Joriy yilning 25-may kuni “Tirilish” nashri tomonidan tarjima qilingan va chop etilgan fransuz faylasufi Sharl Lui Monteskiening “Qonunlar ruhi” asarining taqdimoti bo‘lib o‘tdi.
Tadbirda bir qancha siyosatshunos, iqtisodchi va tarixchi olimlar ishtirok etdi. Kitob tarjimoni va muharriri — siyosatshunos Hamid Sodiq asarning mohiyati va o‘zbek jamiyati uchun ahamiyati haqida to‘xtalib o‘tdi.
“Dastlab, kitobning ahamiyati haqida to‘xtalib o‘tsam. Buning uchun men ikkita yo‘nalishni tanladim. Birinchi yo‘nalish — fragmentlik masalasi. Fragmentlik nima? Bizning hayotimiz smartfonimizdagi fragment lavhalarga o‘xshab qolgan. Yaʼni qisqa videolar asosiy vaqtimizni oladi. Hayotimiz ham shunday fragment ko‘rinishda davom etadi va biz atrofimizdagi ijtimoiy munosabatlarni fragmentallik asosida tushunishga moslashib qolamiz. Hatto, bu qarash siyosiy tafakkur darajasiga ko‘tarilgan. Masalan kimdir bilan gaplashsangiz, unda maʼlum bir siyosiy bilimlar bo‘yicha maʼlum fragment bilimlar bor. Biz tarjima qilayotgan kitoblar ham siyosat olamining maʼlum bir fragmentlarini ochib berishga xizmat qiladi.
Hozir jamiyatimizda siyosiy “konstruksiya” (tuzilish)ni to‘liq tushuntirib bera oladigan kitobga ehtiyoj mavjud. Fransuz faylasufi Sharl Lui Monteskie o‘zining 20 yillik mehnati orqali bizga aynan shunday kitobni taqdim qiladi. Monteskie “Qonunlar ruhi” asarida tabiiy qonunlardan tortib, davlatni qanday vujudga kelishi, uning tabiati va uni harakatga keltiruvchi prinsiplarini tushuntiradi. Yaʼni bizga u davlatning aniq tuzilishini tavsiya qiladi.
Ushbu kitob “siyosiy olam qanday”, degan savolga to‘liq javob berishga harakat qiladi. Misol uchun, despotik (cheksiz kuch va diktatura boshqaruvining asosiy xususiyatlaridan biri — tahr.) davlatlarning qonundan tashqarida harakat qilish tabiati hech qachon o‘zgarmaydi. Hozir ham o‘zgarmayapti. Yo bo‘lmasa, institutsional qo‘rquv masalasini olaylik. Qo‘rquv Monteskie davrida ham, Sovet Ittifoqi davrida ham va bugun ham o‘zgarmagan. Bilamizki, qo‘rquv — despotik davlatlarning asosiy prinsipi hisoblanadi. Yaʼni qo‘rquvlarimiz maʼlum bir hokimiyatni ushlab turishga xizmat qiladi”, — dedi siyosatshunos.
Tarjimon Monteskiening kitobidan iqtibos keltirib, despotik davlatlarda barcha despot(diktator)ning poshnasining tagida teng bo‘lishini ta’kidladi.
Sharl Lui Monteskie “despotik davlatlarda hamma tengdir, faqat ular qul sifatida teng bo‘ladi”, deya yozadi. Yaʼni Monteskie despotik davlatlarda barcha despot (diktator)ning poshnasining tagida tangdir demoqda. Despotik mamlakatlarda despotning poshnasi – bu institutsional poshna hisoblanadi. Va u parlament vazifasini bajaradi. Mana shu nuqtai nazardan bu kitob bizni maʼlum maʼnoda tinchlantiradi. Yaʼni kitob orqali biz nimaga taʼsir ko‘rsata olamiz va nimaga taʼsir ko‘rsata olmaymiz, degan savolga javob topamiz.
Monteskie 'Kommod va Kaligula davri (ikkisi ham Rim imperiyasining imperatorlari – tahr)da insonlar tiran (zolim – tahr)ga tosh otar edi, lekin hech kim tiraniya (bu individual boshqaruvga asoslangan boshqaruv shakli – tahr)ga tosh otmas edi', deb yozgan. Xo‘sh, tiran bilan shug‘ullanish kerakmi yoki tiraniya bilan? Tabiiyki, tiraniya bilan shug‘ullanish kerak. Chunki tiranni hokimiyatdan bir kunda olib tashlasa bo‘ladi. Lekin tiraniya bir kunda ketmaydi.
Bu bizga tinimsiz mehnat qilish va hayotimizni bir tizginga solish masalasini o‘rgatadi. Biz tiraniyaga qarshi kurash uchun, despotik davlatlarning asosiy prinsipi bo‘lgan qo‘rquvdan voz kechishimiz kerak. Mana shu mavzu “Qonunlar ruhi” kitobining falsafiy jihatlari hisoblanadi”, — deydi siyosatshunos Hamid Sodiq.
Olim fikrida davom etib, bugun jamiyatning uyg‘onish nuqtasi insonlarning tafakkur tarzi ekanligini, jamiyat vaqt o‘tgani sayin siyosiy immunitet va suverenitet masalasini unutib borayotganini taʼkidladi.
“Jamiyat o‘laroq hali qiladigan ishlarimiz juda ko‘p. Bugun uyg‘onishning bitta murakkab tomoni bor. Oldingi uyg‘onish bosqichlarida bitta xususiyat biznikiga o‘xshamagan. Bu — to‘qlik. Sovet Ittifoqi vujudga kelayotganida xalqqa to‘qlik taklif qilingan. Biz bugun uyg‘onish nuqtasini tafakkur tarzimizdan boshlashimiz kerak. Bugun barchamiz to‘qmiz. Hatto, avtomobil borasida ham boshimizni og‘ritishimiz kerak bo‘lmay qoldi. Masalan Xitoy bizga “elektromobil yarataman deb boshingizni qotirib o‘tirmang”, deya bizni elektromobillarga ko‘mib tashladi. Agar isteʼmolchi jamiyat bo‘lib qolsak, bu siyosiy turtki bermaydi. Bugun dunyo siz isteʼmol qilmoqchi bo‘lgan barcha narsani yetkazib bermoqda. Balki jamiyat maʼlum maʼnoda isteʼmoldan biroz tiyilishimiz ham kerakdir?!
Tasavvur qiling, yosh bolaning xonasi o‘yinchoqlar bilan to‘ldirib tashlangan. Yana xonaga o‘yinchoqlar tashlanmoqda. Bu o‘yinchoqlar nima uchun, deb savol bersak, o‘ynash uchun! deya javob berishmoqda. Yaʼni o‘ylama, faqat o‘yna! Bu bizni chalg‘itmoqda va vaqt o‘tgani sayin biz siyosiy immunitet va suverenitet masalasini asta-sekin unutmoqdamiz”, — dedi siyosatshunos.
Izoh (0)