Tadqiqotga ko‘ra, mintaqada havo harorati ortib borishi insonlar hayoti va iqtisodiyotga jiddiy zarar yetkazadi. Yaqin kelajakda iqlim o‘zgarishi yomon oqibatlar yaratishidan jiddiy xavotir mavjud.
Issiqlik muammosi kuchaymoqda
Jahon banki Yevropa va Markaziy Osiyoning 70 ta shahrini qamrab olgan navbatdagi tadqiqoti natijalarini eʼlon qildi.
Tadqiqotda yozilishicha, 2023-yilda mintaqada havo harorati ko‘tarilishi 87 mingdan ortiq ish o‘rni yo‘qolishiga olib kelgan. Shundan 22 mingdan ortig‘i O‘zbekistonda, 18 mingga yaqini Ozarbayjonda qayd etilgan.
2050-yilgacha Yevropa va Markaziy Osiyodagi yirik shaharlarda issiq kunlar soni uch barobargacha oshishi mumkin. Harorat to‘lqinlari qariyalar, bolalar va kam taʼminlangan aholi uchun katta xavf tug‘diradi. Bunday holatlarda tez tibbiy yordam bo‘limlari va shifoxonalarga yuklama keskin ortadi, surunkali kasalliklar ko‘payadi.
Haddan tashqari issiq harorat ishlab chiqarish uskunalari, elektr tarmoqlariga jiddiy zarar yetkazadi. Yetkazib berish zanjirlariga salbiy taʼsir qiladi. Odamlar va ishchilar faoliyatini sekinlashtiradi (jismoniy va aqliy samaradorlik pasayadi).
Shu bilan birga, ish soatlari kamayish ehtimoli yuqori bo‘ladi. Ayniqsa, bu qurilish, transport, turizm sohalarida ko‘proq kuzatilishi mumkin. Transport tizimlari ishdan chiqishi, qurg‘oqchilik, yong‘inlar xavfi, havo sifati yomonlashuvi va energiya taʼminotida uzilishlar kuzatiladi.
2090-yilga borib Markaziy Osiyoning bir qancha yirik shaharlari, jumladan, Ostona va Toshkentda havoning issiqligi tufayli umumiy o‘lim yiliga 10 mingdan 23 mingtagacha yetishi mumkin.
Yana qanday oqibatlar kutilmoqda?
Yevropa va Markaziy Osiyoda yashovchi aholining 70 foizi shaharlarda istiqomat qiladi. So‘nggi 20 yilda o‘n minglab odamlar issiqlik bilan bog‘liq sabablar tufayli halok bo‘lgan. Agar hech qanday chora ko‘rilmasa, issiqlik oqibatida iqtisodiy yo‘qotishlar 2050-yilga borib yalpi ichki mahsulotning (YIM) 2,5 foizigacha yetishi mumkin.
Mintaqaning to‘qqizta shahri, shu jumladan Turkmanistonning Ashxobotida issiqlik sabab yillik iqtisodiy yo‘qotishlar YIMning 2 foizidan oshish ehtimoli katta.
Qirg‘izistonda ekstremal harorat har yili 200 kilometrga yaqin yo‘llarning shikastlanishiga olib keladi. Bu esa taʼmirlash uchun katta xarajatlarni keltirib chiqaradi va transport infratuzilmasiga bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy faoliyatni izdan chiqaradi.
Ashxobodda jazirama bilan bog‘liq ortiqcha o‘limlar barcha yosh guruhlari uchun yiliga har 100 ming kishiga 25-28 holatni tashkil etadi. Ostona, Bishkek va Toshkentda esa bu ko‘rsatkich 19–21 tagacha yetadi.
Nima qilmoq kerak?
Tadqiqotda Jahon bankining Yevropa va Markaziy Osiyo bo‘yicha mintaqaviy direktori Sameh Vahba masala yuzasidan fikr bildirgan. Uning taʼkidlashicha, harorat ko‘tarilishi va issiq to‘lqinlar tobora odatiy holga aylanar ekan, shaharlarda yashash qiyinlashadi.
“Lekin bir jihat borki, shaharlarda harakat qilish imkoniyati mavjud. Yaʼni ko‘proq daraxt ekish, maktab, kasalxona va turar joylarni passiv sovitish tizimlari bilan jihozlash zarur”, degan ekspert.
Hisobotda yozilishicha, issiqlik taʼsirini kamaytirish uchun shaharlarda quyidagi choralarni ko‘rish kerak:
- erta ogohlantirish tizimlarini yaratish;
- tez tibbiy yordam xizmatlarini rivojlantirish;
- aholi ehtiyoj sezayotgan joylarda sovitish markazlari tashkil etish;
- issiqqa chidamli qurilish materiallaridan foydalanish,
- infratuzilmani rejalashtirishda ekstremal ob-havo sharoitlarini hisobga olish.
Tahlilda muvaffaqiyatli yechimlar uchun aniq siyosiy iroda, muvofiqlashtirish va barqaror moliyalashtirish zarurligi keltirilgan.
Jahon banki katta shahar iqtisodchisi Megxa Mukim yechimlar borasida tavsiyalar bergan.
“Shaharlar va hokimiyatlar issiqlikdan himoya bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish, moliyalashtirish va joriy etishda yetakchilik qilmoqda. Lekin ularga aniq vakolatlar, barqaror moliya manbalari va milliy organlar bilan kuchli hamkorlik kerak”, deya fikr bildirgan ekspert.
Xalqaro moliya tashkiloti mutaxassislari xulosasiga ko‘ra, issiqlik kutilmalariga hozirdan tayyorlanish muhim ahamiyatga ega. Chunki vaqtida qilingan harakat kelajakda nafaqat insonlar hayotini saqlab qoladi, balki shaharlar farovonligini mustahkamlaydi.
Izoh (0)