Тадқиқотга кўра, минтақада ҳаво ҳарорати ортиб бориши инсонлар ҳаёти ва иқтисодиётга жиддий зарар етказади. Яқин келажакда иқлим ўзгариши ёмон оқибатлар яратишидан жиддий хавотир мавжуд.
Иссиқлик муаммоси кучаймоқда
Жаҳон банки Европа ва Марказий Осиёнинг 70 та шаҳрини қамраб олган навбатдаги тадқиқоти натижаларини эълон қилди.
Тадқиқотда ёзилишича, 2023 йилда минтақада ҳаво ҳарорати кўтарилиши 87 мингдан ортиқ иш ўрни йўқолишига олиб келган. Шундан 22 мингдан ортиғи Ўзбекистонда, 18 мингга яқини Озарбайжонда қайд этилган.
2050 йилгача Европа ва Марказий Осиёдаги йирик шаҳарларда иссиқ кунлар сони уч баробаргача ошиши мумкин. Ҳарорат тўлқинлари қариялар, болалар ва кам таъминланган аҳоли учун катта хавф туғдиради. Бундай ҳолатларда тез тиббий ёрдам бўлимлари ва шифохоналарга юклама кескин ортади, сурункали касалликлар кўпаяди.
Ҳаддан ташқари иссиқ ҳарорат ишлаб чиқариш ускуналари, электр тармоқларига жиддий зарар етказади. Етказиб бериш занжирларига салбий таъсир қилади. Одамлар ва ишчилар фаолиятини секинлаштиради (жисмоний ва ақлий самарадорлик пасаяди).
Шу билан бирга, иш соатлари камайиш эҳтимоли юқори бўлади. Айниқса, бу қурилиш, транспорт, туризм соҳаларида кўпроқ кузатилиши мумкин. Транспорт тизимлари ишдан чиқиши, қурғоқчилик, ёнғинлар хавфи, ҳаво сифати ёмонлашуви ва энергия таъминотида узилишлар кузатилади.
2090 йилга бориб Марказий Осиёнинг бир қанча йирик шаҳарлари, жумладан, Остона ва Тошкентда ҳавонинг иссиқлиги туфайли умумий ўлим йилига 10 мингдан 23 мингтагача етиши мумкин.
Яна қандай оқибатлар кутилмоқда?
Европа ва Марказий Осиёда яшовчи аҳолининг 70 фоизи шаҳарларда истиқомат қилади. Сўнгги 20 йилда ўн минглаб одамлар иссиқлик билан боғлиқ сабаблар туфайли ҳалок бўлган. Агар ҳеч қандай чора кўрилмаса, иссиқлик оқибатида иқтисодий йўқотишлар 2050 йилга бориб ялпи ички маҳсулотнинг (ЯИМ) 2,5 фоизигача етиши мумкин.
Минтақанинг тўққизта шаҳри, шу жумладан Туркманистоннинг Ашхоботида иссиқлик сабаб йиллик иқтисодий йўқотишлар ЯИМнинг 2 фоизидан ошиш эҳтимоли катта.
Қирғизистонда экстремал ҳарорат ҳар йили 200 километрга яқин йўлларнинг шикастланишига олиб келади. Бу эса таъмирлаш учун катта харажатларни келтириб чиқаради ва транспорт инфратузилмасига боғлиқ бўлган иқтисодий фаолиятни издан чиқаради.
Ашхободда жазирама билан боғлиқ ортиқча ўлимлар барча ёш гуруҳлари учун йилига ҳар 100 минг кишига 25-28 ҳолатни ташкил этади. Остона, Бишкек ва Тошкентда эса бу кўрсаткич 19–21 тагача етади.
Нима қилмоқ керак?
Тадқиқотда Жаҳон банкининг Европа ва Марказий Осиё бўйича минтақавий директори Самеҳ Ваҳба масала юзасидан фикр билдирган. Унинг таъкидлашича, ҳарорат кўтарилиши ва иссиқ тўлқинлар тобора одатий ҳолга айланар экан, шаҳарларда яшаш қийинлашади.
“Лекин бир жиҳат борки, шаҳарларда ҳаракат қилиш имконияти мавжуд. Яъни кўпроқ дарахт экиш, мактаб, касалхона ва турар жойларни пассив совитиш тизимлари билан жиҳозлаш зарур”, деган эксперт.
Ҳисоботда ёзилишича, иссиқлик таъсирини камайтириш учун шаҳарларда қуйидаги чораларни кўриш керак:
- эрта огоҳлантириш тизимларини яратиш;
- тез тиббий ёрдам хизматларини ривожлантириш;
- аҳоли эҳтиёж сезаётган жойларда совитиш марказлари ташкил этиш;
- иссиққа чидамли қурилиш материалларидан фойдаланиш,
- инфратузилмани режалаштиришда экстремал об-ҳаво шароитларини ҳисобга олиш.
Таҳлилда муваффақиятли ечимлар учун аниқ сиёсий ирода, мувофиқлаштириш ва барқарор молиялаштириш зарурлиги келтирилган.
Жаҳон банки катта шаҳар иқтисодчиси Мегха Муким ечимлар борасида тавсиялар берган.
“Шаҳарлар ва ҳокимиятлар иссиқликдан ҳимоя бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш, молиялаштириш ва жорий этишда етакчилик қилмоқда. Лекин уларга аниқ ваколатлар, барқарор молия манбалари ва миллий органлар билан кучли ҳамкорлик керак”, дея фикр билдирган эксперт.
Халқаро молия ташкилоти мутахассислари хулосасига кўра, иссиқлик кутилмаларига ҳозирдан тайёрланиш муҳим аҳамиятга эга. Чунки вақтида қилинган ҳаракат келажакда нафақат инсонлар ҳаётини сақлаб қолади, балки шаҳарлар фаровонлигини мустаҳкамлайди.
Изоҳ (0)