Har bir inson bir marta bo‘lsa-da, Gollivud filmlarida maktab hayoti sahnalarini ko‘rgan bo‘lsa kerak. Hatto Amerika kinematografiyasi bilan yuzaki tanish bo‘lgan odam ham ularning ta’lim tizimiga xos bir jihatni darhol payqaydi. Bu xususiyat shundaki, amerikalik maktablarda o‘quvchilar alohida partalarda o‘tiradi. Dars vaqtida har bir bola individual topshiriq oladi va uni mustaqil bajaradi. Faqatgina amaliy yoki laboratoriya mashg‘ulotlari bo‘layotgan paytda o‘quvchilar birgalikda ishlashi va partalarni birlashtirishi mumkin.
O‘quvchilarning individual (alohida) partalarda o‘tirishi faqat Amerika ta’lim tizimiga xos holat emas. Ta’lim makonini bunday tashkil etish shakli G‘arbiy Yevropa mamlakatlari hamda Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlarida ham keng qo‘llanadi. Hatto bu davlatlarning ta’lim tizimlarida ikki o‘quvchiga mo‘ljallangan partalar odatda o‘qituvchilar tomonidan noodatiy hol sifatida qabul qilinadi, ba’zida esa bu hatto ma’lum bir ajablanish uyg‘otadi. O‘zbekiston ta’lim muassasalarida esa vaziyat butunlay boshqacha. Turli mamlakatlar maktablaridagi o‘quv joylarini tashkil etish yondashuvlari ko‘p yillar, hatto o‘n yilliklar davomida shakllangan.
Amerika ta’lim tizimi, eng avvalo, individual yondashuvni nazarda tutadi. Mamlakatning madaniy qadriyatlari ta’limga bo‘lgan munosabatni belgilab beradi. Bu yerda o‘quvchilarning mustaqilligi va o‘quv vazifalarini mustaqil bajarishi rag‘batlantiriladi. O‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro yordam qo‘llab-quvvatlanmaydi, chunki haqiqiy taraqqiyot faqat har bir o‘quvchining ta’lim jarayoniga shaxsiy ishtiroki orqali yuzaga keladi, deb hisoblanadi.
Ta’lim makonini tashkil etish intizomni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilarni alohida joylashtirishga asoslangan an’anaviy tizim o‘qituvchilarga sinfni samaraliroq nazorat qilish imkonini beradi. Bunday o‘tirish tartibi ko‘chirish, dars paytida suhbatlashish va o‘quv jarayoniga xalal beruvchi boshqa harakatlarning oldini oladi. Bu esa bilim olish uchun yanada samarali muhit yaratadi. O‘quvchilar o‘zlarining individual o‘quv dasturlariga rioya qilishi va materialni o‘zlari uchun qulay tezlikda o‘zlashtirishi mumkin bo‘ladi. Bunday tizim har bir o‘quvchiga tengsiz bosim va tengdoshlari bilan solishtirilishdan xoli holda rivojlanish imkonini beradi.
Sanitariya-epidemiologik talablar ham ta’lim makonini tashkil etishga ta’sir qilgan yana bir muhim omil bo‘ldi. Ayniqsa, pandemiyadan keyingi davrda bu juda dolzarb bo‘lib qoldi — o‘quvchilar uchun alohida o‘rindiqlar ko‘plab ta’lim muassasalarida standartga aylangan. Bunday joylashtirish yuqumli kasalliklarning tarqalish xavfini kamaytirishga va ta’lim jarayoni uchun xavfsizroq muhit yaratishga xizmat qiladi.
Garchi o‘quvchilarni birma-bir o‘tirg‘izishning ayrim kamchiliklari bo‘lsa-da, bu o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqotning cheklanishi, o‘zaro yordam imkoniyatining kamayishi, sinfdoshlariga bo‘lgan yaqinlikning yetishmasligi, jamoa birligi hissining shakllanmasligi kabi holatlar yuz berishi mumkin.
Aksincha, O‘zbekiston ta’lim tizimida esa e’tibor ko‘proq jamoaviy hamkorlikka, jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga va o‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro yordam imkoniyatini yaratishga qaratilgan. O‘qituvchilarning o‘quvchilarni o‘tirg‘izish tamoyillari turlicha bo‘lgan: masalan, o‘g‘il bolalarni qizlar bilan, a’lochilar va o‘rtacha o‘zlashtiruvchilarni past baholilar bilan, to‘palonchi o‘quvchilarni esa og‘ir-bosiq o‘quvchilar bilan birga o‘tirg‘izishgan. Yuqori sinflarda esa o‘quvchilar ko‘proq o‘zaro munosabatlarga qarab, agar bu o‘zlashtirishga salbiy ta’sir qilmasa, o‘z xohishlariga ko‘ra o‘tirgan.
O‘quvchilarning juft bo‘lib o‘tirishi tarixi XIX asr oxirlariga borib taqaladi. Bu peterburglik talaba Pyotr Korotkovning innovatsion g‘oyasi natijasi edi. U ikki o‘quvchi uchun mo‘ljallangan partani yaratishi — ta’lim makonini tashkil etishda haqiqiy inqilob yasadi. Uning afzalliklari yaqqol edi: sinfda joyni tejash, o‘quv materiallaridan birga foydalanish imkoniyati, kattaroq yozuv yuzasi (stol) va qo‘shimcha tortmalarga ehtiyojning yo‘qligi. SSSR tashkil topgan vaqtga kelib, ikki o‘quvchilik partalar mamlakatdagi barcha ta’lim muassasalarining standart jihoziga aylangan va mahalliy ta’lim tarixiga mustahkam kirib kelgan.
Bugungi kunda maktablarda zamonaviy texnologiyalar, metodlar yoki ta’lim makonining moslashuvchan tarzda tashkil etilayotgani shuni ko‘rsatadiki, har ikkala tizim ham — ya’ni individual va jamoaviy o‘tirish tizimlari — yashash va rivojlanish huquqiga ega. Ularning kombinatsiyasi o‘quv materialini o‘quvchilarga yetkazish jarayonini yaxshilashga, o‘rganilayotgan bilimlarni real hayotda qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rsatishga, nazariyani amaliyot bilan uyg‘unlashtirishga imkon beradi. Hozirgi zamonaviy ta’lim muassasalari turli xil innovatsion yondashuvlarni joriy etmoqda — masalan, onlayn ta’lim, o‘yinlar orqali o‘qitish, mantiqiy fikrlashga asoslangan munozaralar (debat) va boshqa ko‘plab metodlar.
Shunday qilib, ta’lim makonini tashkil etishdagi farqlar ikki mamlakat ta’lim tizimlari orasidagi chuqur milliy, madaniy, pedagogik va iqtisodiy tafovutlarni aks ettiradi. Har bir modelning o‘ziga xos afzalliklari va kamchiliklari mavjud bo‘lib, makon tashkillashtirish shaklini tanlash ko‘pincha tarixiy an’analar, madaniy xususiyatlar va mavjud resurslar bilan belgilanadi.
Izoh (0)