qilingungacha bo‘lgan davrdagi barcha jarayonni kuzatishga ruxsat berilishi kafolatlangan. Bu xalqaro amaliyotda juda kam uchraydigan majburiyatlardan biridir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganligi ustidan shikoyat qilish huquqi va javobgarlik. Fuqaroning saylov huquq hamda erkinliklari buzilgan holatda jabrlangan shaxs yoki shaxslar mustaqil sudlarga shikoyat qilish huquqiga ega. Qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar bilan taqiqlangan harakatlar (harakatsizlik)ni sodir etgan aybdor shaxslar qonunlarga muvofiq, javobgarlikka tortiladi. Bunda saylov qonunchiligi buzilganligiga oid shikoyat hamda arizalar uch kun ichida, saylov kuni kelib tushsa, darhol ko‘rib chiqiladi.
Diqqat, diqqat! “Daryo”ning Telegram’dagi rasmiy kanali — “Toshqin ‘Daryo’”ga obuna bo‘lib, yangiliklardan ovozli ko‘rinishda bahramand bo‘lishingiz mumkin.
Izoh (0)